Για τους περισσότερους από εμάς, η σκιά του θανάτου, η βεβαιότητα ότι μια μέρα θα πάμε «με τους πολλούς», γίνεται αφορμή για να στοχαστούμε βαθύτερα τη ζωή. Για κάποιους άλλους όμως ο θάνατος δεν είναι παρά ένα πρόβλημα που χρήζει λύσης. Ναι, υπάρχουν συνάνθρωποί μας που αναρωτιούνται στα πολύ σοβαρά τι θα γινόταν αν μπορούσαμε να νικήσουμε οριστικά τη φθαρτότητά μας. Οσο κι αν το ερώτημα μοιάζει με θέμα συζήτησης αεφήβων σε καλοκαιρινό φόντο, υπάρχουν σήμερα βάσιμοι λόγοι να σταθούμε σ’ αυτές τις υποθέσεις με περισσότερη κατανόηση. Μια αλλόκοτη παρέα ανθρώπων ηγείται ενός κινήματος που έχει ονομαστεί τρανσανθρωπισμός, ή αλλιώς, διανθρωπισμός (transhumanism), και τα τελευταία χρόνια, με τη ραγδαία εξέλιξη των νέων τεχνολογιών, κερδίζει ολοένα και περισσότερους φίλους. Εχουμε άραγε να κάνουμε με μια επίμονη μετεφηβική ανωριμότητα, με μια ύβρη, ή με μία ακόμα ιστορία τεχνολογικής αναστάτωσης και καινοτομίας;
Απ’ όπου κι αν το κοιτάξεις, το θέμα προσφέρεται για εξυπνάδες. Ο Μαρκ Ο’ Κόνελ όμως αποφάσισε να πάει πέρα απ’ αυτό. Με το ερευνητικό βιβλίο του «Ο άνθρωπος του μέλλοντος, η προσπάθεια να επιμηκύνουμε τη ζωή μας και να λύσουμε το πρόβλημα του θανάτου», που κυκλοφόρησε πρόσφατα απ’ τις εκδόσεις «Κλειδάριθμος», σε μετάφραση του Γιώργου Στάμου, επιχειρεί να παρουσιάσει το κίνημα που κηρύσσει περήφανα τον πόλεμο εναντίον του θανάτου, συστήνοντάς μας ψύχραιμα τους κύριους εκφραστές του.
Με τον βραβευμένο Ιρλανδό συγγραφέα, κλείσαμε διαδικτυακό ραντεβού, αλλά η κακή μας σύνδεση και τα ψηφιακά παράσιτα που αυτή παρήγαγε, προσέδωσαν ένα ακόμα επίπεδο ειρωνείας στο αντιφατικό μας θέμα.
«Αν είχα μια απλή απάντηση στο τι είναι ο διανθρωπισμός για εμένα προσωπικά, δεν θα έγραφα το βιβλίο», μου λέει. «Κατ’ αρχάς, το έγραψα γιατί ήμουν περίεργος. Με βασάνιζε το ερώτημα γιατί να επιδιώκουν οι άνθρωποι ένα τέτοιο όραμα για το μέλλον. Ενιωθα ότι το θέμα με προκαλούσε και με έθελγε την ίδια στιγμή. Αλλά το ενδιαφέρον μου ξεκίνησε από μια αντίφαση. Απ’ τη μια πλευρά, μπορούσα άνετα να ταυτιστώ μαζί του, γιατί ούτε εγώ θέλω να πεθάνω, και γιατί ξεκίνησα να το γράφω στα 34 μου, σε μια ηλικία που άρχιζα να σκέφτομαι κι εγώ τη θνητότητά μου, καθώς είχα μόλις γίνει γονιός. Απ’ την άλλη, όμως, ερχόμουν σε επαφή με κάτι εντελώς ξένο, κάτι εντελώς αλλόκοτο, και ανησυχητικό. Αυτή η αντίφαση, όπως καταλαβαίνει τελικά ο αναγνώστης, δεν βρίσκει ποτέ λύση. Κάθε κεφάλαιο του βιβλίου συνιστά κι έναν διαφορετικό τρόπο να στοχαστεί κάποιος το ζήτημα. Προσωπικά, κατέληξα ν’ αντιλαμβάνομαι τον διανθρωπισμό ως ένα είδος αλληγορίας για τον τεχνοκαπιταλισμό, ο οποίος έχει ενσωματώσει μέσα του έναν τρόπο σκέψης που θέλει την τεχνολογία να λύνει όλα τα προβλήματα της ανθρωπότητας, επιτρέποντάς μας να υπερβούμε την ανθρωπιά μας, και να γίνουμε κάτι διαφορετικό, στο επέκεινα του ανθρώπινου. Για εμένα, ο τρανσουμανισμός είναι μια αλληγορική επιστημονική φαντασία, την ίδια στιγμή βέβαια που είναι ένα πολύ αληθινό κίνημα».
Οι ερμηνείες
Πολλές δηλώσεις των διανθρωπιστών είναι αναμφίβολα αληθοφανείς. Οταν ισχυρίζονται ότι έχουμε ήδη γίνει μηχανές και δεδομένα για παράδειγμα, έχουν δίκιο. Η εικόνα του Ο’ Κόνελ στον υπολογιστή μου κολλάει. O συνομιλητής μου δείχνει να συμφωνεί. «Το θέμα είναι ότι σε πολλά δεν κάνουν λάθος. Το πρόβλημα είναι οι ερμηνείες που δίνουν. Φυσικά και είμαστε δεδομένα. Είμαστε πηγές πληροφοριών που κάποιοι συγκεντρώνουν κι εκμεταλλεύονται. Ορισμένοι από τους διανθρωπιστές που συνάντησα είναι αστείοι κι εκκεντρικοί, ενώ κάποιοι άλλοι είναι πάρα πολύ σοβαροί. Η μεγαλύτερη πρόκλησή μου ήταν να μη μοιάζει όλο αυτό με αστείο. Είναι πολύ εύκολο να γράψεις γι’ αυτούς τους ανθρώπους, μ’ έναν τρόπο απορριπτικό τόσο της σπουδαιότητάς τους, όσο και των κινδύνων που προκύπτουν από τις ιδέες τους. Αυτό διακινδυνεύεις να κάνεις αν τους σκιαγραφήσεις ως μια χούφτα από σπασίκλες της Σίλικον Βάλεϊ με τρελές ιδέες, που θέλουν να ανεβάσουν το περιεχόμενο των εγκεφάλων τους σε μηχανές, και πάει λέγοντας. Η αλήθεια είναι ότι υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις που καταδεικνύουν ότι είναι πράγματι έτσι. Η πρόκληση ήταν να γράψω το βιβλίο με έναν τρόπο που δεν θα αναρωτιέται διαρκώς ο αναγνώστης γιατί ν’ ασχολείται με αυτούς τους γελοίους τύπους».
Ο βραβευμένος Ιρλανδός συγγραφέας Μαρκ Ο’ Κόνελ.
Ο διανθρωπισμός είναι αστείος, την ίδια στιγμή που είναι τρομακτικός
Το ρεπορτάζ του Ο’ Κόνελ κινείται διαρκώς πάνω σ’ ένα λεπτό σχοινί. Και το χιούμορ, συνιστά κρίσιμο στοιχείο της εξίσωσής του. «Είναι μια λεπτή ισορροπία» εξομολογείται, όσο μας επιτρέπει η φτωχή ευρυζωνικότητα των καλωδίων μας, «ως συγγραφέας δεν ήθελα να περάσω χρόνο μαζί τους και μετά να τους παρουσιάσω με σκεπτικισμό, ή να τους απορρίψω. Βρίσκω πολύ βαρετή τη στάση του σκεπτικιστή που δείχνει πόσο εξαπατημένοι είναι οι άνθρωποι. Γι’ αυτό επέλεξα να τους πάρω στα σοβαρά και να τους δω στο πλαίσιο της ευρύτερης κουλτούρας και των πολιτικών μας συστημάτων. Τους πήρα στα σοβαρά χωρίς να ξεχνάω το αστείο του πράγματος. Βασικά, πιστεύω ότι όλα μπορούν να είναι αστεία. Eνα πράγμα που συνειδητοποίησα γράφοντας αυτό το βιβλίο είναι ότι για να γίνεις αστείος δεν χρειάζεται να γράφεις αστεία, αλλά να γράφεις με μεγάλη ακρίβεια αυτό που ζεις. Από εκεί απορρέει το χιούμορ για εμένα. Εντάξει, ίσως να μην είναι τα πάντα αστεία. Αλλά το καθετί, αν παρουσιαστεί με ακρίβεια και κάτω από ένα συγκεκριμένο πρίσμα, μπορεί να είναι αστείο. Ο διανθρωπισμός είναι ένα καλό παράδειγμα. Είναι αστείος, την ίδια στιγμή που είναι και τρομακτικός. Τελικά, αυτό με ενδιαφέρει: τα πράγματα που είναι αστεία και τρομακτικά την ίδια στιγμή».
Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου του συνοψίζει την κωμικοτραγική όψη του διανθρωπισμού όσο κανένα άλλο. Το 2016, ένας τύπος θέτει υποψηφιότητα για την προεδρία των ΗΠΑ με το κόμμα του διανθρωπισμού, και οργώνει την Αμερική μ’ ένα πούλμαν που μοιάζει με φέρετρο. Ο Ο’ Κόνελ μου λέει ότι η εκ του σύνεγγυς παρακολούθηση της προεκλογικής εκστρατείας του Ζόλταν Iστβαν ήταν το πιο διασκεδαστικό ρεπορτάζ που έχει κάνει ποτέ στη ζωή του. Στην αρχή, ο εκδότης του ανησυχούσε ότι ίσως αυτή η ιστορία να ήταν παρατραβηγμένη. Τελικά, όσο τρελό και κωμικό κι αν είναι, έγινε το απολαυστικότερο μέρος του βιβλίου του. «Αυτή είναι η δυσκολία και η χαρά τού να είσαι συγγραφέας μη μυθοπλαστικών βιβλίων» σημειώνει, «διαφωνούσα με όλα όσα έβγαιναν απ’ το στόμα του, ενώ πολλά απ’ αυτά που έλεγε με προσέβαλαν προσωπικά, αλλά με γοήτευε ως άτομο. Είναι δύσκολο να ξεχωρίσεις το άτομο απ’ την ιδέα που έχεις γι’ αυτό στο κεφάλι σου. Πολλές φορές στο ρεπορτάζ σκεφτόμουν “πώς το λέει αυτό, είναι τρομακτικό”, αλλά την ίδια στιγμή έλεγα “αυτό είναι σπουδαίο, είναι χρυσάφι”». Η σχέση του συγγραφέα και του αντικειμένου του είναι αμοιβαία παρασιτική, συμφωνούμε. «Εκείνος σε χρειάζεται για να τον κάνεις διάσημο, κι εσύ τον χρειάζεσαι για να γράψεις το βιβλίο σου».
Τον ρωτάω αν άλλαξε ο ίδιος στην πορεία της έρευνάς του. «Αν και ήμουν ανοιχτός στο να εγκαταλείψω τον σκεπτικισμό μου, να κάνω κάτι σαν τη μεταστροφή του Αποστόλου Παύλου στη Δαμασκό, αυτό δεν έγινε. Δεν με κέρδισε ο διανθρωπισμός. Σίγουρα το γεγονός ότι πέρασα τόσο μεγάλο διάστημα σκεπτόμενος και ερευνώντας το θέμα, είχε επίδραση πάνω μου. Τελειώνοντας όμως το βιβλίο, πήγα ελαφρώς προς την άλλη κατεύθυνση, όχι ότι έγινα Λουδίτης, ξοδεύω όπως όλοι αρκετό χρόνο στο Διαδίκτυο, μιλάω για παράδειγμα εδώ μαζί σου σε βιντεοσυνομιλία, αλλά ενδιαφέρομαι για τους τρόπους με τους οποίους η ανθρώπινη εμπειρία είναι κατά βάση μια εμπειρία ενός ζώου. Εχω αρχίσει να ενδιαφέρομαι περισσότερο για τη φύση ως θέμα. Αυτή πιθανώς είναι η αντίδρασή μου στον μηχανιστικό, τεχνολογικό κόσμο που ήρθα σε επαφή με τον άνθρωπο του μέλλοντος».
Βλέποντας ότι η σύνδεση χειροτερεύει, τον ρωτώ αν ετοιμάζει κάτι νέο. «Το επόμενο βιβλίο μου έχει τον τίτλο «Σημειώσεις μιας Αποκάλυψης», κι έχει να κάνει με την αγωνία για την Αποκάλυψη, που μπορεί να έρθει απ’ την κλιματική αλλαγή, από πολιτικές ανωμαλίες, ή από τηλεοπτικές ειδήσεις για ασθένειες που έρχονται απ’ την Κίνα. Εχω κάνει μεγάλο ρεπορτάζ, ταξίδεψα, μίλησα με πολύ κόσμο. Οπως και με το βιβλίο για τον διανθρωπισμό, έδωσα έναν εσωτερικό αγώνα μεταξύ αισιοδοξίας κι απαισιοδοξίας. Είμαι φύσει απαισιόδοξος όταν σκέφτομαι την ανθρώπινη ζωή, αλλά αυτό είναι ασύμβατο με τον ρόλο μου ως γονιού. Το βιβλίο δραματοποιεί αυτό τον αγώνα. Με επηρέασε πολύ το γεγονός ότι έγινα πατέρας. Με έκανε να νιώσω πιο αισιόδοξος, αλλά και πιο τρομοκρατημένος». Η σύνδεσή μας τελικά διακόπτεται. Κάποια στιγμή, ακόμα κι οι μηχανές αποσταθεροποιούνται.