Περισσότερα από 420 εκατομμύρια παιδιά έχουν επηρεαστεί παγκοσμίως από την αναστολή λειτουργίας των σχολείων, για προληπτικούς λόγους εξαιτίας του κορωνοϊού, που εφαρμόζεται πλέον σε τουλάχιστον 40 χώρες. Η διακοπή της πρόσβασης των μαθητών στις εκπαιδευτικές δομές δημιούργησε πολλαπλά προβλήματα πρωτοφανούς κλίμακας, τα οποία εξακολουθούν να δοκιμάζουν τις αντοχές κάθε εκπαιδευτικού συστήματος. Παράλληλα, όμως, δημιουργεί και νέες ευκαιρίες για καινοτομία, όπως η οργάνωση και εφαρμογή διαδικασιών εξ αποστάσεως εκπαίδευσης με την ευρεία χρήση ψηφιακών εργαλείων.
Η πρόκληση μεγάλη και για τη χώρα μας. Το διακύβευμα δεν είναι να υποκατασταθεί η συμβατική, διά ζώσης διδασκαλία. Αλλά πώς θα διατηρήσουμε ζωντανή την εκπαιδευτική διαδικασία για μαθητές, σπουδαστές και φοιτητές στις έκτακτες αυτές συνθήκες που βιώνει η χώρα μας και, παράλληλα, πώς θα αξιοποιήσουμε τη δυνατότητα για περαιτέρω καλλιέργεια και εμβάθυνση των ψηφιακών δεξιοτήτων ολόκληρης της εκπαιδευτικής κοινότητας.
Ξεκινήσαμε αποφασιστικά, αλλά και με τη συστολή που επιβάλλει η επίγνωση ότι η χώρα μας υστερεί συγκριτικά στην πρόσληψη και εφαρμογή τεχνολογιών πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, καθώς και σε επιδόσεις ψηφιακής οικονομίας εν γένει. Και με την εύλογη ανησυχία που δημιουργεί η συναίσθηση του μεγέθους του εγχειρήματος και των τεχνικών δυσκολιών που αντικειμενικά αυτό συνεπάγεται. Καταλυτικός, παρ’ όλα αυτά, ο δημιουργικός οίστρος που γεννά πολλές φορές η ανάγκη.
Δεν θα αναφερθώ στις άοκνες προσπάθειες της ομάδας δράσης του υπουργείου Παιδείας, που ανέλαβε τάχιστα την οργάνωση και ανάπτυξη του αναγκαίου μηχανισμού για να στηθούν οι πλατφόρμες και να δημιουργηθεί ένα συνεκτικό «καλάθι» διαθέσιμων ψηφιακών εργαλείων για την υλοποίηση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, σύγχρονης και ασύγχρονης. Θα επιμείνω, ωστόσο, στη συγκινητική ανταπόκριση των εκπαιδευτικών και των μαθητών, που αγκαλιάζουν ολοένα και περισσότερο την προσπάθεια. Από την πρώτη πιλοτική εφαρμογή της ψηφιακής πλατφόρμας με το 3ο Γενικό Λύκειο Φιλαδέλφειας έως τις δοκιμαστικές τηλεδιασκέψεις με εκπαιδευτικούς και στελέχη των νομών Ηλείας, Αχαΐας και Ζακύνθου, όπου ανεστάλη πρώτα η λειτουργία των σχολείων. Μέσα σε μόλις τρεις μέρες, και μόνο για την Γ΄ Λυκείου, που προτεραιοποιήθηκε, δημιουργήθηκαν από τους εκπαιδευτικούς πάνω από 4.000 ψηφιακές τάξεις ημερησίως για απευθείας διδασκαλία και μετάδοση σε πραγματικό χρόνο, ενώ η συμμετοχή των εκπαιδευτικών σε επιμορφωτικές διαδικτυακές συνεδρίες άγγιξε το 100%. Και τούτο, ανεξαρτήτως της χρήσης των υφιστάμενων εργαλείων ασύγχρονης εκπαίδευσης (e-books, «Φωτόδεντρο», πλατφόρμα «Αίσωπος») και των εναλλακτικών μεθόδων πρόσβασης σε μαθησιακό υλικό που υλοποιούν με δική τους πρωτοβουλία μεμονωμένα σχολεία. Προφανώς, οι δυσκολίες και οι προκλήσεις παραμένουν. Η ανταπόκριση, όμως, φαίνεται να ξεπερνά και τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις μας.
Σταχυολογώ πέντε μόνο σκέψεις από την εμπειρία των λίγων αυτών ημερών. Κατά πρώτον, και παρά την εμπεδωμένη σε πολλούς αντίληψη ότι η κυρίαρχη τάση στην εκπαιδευτική μας κοινότητα παραμένει διστακτική και ενίοτε φοβική σε αλλαγές και προσαρμογές, η ανταπόκριση εκπαιδευτικών και μαθητών στην εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποπνέει έναν ιδιαίτερο δυναμισμό. Τα ενθαρρυντικά πρώτα δείγματα δυναμώνουν την πεποίθησή μας ότι το εκπαιδευτικό σύστημα χρειάζεται να επιδείξει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς μας, να διευρύνει τα όρια της αυτονομίας τους, αλλά και να επενδύσει σε διαδικασίες και υποδομές που θα υποστηρίζουν ενεργά το έργο τους.
Περαιτέρω, τα γρήγορα αντανακλαστικά και η προσαρμοστικότητα της εκπαιδευτικής κοινότητας στο εγχείρημα, εφόσον επιβεβαιωθούν και τις επόμενες ημέρες που η εφαρμογή θα επεκταθεί και σε άλλες τάξεις, μπορούν να αποτελέσουν τη μαγιά για την ενσωμάτωση περισσότερων ψηφιακών διαδικασιών και εργαλείων στο παραδοσιακό μοντέλο διδασκαλίας, ώστε να προωθηθεί η απολύτως αναγκαία καλλιέργεια και εμβάθυνση των ψηφιακών δεξιοτήτων εν γένει. Ενσωμάτωση που από τη φύση της έχει τη δυνατότητα να ενισχύσει τον συμπεριληπτικό χαρακτήρα της εκπαίδευσης.
Δεν πρέπει, όμως, να παραγνωρίζεται και μια σημαντική παράμετρος: Οι προαναφερόμενες συμπληρώσεις σε μεθόδους και διαδικασίες, οι οποίες είναι και εν πολλοίς αναπόφευκτες προοπτικά, θα πρέπει να αμβλύνουν, και όχι να εντείνουν, υπαρκτές ανισότητες. Για το συγκεκριμένο εγχείρημα, επιλύσαμε τα ζητήματα πρόσβασης σε υλικοτεχνικό εξοπλισμό ή διαδικτυακή σύνδεση, διασφαλίζοντας τη δυνατότητα σύνδεσης με την «ψηφιακή» τάξη ακόμη και μέσω απλής τηλεφωνικής γραμμής με αστική χρέωση. Αντίστοιχες λύσεις συγκυριακού χαρακτήρα δεν υποκαθιστούν, βεβαίως, την ανάγκη συνεκτικών πολιτικών προκειμένου η ψηφιακή σύγκλιση και οι δημιουργικές δυνατότητες που αυτή προσφέρει να γίνουν κτήμα όλων μας.
Το εγχείρημα καταδεικνύει και κάτι ακόμη: ότι υπάρχει περιθώριο για συνέργειες μεταξύ διαφοροποιημένων φορέων, είτε στον δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα, για την επίτευξη συγκεκριμένων δράσεων αυξημένης πολυπλοκότητας ή κλίμακας σε κρίσιμο χρόνο.
Η εμπειρία της συνεχιζόμενης κρίσης του κορωνοϊού, η οποία οδήγησε και το υπουργείο Παιδείας στη λήψη πρωτόγνωρων μέτρων, φέρνει, τέλος, στο προσκήνιο με τον πλέον δραματικό τρόπο την ανάγκη καλλιέργειας ήπιων δεξιοτήτων και δεξιοτήτων ζωής, όπως η ευελιξία, η προσαρμοστικότητα, η κοινωνική ενσυναίσθηση και ευθύνη, ως αναπόσπαστο μέρος των εγκύκλιων σπουδών. Μια ανάγκη που αναδείχθηκε με την αφορμή αυτή περισσότερο από ποτέ.
* Η κ. Νίκη Κεραμέως είναι υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων.