Ρήγας Βελεστινλής, ο διαφωτιστής, ο επαναστάτης, ο στρατιωτικός και πολιτικός νους, ο εθνεγέρτης, ο μάρτυρας και οραματιστής μιας δημοκρατικής πολιτείας στον βαλκανικό χώρο. Αυτή την προσωπικότητα με την πολύπλευρη δράση της σκιαγραφεί, σε μια άρτια επιστημονικά και καλαίσθητη έκδοση, η μελέτη «Ρήγας Βελεστινλής και το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του» του δρα Δημ. Καραμπερόπουλου, προέδρου της δραστήριας Επιστημονικής Εταιρείας Μελέτης Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα (ΕΕΜΦΒΡ στο εξής). Οπως άλλωστε επισημαίνεται στον πρόλογο της έκδοσης, για πρώτη φορά «τεκμηριώνεται η συστηματική μελετημένη προσπάθεια του Ρήγα για το στρατηγικό σχεδιασμό της επανάστασης των σκλαβωμένων».
Ο Ρήγας Βελεστινλής γεννήθηκε το 1757 στο Βελεστίνο Μαγνησίας. Τη γενέτειρά του την τίμησε όχι μόνο με το έργο και τη δράση του, αλλά και με την επιλογή του –σύμφωνα με τη συνήθεια των λογίων εκείνης της εποχής– να τη χρησιμοποιήσει ως επώνυμο, προσθέτοντας μάλιστα και το όνομα της ευρύτερης περιοχής της Θεσσαλίας: «Ρήγας Βελεστινλής Θετταλός». Αυτό ήταν και το πραγματικό όνομα του Ρήγα, για το οποίο η ΕΕΜΦΡΒ αγωνίστηκε πολύ, ώστε να σταματήσει να χρησιμοποιείται το όνομα «Ρήγας Φεραίος», το οποίο δεν έχει καμία σχέση με την ιστορική πραγματικότητα. Η περιπέτεια του ονόματός του ίσως είναι μοναδική περίπτωση στην ελληνική ιστοριογραφία.
Ο θάνατός του μαρτυρικός. Αφού συνελήφθη από την αυστριακή αστυνομία στην Τεργέστη μαζί με άλλους επτά συντρόφους του, παραδόθηκαν στον καϊμακάμη του Βελιγραδίου. Φυλακίστηκαν στον πύργο Νεμπόιζα για περίπου ένα μήνα και στη συνέχεια στραγγαλίστηκαν. Ηταν 24 Ιουνίου 1798.
Η μελέτη του κ. Καραμπερόπουλου έχει στόχο να παρουσιάσει τόσο την προσωπικότητα του Ρήγα όσο και την πολυσχιδή δράση του. Το πρώτο κεφάλαιο –εισαγωγικό– αποτελεί μια συνοπτική αναφορά στη ζωή και στο έργο του Ρήγα με επιλογή εκείνων των στοιχείων που αποκαθιστούν την ιστορική αλήθεια γύρω από τη ζωή και τη δράση του. Το δεύτερο μέρος αφιερώνεται στο στρατηγικό σχέδιο της επανάστασής του. Κατά τον συγγραφέα, τα βιώματα του Ρήγα, οι μελέτες του και τα ιστορικά γεγονότα της εποχής του σε συνδυασμό με τη δυναμική του πνεύματός του τον βοήθησαν να συλλάβει ένα στρατηγικό σχέδιο για την επανάσταση των από αιώνες σκλαβωμένων συμπατριωτών του και των άλλων λαών του βαλκανικού χώρου. Αξίζει να αναφέρουμε τα ιστορικά γεγονότα που επέδρασαν στη διαμόρφωση του σχεδίου του, όπως τα παραθέτει ο συγγραφέας: α) Τα «Ορλωφικά», β) ο πόλεμος μεταξύ Αυστρίας, Ρωσίας και Οθωμανικής Πύλης (1787-1792) και γ) η νέα πολιτειακή κατάσταση στη Γαλλία, όπως αυτή διαμορφώθηκε με τη Γαλλική Επανάσταση και την κατάργηση της κληρονομικής εξουσίας.
Το εξώφυλλο της άρτιας επιστημονικά και καλαίσθητης έκδοσης.
Το τρίτο κεφάλαιο περιγράφει το στρατηγικό σχέδιο της επανάστασης του Ρήγα. Διακρίνεται σε τρία μέρη: α) Στην προετοιμασία με την ενίσχυση του ηθικού των σκλαβωμένων με τον «Θούριο», τον «Υμνο πατριωτικό», την εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου (πρότυπο ανδρείας) και την ενίσχυση της ιστορικής συνείδησης και αυτογνωσίας, αλλά και της σύνδεσής τους με τα «Ολύμπια» και το «Νέο Ανάρχαση» – όλα έργα του φωτισμένου πατριώτη, β) στη στρατιωτική δράση, όπως αυτή θα υλοποιηθεί πρώτα με την έκδοση στρατηγικού εγχειριδίου περί πολεμικής τέχνης και έπειτα με τον στρατιωτικό σχεδιασμό έναρξης και συνέχισης των στρατιωτικών επιχειρήσεων και γ) στο πολιτικό μέρος, δηλαδή στον τρόπο διοίκησης μετά την επικράτηση της επανάστασής του με την παράλληλη έκδοση της «Νέας Πολιτικής Διοικήσεως», του συντάγματος και των χαρτών του βαλκανικού χώρου, οι οποίοι θα αποτελούσαν τους πολιτικούς χάρτες της σχεδιαζόμενης δημοκρατικής πολιτείας του.
Οπως φαίνεται από τη συνοπτική περιγραφή του σχεδίου του, ο Ρήγας «με συγκροτημένο πρόγραμμα, επιτελικό σχεδιασμό και θεωρητική συγκρότηση» δεν στόχευε απλά σε μια επιτυχημένη επανάσταση, αλλά έθετε τις βάσεις για τη δημοκρατική διακυβέρνηση της βαλκανικής χερσονήσου.
Εύστοχα, λοιπόν ο κ. Καραμπερόπουλος στον επίλογο της μελέτης του χαρακτηρίζει τον Ρήγα «προάγγελο της Επανάστασης του 1821 και εμψυχωτή των ραγιάδων επαναστατών».
Η μελέτη συμπληρώνεται από μια πλήρη βιβλιογραφία και ένα ευρετήριο, τα οποία συμβάλλουν στην καλύτερη προσέγγιση της προσωπικότητας, του έργου και της δράσης του μεγάλου αυτού αγωνιστή της ελευθερίας.
* Ο κ. Χαράλαμπος Β. Στεργιούλης είναι φιλόλογος στα Ιδιωτικά Εκπαιδευτήρια Ν. Μπακογιάννη, δρ Βυζαντινής Φιλολογίας ΑΠΘ.