Αν υπάρχει ένα σύμβολο του νέου κορωνοϊού, αυτό είναι η χειρουργική μάσκα. Οταν η Ιστορία κοιτάξει πίσω στο 2020, θα βλέπει λευκά ή γαλάζια καλύμματα για τη μύτη και το στόμα. Οι μάσκες έκαναν την εμφάνισή τους αμέσως μόλις εντοπίστηκε η επιδημία. Πρώτα στην Ασία, όπου ήταν ήδη σε κοινή χρήση και εν συνεχεία στην Ευρώπη. Σήμερα οι μάσκες είναι παντού (και πουθενά, υπάρχουν σοβαρές ελλείψεις). Τώρα, εικόνες ανθρώπων με μάσκες βρίσκονται σχεδόν σε κάθε άρθρο για τον ιό, στις πρώτες σελίδες και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ακόμη περισσότερο από τα μπουκάλια αντισηπτικού και τα υγρά μαντιλάκια, η μάσκα έχει γίνει το πρόσωπο του ιού, μια έκφραση του φόβου, της επιθυμίας να κρυφτούμε, να προστατευθούμε, να φανεί ότι κάτι κάνουμε.
Αυτή είναι η τελευταία μορφή ενός αξεσουάρ που έχει διαδραματίσει πολύ μεγάλο ρόλο σε μία σειρά ανθρώπινων πολιτισμών. Κατά καιρούς, οι μάσκες που καλύπτουν το στόμα και τη μύτη έχουν χρησιμοποιηθεί για λόγους ασφαλείας και προστασίας από ασθένειες και ρύπανση, για να δείξουν αλληλεγγύη, διαμαρτυρία, ρατσισμό, μόδα. «Η μάσκα είναι κάτι που κρύβει αλλά και επικοινωνεί», είπε ο ανθρωπολόγος στο πανεπιστήμιο Σεν Αντριους στη Σκωτία, Χρήστος Λυντέρης. «Αναπτύσσει μια ενδιαφέρουσα διαλεκτική, που εξαρτάται πολύ από το πλαίσιο στο οποίο φοριέται».
Σύμφωνα με το βιβλίο «Ιστορία της μάσκας» του Τζον Σπούνερ, οι μάσκες έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους στα τέλη του 19ου αιώνα, στα πρόσωπα χειρουργών που ήθελαν να αποτρέψουν τη μετάδοση βακτηριδίων σε ανοικτά τραύματα.
Το 1910 υιοθετήθηκαν από τις κινεζικές αρχές για να αποτρέψουν τη διάδοση βουβωνικής πανώλης και, όπως λέει ο Λυντέρης, «έγιναν σύμβολα ιατρικού εκσυγχρονισμού. Είχαν διπλό ρόλο, να αποτρέψουν τη μετάδοση μικροβίων και να δημιουργήσουν επιστημονική συνείδηση».
Οκτώ χρόνια αργότερα, έγιναν παγκόσμιο φαινόμενο, καθώς υιοθετήθηκαν ως μέσο προστασίας κατά της ισπανικής γρίπης. «Εχουμε πίνακες της εποχής, με ανθρώπους που φορούν καλά ρούχα και μάσκες» αναφέρει ο Λυντέρης. Παρότι η χρήση τους μειώθηκε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, παρέμειναν δημοφιλείς στην Κίνα. Πιο πρόσφατα επανήλθαν στο προσκήνιο στην Ανατολική Ασία με τον κορωνοϊό Sars το 2002, αλλά και ως αξεσουάρ κατά της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στη Βομβάη, στο Πεκίνο, στο Τόκιο, στην Πόλη του Μεξικού και πιο πρόσφατα στην Αυστραλία, στην οποία ο αέρας μαύρισε από τις γιγάντιες πυρκαγιές.
Η μόδα δεν έμεινε αμέτοχη. Μάσκες εμφανίστηκαν στην πασαρέλα στην εβδομάδα μόδας της Κίνας το 2014, ενώ τα τελευταία τρία χρόνια, πολλοί οίκοι πολυτελείας έχουν σχεδιάσει μάσκες υψηλής αισθητικής. Το σίγουρο είναι ότι οι μάσκες ήρθαν για να μείνουν. «Αυτή τη στιγμή, είναι πολύ δύσκολο να βρει κανείς μάσκες» σημειώνει ο Λυντέρης. «Και όταν κάτι σπανίζει, γίνεται πολύ επιθυμητό».