Προχθές, ημέρα εκτυφλωτικής ανοιξιάτικης λιακάδας, αν κυκλοφορούσε κανείς σε οποιαδήποτε γειτονιά του κέντρου της πόλης, δύσκολα θα αντιλαμβανόταν ότι κάτι πολύ δυσοίωνο συμβαίνει και το σύνθημα που πρέπει να κάνουμε πράξη είναι το «Μένουμε σπίτι».
Σε μια εκστρατεία πληροφόρησης, ώστε ο πληθυσμός της χώρας να πειθαρχήσει στα αναγκαία μέτρα, η κυβέρνηση και οι αρμόδιοι φορείς, επαναλαμβάνουν συνεχώς: «Μένουμε στο σπίτι όσο το δυνατόν περισσότερο, βγαίνουμε μόνο αν υπάρχει σοβαρή ανάγκη.
Προστατεύουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, καθυστερούμε τη διασπορά του κορωνοϊού, βοηθάμε να μην επιβαρυνθεί το δημόσιο σύστημα υγείας».
Αν κανείς πρόβαλλε σε μια οθόνη την εικόνα της Αθήνας (στις ειδήσεις παρακολουθούμε δημάρχους από άλλες περιοχές της Ελλάδας να διαμαρτύρονται για τους δικούς τους δημότες), θα συνέβαινε αυτόματα ένα split screen. Στο ένα μέρος της οθόνης θα έβλεπε κάποιος χαρούμενες παρέες να απολαμβάνουν τον ήλιο πίνοντας καφέ ή τρώγοντας, κουβεντιάζοντας και διασκεδάζοντας. Μόνο συνθήκη πανδημίας δεν θα μπορούσε ούτε καν να υποθέσει ένας τρίτος, ανυποψίαστος, επισκέπτης. Στο άλλο μέρος της οθόνης, ένα στιγμιότυπο από σούπερ μάρκετ. Ουρές, ξέχειλα καροτσάκια από προμήθειες, ράφια σχεδόν άδεια, κυρίως αυτά που είχαν απολυμαντικά και χαρτιά υγείας και μια ανερμήνευτη σιωπή. Ενας παγωμένος πανικός. Ο κρεοπώλης της γειτονιάς μου ομολόγησε ότι τέτοια σαρωτική επέλαση είχε να συναντήσει από την εποχή των capital controls. «Πελάτης μου, που δεν αγοράζει πάνω από 600 γραμμάρια κιμά την εβδομάδα, ήρθε και πήρε 12 κιλά!», μου είπε κατάπληκτος και σοκαρισμένος.
Ελληνες και ξένοι που ζουν στην Ιταλία προειδοποιούν, εκλιπαρώντας, με αναρτήσεις τους στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «…Το σύστημα υγείας δεν θα αντέξει για πολύ ακόμη! Μείνετε σπίτι σας! Μην υποτιμάτε και μη σνομπάρετε την υπερβολή στα μέτρα που θα ληφθούν. Μην κάνετε το ίδιο λάθος με εμάς. Δύο εβδομάδες αξίζουν τη ζωή σας ολόκληρη!» (Θεώνη Χρονοπούλου, κάτοικος της επαρχίας του Τρεβίζο).
«Οι επιδημίες τοποθετούν έναν καθρέφτη μπροστά το ανθρώπινο γένος, αποκαλύπτοντας ποιοι είμαστε ακριβώς», υποστηρίζει ο Φρανκ Μ. Σνόουντεν, καθηγητής Ιστορίας της Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Γέιλ, σε συνέντευξή του στο New Yorker στις αρχές Μαρτίου. Στο βιβλίο του «Epidemics and Society From the Black Death to the Present» («Επιδημίες και κοινωνία: Από τον Μαύρο Θάνατο μέχρι σήμερα») εξηγεί τον τρόπο με τον οποίο οι επιδημίες άλλαξαν τον κόσμο, διαμορφώνοντας πολιτικές, οδηγώντας σε επαναστάσεις, δημιουργώντας νέα οικονομικά δεδομένα, διακρίσεις φυλετικές και ταξικές. Μιλάει για το αίσθημα της θνητότητας που αναδύεται παντοδύναμο, την αγωνία του τέλους που πιέζει, τον φόβο που τρώει τα σωθικά. Η σχέση μας με το περιβάλλον, επίσης, είναι μία ακόμη παράμετρος, αποκαλυπτική, που εμφανίζεται εφιαλτικά ορατή, εκεί που την περιθωριοποιούμε σαν κάτι που αφορά το, διαρκώς, απώτερο, μέλλον.
Μια πανδημία, λοιπόν, μας υποχρεώνει να δούμε αυτό που δεν θέλουμε, δεν μας βολεύει, ή δεν έχουμε, δεν φροντίσαμε ποτέ να αποκτήσουμε, τα εργαλεία να επεξεργαστούμε. Παράτολμα ψύχραιμοι, επιδεικτικά υπερόπτες, προκλητικά απειθάρχητοι, «αντισυστημικοί» μέχρι το μεδούλι. Πάντα κάποιος άλλος θα πληρώσει για εμάς (το τραγικό είναι ότι με τον κορωνοϊό, πράγματι, «πληρώνουν» οι ευάλωτες ομάδες), πάντα κάποια «ξένα» κέντρα απεργάζονται τον αφανισμό μας. Αυτή τη φορά, βέβαια, δεν υπάρχουν «δανειστές» και η απειλή είναι παγκόσμια. Λεπτομέρειες. Εξω είναι άνοιξη και ο ήλιος λάμπει. Οι νέοι και υγιείς δεν πολυκαταλαβαίνουν γιατί θα πρέπει να κλειστούν στα σπίτια τους για να μην ασθενήσουν οι ηλικιωμένοι και πιο αδύναμοι. Οι ηλικιωμένοι, πάλι, αρνούνται να συμμορφωθούν γιατί η υπαρξιακή αγωνία είναι παραλυτική και μια υποχρεωτική καραντίνα ερμηνεύεται ως εκδοχή θανάτου.
Αλλά είναι, επίσης, αλήθεια ότι ο τρόπος με τον οποίο αντιδρούμε σε μια πανδημία εξαρτάται από τις αξίες μας, τις δεσμεύσεις μας, πώς έχουμε απαντήσει στο ερώτημα αν αποτελούμε μέρος της ανθρώπινης φυλής ή είμαστε κάτοικοι του μικρού γαλατικού χωριού.
Στη δεύτερη περίπτωση, θα πεθαίνουμε με τη βεβαιότητα ότι όπου να ’ναι ο δρυΐδης Πανοραμίξ θα μοιράσει το μαγικό φίλτρο του.