Πρώτα έφτασαν οι συνωμοτικοί ψίθυροι πως η νέα πανδημία του κορωνoϊού «κατασκευάστηκε» σε κάποιο κυβερνητικό εργαστήριο της Κίνας. Υστερα ακολούθησε ο πανικός: από τη θεωρία πως για την εκθετική εξάπλωσή του ευθύνεται το δίκτυο 5G και ο Μπιλ Γκέιτς μέχρι τις υπερβολικές αναφορές για εκατοντάδες χιλιάδες θανάτους που αποκρύπτονται από τις κυβερνήσεις του κόσμου. Στη συνέχεια εμφανίστηκε η κερδοσκοπία: ψεύτικα φάρμακα, μαγικά αντισηπτικά υγρά και θαυματουργές σκόνες που υπόσχονται πλήρη ανοσία κατά του ιού.
Οσο ταχεία είναι η εξάπλωση του COVID-19, άλλο τόσο ραγδαία είναι και η διασπορά της επικίνδυνης παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, παρά τις πρωτοφανείς προσπάθειες των εταιρειών της Σίλικον Βάλεϊ για την καταπολέμησή της. Το Facebook, το Google και το Twitter δηλώνουν πως εργάζονται πυρετωδώς για την απομάκρυνση των ψευδών ειδήσεων σχετικά με τον κορωνοϊό, ενώ βρίσκονται σε συνεχή επικοινωνία και συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος κάνει λόγο για «infodemic», δηλαδή πανδημία παραπληροφόρησης. Παρά τις καλές προθέσεις και τις άμεσες αντιδράσεις τους, ωστόσο, τα αποτελέσματα είναι μεικτά και φανερώνουν το τιτάνιο έργο του ελέγχου της πληροφόρησης στο σημερινό Διαδίκτυο.
Στην πλευρά των επιτυχημένων εργαλείων βρίσκεται η αυτόματη εμφάνιση επικυρωμένων στοιχείων και προληπτικών μέτρων από οργανισμούς δημόσιας υγείας σε κάθε διαδικτυακή αναζήτηση που περιέχει το λήμμα του κορωνoϊού. Εδώ και μία εβδομάδα, το Twitter έχει τοποθετήσει μια προειδοποιητική ετικέτα που συνδέει τους χρήστες με την ιστοσελίδα του αμερικανικού Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC) όταν η αναζήτησή τους περιέχει τη λέξη «κορωνοϊός», ενώ το υπερδημοφιλές TikTok συνεργάζεται στενά με τον ΠΟΥ για να ενισχύσει την παροχή πληροφοριών ακριβείας σε τοπικό επίπεδο. Το Facebook με τη σειρά του υπόσχεται πως θα παρέχει πλέον στον ΠΟΥ «όσες δωρεάν διαφημίσεις χρειαστεί», σύμφωνα με την εκτενή δημοσίευση του ιδρυτή της πλατφόρμας, Μαρκ Ζούκερμπεργκ, την περασμένη εβδομάδα.
Παρότι η παροχή εξακριβωμένων πληροφοριών δείχνει ενθαρρυντικά σημάδια, ο περιορισμός των ψευδών ειδήσεων και θεωριών συνωμοσίας παραμένει πρακτικά αδύνατος λόγω του ταχύτατου ρυθμού εξάπλωσής τους. Το Facebook αφαιρεί συνεχώς νέες δημοσιεύσεις συνωμοσιολογίας που κρίνονται επικίνδυνες για την υγεία, τοποθετώντας παράλληλα ενημερωτικές ετικέτες με την επιγραφή «ψευδής είδηση» πλάι σε δημοσιεύσεις που έχουν κριθεί παραπλανητικές από τους επικυρωτές ειδήσεων και τους παγκόσμιους οργανισμούς υγείας. Ωστόσο, ο τρομακτικός αριθμός των ψευδών δημοσιεύσεων σε συνδυασμό με τον περιορισμένο αριθμό του προσωπικού που ελέγχει την εγκυρότητά τους οδηγεί στην εκθετική άνθηση της παραπληροφόρησης. Σύμφωνα με την αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων, ένα σιρόπι που υποσχόταν πλήρη προστασία κατά του ιού, ενώ στην πραγματικότητα είναι εξίσου επικίνδυνο με την κατάποση λευκαντικού, κοινοποιήθηκε πάνω από 100.000 φορές στο Facebook και στο Twitter προτού αφαιρεθεί τελικά από τις πλατφόρμες. Ακόμη χειρότερα είναι τα πράγματα στις εφαρμογές προσωπικών και κρυπτογραφημένων συνομιλιών, όπως το WhatsApp, οι οποίες είναι από τη φύση τους ανθεκτικές στον έλεγχο του περιεχομένου. Σύμφωνα με ρεπορτάζ της Washington Post, εκατοντάδες αναφορές σε ψεύτικες θεραπείες κοινοποιούνται καθημερινά στην πλατφόρμα, με ιδιαίτερη συχνότητα στην περιοχή της νοτιοανατολικής Ασίας.
Παρότι οι προσπάθειες των τεχνολογικών εταιρειών εντείνονται καθημερινά, η παραπληροφόρηση δεν δείχνει προς το παρόν σημάδια υποχώρησης. Αλλωστε, η ίδια η αρχιτεκτονική των social media είναι τέτοια ώστε το περιεχόμενο να γίνεται άμεσα «viral» – ένας νεολογισμός που αναφέρεται στην εκθετική άνοδο και παίρνει τις ρίζες του από… τους ιούς.