Πανδημία: Η ευκαιρία να σκεφτούμε πέρα από το «1821»

Πανδημία: Η ευκαιρία να σκεφτούμε πέρα από το «1821»

4' 37" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Η επέτειος της Επανάστασης του '21 δεν προσφέρεται δια πάσαν νόσον. Δεν ερμηνεύει αναγκαστικά τα πάντα αναφορικά με την μετέπειτα πορεία της χώρας, ούτε υπαγόρευσε, όπως συχνά λέγεται, με ντετερμινιστικό τρόπο όσα ακολούθησαν τους δύο αιώνες της πορείας του εθνικού μας κράτους. Το κράτος αυτό που ξεκίνησε την ζωή του πολύ μικρό σε έκταση, με μεγάλο βαθμό πολιτικής και οικονομικής εξάρτησης από τις ξένες προστάτιδες δυνάμεις και με τοπικές ελίτ που προέρχονταν από τον προεπαναστατικό παραδοσιακό κόσμο, διένυσε εν συνεχεία μια τροχιά κατά την οποία σταδιακά κατάφερε να αποτινάξει πολλά από τα βαρίδια της οθωμανικής κληρονομιάς του αλλά και από τους περιορισμούς που του επέβαλαν αφενός οι συνθήκες της χρόνιας υπανάπτυξής του όσο και η αρχικά μεγάλη πολιτική του εξάρτηση από τους ξένους.

Με άλλα λόγια, το “1821” (όπως άλλωστε και κάθε μεγάλη εθνική επέτειος) δεν προσφέρεται για να κάνουμε εμείς οι σύγχρονοι τις δικές μας προβολές σε εκείνο το πολύ διαφορετικό παρελθόν. Και είναι σημαντικό να το προσέχουμε αυτό ιδίως εμείς οι επαγγελματίες ιστορικοί που στην αγωνία μας να μας ακούσουν, ψάχνουμε διαρκώς στις εθνικές μας επετείους ένα υποτιθέμενο “επίκαιρο” νόημα, το οποίο να προσαρμόζεται με προκρούστειο τρόπο στην εκάστοτε συγκυρία. Δεν έχει πάντα, σώνει και καλά, ένα τέτοιο νόημα. Θα ήταν εντέλει εύκολο και κυρίως δημοφιλές να αναδεικνύουμε διαρκώς τέτοιες ιστορικές αναλογίες αλλά ιστορικά θα ήταν απλώς λάθος. Όχι ότι ο πόλεμος της ελληνικής ανεξαρτησίας δεν ήταν ένα τρομερά σύνθετο ιστορικό επεισόδιο, απίστευτα πλούσιο σε ιδέες, γεγονότα και ανατροπές, πρωτοποριακό μάλιστα τότε σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, και με συμβολισμούς και σημασίες που όντως ξεπέρασαν την εποχή του. Είναι από τις “στιγμές” που αλλάζουν συθέμελα τον ρου της ιστορίας και ανατρέπουν ριζικά τις μοίρες των ατομικών και συλλογικών υποκειμένων. Δεν θα άξιζε τον τίτλο της επανάστασης αν δεν ήταν έτσι, άλλωστε. Οι πρωταγωνιστές της επανάστασης εκείνης – κάτι αγράμματοι, ημιάγριοι κατσιαμπλιάδες, οι περισσότεροι- επιδίωξαν, κόντρα σε όλες, μα όλες τις πιθανότητες κι έχοντας απέναντί τους μια τεράστια αυτοκρατορία, να επινοήσουν εξαρχής ένα έθνος κι ένα νεωτερικό κράτος. Από το μηδέν και από το τίποτε, κυριολεκτικά. Κι όλα αυτά, σε μια ευρωπαϊκή συγκυρία που ήταν έτσι κι αλλιώς πολύ εχθρική σε πολιτικό επίπεδο έναντι όλων αυτών των ιδεών και των επαναστάσεων. Και όμως, τα κατάφεραν μέσα από τεράστιες ανατροπές, από εκείνες που καθιστούν την μελέτη της περιόδου πραγματικά από τις πιο συναρπαστικές σε παγκόσμιο επίπεδο -χωρίς καμία υπερβολή.

Παρ΄ όλ΄ αυτά, όσο συναρπαστικό, ακόμη και ηρωικό αν είναι ένα εθνικό παρελθόν δεν αρκεί για να προσφέρει έτοιμα “μαθήματα” στο εκάστοτε παρόν. Αντίθετα από εκείνους τους ριψοκίνδυνους πατριώτες που ένιωθαν για πρώτη φορά να τους κινητοποιεί μια καινοφανής ιδέα όπως το “έθνος”, που αποκτούσε τότε ένα ανανεωμένο περιεχόμενο, εμείς σήμερα καλούμαστε να επινοήσουμε έναν νέο πατριωτισμό άλλου τύπου που δεν έχει σχέση με τους παραδοσιακούς εθνικισμούς. Η πρόκληση για εμάς τώρα είναι, με άλλα λόγια, εντελώς καινούργια, και τα κλειδιά της κατανόησής της δεν βρίσκονται φυσικά στον 19ο αιώνα -πως θα ήταν ποτέ δυνατόν; Η πρόκληση τώρα είναι προφανώς να κατανοήσουμε και να προετοιμάσουμε το νέο -όχι και τόσο γενναίο- κόσμο που θα προκύψει μετά την πανδημία, και να σκεφτούμε εντελώς νέες λύσεις μέσα από πιο καινοτόμες ιδέες, κάνοντας ουσιαστικά ένα άλμα στο μέλλον. Ο κόσμος που ξημερώνει θα είναι εν μέρει νέος, και είναι στο χέρι μας να τον συνδιαμορφώσουμε, ιδίως μάλιστα αν εμείς ως Έλληνες καταφέρουμε να βγούμε περισσότερο αλώβητοι από τους άλλους λαούς, όπως πασχίζουμε ως τώρα πολύ επιτυχημένα, κιόλας, να κάνουμε. Ακούγεται ίσως πολύ ριψοκίνδυνο τη στιγμή της μαυρίλας μας, να προβαίνουμε σε τόσο αισιόδοξες σκέψεις, αλλά κατά έναν αναπάντεχο τρόπο, αυτή είναι και η ευκαιρία μας ως έθνος να βγούμε από το φαύλο κύκλο της προηγούμενης κρίσης μας που εκτός απο οικονομική ήταν και πολιτισμική και πολιτική. Αρκεί να σκεφτούμε αλλιώς και με οδηγό το μέλλον, όχι το παρελθόν.

Υπό αυτή την έννοια, βέβαια, υπάρχουν όντως αναλογίες με το “1821”. Αν πέτυχαν τελικά κάτι τόσο αδιανόητα σπουδαίο οι επαναστάτες εκείνοι ήταν διότι ακριβώς σκέφθηκαν με όρους πέραν των καθιερωμένων και πέραν της εποχής τους και των ιδεολογικών ταμπού της. Με όρους που εγκαινίαζαν μια ολόκληρη νέα περίοδο για την Ευρώπη αλλά και για τον κόσμο, τον κόσμο των εθνικών κρατών. Αντίστοιχα, εμείς σήμερα καλούμαστε επίσης να σκεφτούμε με όρους μέλλοντος, με όρους τέτοιους που δεν θα αποδυναμώνουν μεν τα εθνικά κράτη αλλά που θα τονώνουν τις υπαρκτές και, όπως απέδειξε η πανδημία, μεγάλες αλληλεξαρτήσεις τους παγκοσμίως. Η τεράστια αυτή πλανητική περιπέτεια που θα συνεχίζεται άλλωστε άγνωστο για πόσο, ελπίζω να κατέδειξε πειστικά ότι ο κόσμος μας σήμερα είναι πιο “μικρός” από ό,τι στο παρελθόν, πιο αταξικός απέναντι σε τέτοιες μετανεωτερικού τύπου απειλές (είναι τελικά το ίδιο εκτεθειμένος ο Πρίγκηπας Κάρολος και μια ταμίας του σούπερ μάρκετ) και με πιο κοινή μοίρα από τον κόσμο πριν την παγκοσμιοποίηση. Είναι ο κόσμος της στενότερης διεθνούς συνεργασίας, της εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής διακυβέρνησης σε ό,τι αφορά ειδικά την Γηραιά Ήπειρο και της εκπόνησης νέων μοντέλων ανάπτυξης, πιο συμπεριληπτικών και πιο ανθρωποκεντρικών. Γι' αυτό και θα έλεγα πως όταν θα έχει περάσει η λαίλαπα, η χώρα μας και η σημερινή της πολιτική ηγεσία, που ως τώρα επιδεικνύει αξιοθαύμαστο σθένος και διορατικότητα στην διαχείριση της κρίσης, έχει κάθε λόγο να λάβει σημαντικές ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες και να κάνει την μέχρι τώρα αδύναμη ελληνική φωνή να ακουστεί πιο δυνατή εντός της Ε.Ε., στην κατεύθυνση των παραπάνω. Όπως έκαναν όντως τότε εκείνοι οι περίεργοι φουστανελάδες επαναστάτες με το δικό τους παράδειγμα και τις δικές τους προοδευτικές ιδέες που τις επέβαλαν τελικά σε εκείνους που αρχικά τις είχαν πολεμήσει με τυφλό φανατισμό.

* Ο κ. Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και γραμματέας σύνταξης της Νέας Εστίας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή