Αρκετή συζήτηση γίνεται τελευταία στο δημόσιο διάλογο για τα πολιτικά συμπεράσματα που μπορεί να εξαχθούν από την απρόσμενη (για όλους μας σχεδόν) αυτή κρίση. Από διάφορες πλευρές και σε διάφορα επίπεδα τίθενται ερωτήματα όπως: θα πρέπει να αναστραφεί η παγκοσμιοποίηση, υπάρχει λόγος να υπάρχει η Ευρωπαϊκή Ένωση, θα πεθάνει ο νεο—φιλελευθερισμός; Θα μπορούσε κανείς να είναι σκεπτικός απέναντι σε αυτά τα ερωτήματα-προβλέψεις: εάν φταίει η παγκοσμιοποίηση, τότε γιατί οι άλλες μεγάλες επιδημίες δεν απετράπησαν στην εποχή που δεν υπήρχε η παγκοσμιοποίηση; Όσο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, το τέλος της προβλέφθηκε πολλές φορές αλλά δεν ήρθε ποτέ. Ίσως γιατί ακόμη και αυτή η κρίση δείχνει την ανάγκη για μια καλύτερη Ένωση και όχι για τη διάλυσή της. Όσο για τον θάνατο του νέο-φιλευθερισμού, αυτός στην Ελλάδα δεν ρίζωσε ποτέ για να πει κανείς ότι πέθανε κιόλας.
Σε κάθε περίπτωση, όμως, κάθε πρόβλεψη στο μέσον μιας κρίσης που δεν έχει προηγούμενο, τουλάχιστον τα τελευταία 100 χρόνια, είναι παρακινδυνευμένη. Γι’ αυτό θα αποφύγουμε τις προβλέψεις αλλά θα περιοριστούμε σε μία διαπίστωση που δείχνει ασφαλής: αν κάτι απέτυχε είναι ο λαϊκισμός στο να δώσει λύσεις σε περιόδους μεγάλης κρίσης.
Τα παραδείγματα είναι πολλά αλλά αυτό της Αμερικής είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό. Το 2016 εξελέγη πρόεδρος ένας άνθρωπος που επικαλέστηκε τις «επιτυχίες» του ως επιχειρηματίας για να πει ότι, όπως τα κατάφερε στον πραγματικό κόσμο της αγοράς, έτσι θα τα καταφέρει και στην προεδρία. Υπήρξαν και άλλοι στο παρελθόν που είχαν επιχειρήσει να το κάνουν, όπως ο Ρος Περό το 1992 και μάλιστα με σαφώς επιτυχέστερη επιχειρηματική πορεία από την αμφίβολης αξίας πορεία του Τραμπ. Δεν τα κατάφεραν όμως να πείσουν το εκλογικό σώμα. Ο Τραμπ πέτυχε γιατί απευθύνθηκε στα πιο βαθιά ριζωμένα ένστικτα του μέσου αμερικανού (και όχι μόνο) πολίτη, και δη αυτού που κυρίως πηγαίνει στις κάλπες: οργή για τους πολιτικούς ανεξαρτήτως κομμάτων, ξενοφοβία, απέχθεια απέναντι στην καλλιτεχνική και πνευματική ελίτ και βέβαια τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αντίδραση στην παρέμβαση του Κράτους κ.λπ. Δεν ήταν ο πρώτος στην Αμερική που βασίστηκε σε κάποια από αυτά αλλά ήταν ο πρώτος υποψήφιος μεγάλου κόμματος που βασίστηκε σε όλα αυτά συνδυαστικά.
Και εκλέχτηκε. Δεν θα σταθούμε στα όσα έκανε ή δεν έκανε στα τρία αυτά χρόνια ούτε σε αυτά που είπε (και που είναι πολύ περισσότερα). Θα μείνουμε στη διαχείριση της συγκεκριμένης κρίσης που δημιούργησε η πανδημία.
Αρχικά, ο Τραμπ έκανε αυτό που κάνει κάθε λαϊκιστής απέναντι σε ένα πρόβλημα όταν αυτό δεν είναι στον προγραμματισμό του. Αρνήθηκε την ύπαρξή του, μίλησε για «ένα μόνο κρούσμα που είναι υπό πλήρη έλεγχο» και προέβλεψε ότι η Αμερική θα πετύχει ένα θαύμα αποφεύγοντας τον ιό. Η λογική απλή: τα προβλήματα λύνονται εάν τα κρύψεις ακόμη και από τον εαυτό σου.
Στη συνέχεια, πήγε στη δεύτερη συνταγή του λαϊκισμού: έριξε το φταίξιμο στους ξένους και δη στους Κινέζους, δημοφιλή στόχο του αμερικανικού λαϊκισμού μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Παράλληλα, επέβαλε απαγόρευση πτήσεων από την Ε.Ε. εξαιρώντας το Ηνωμένο Βασίλειο, δείχνοντας έτσι τις προτιμήσεις του σε ένα θέμα που δεν χωρούν τέτοιου είδους κριτήρια. Φυσικά, δυο μέρες αργότερα, αναγκάστηκε να απαγορεύσει τις πτήσεις και από το Ηνωμένο Βασίλειο.
Όταν και η επίθεση στους ξένους άρχισε να χάνει τη δυναμική της (λίγες ημέρες μετά επικοινώνησε με τον κινέζο πρόεδρο σαν να μην τρέχει τίποτε), πήγε στο τρίτο βήμα κάθε λαϊκιστή που σέβεται τον εαυτό του: επιτέθηκε στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στους στους εσωτερικούς του πολιτικούς αντιπάλους.
Και όλα αυτά τα έκανε διανθίζοντας τις ομιλίες τους διανθισμένα με πλήθος επιστημονικών ανακριβειών. Αξίζει να σημειώσουμε ότι ο «ομόλογος» του Τσιόδρα στις ΗΠΑ, όταν τον ρώτησαν γιατί δεν διορθώνει τις ανακρίβειες που λέει ο Πρόεδρος είπε: «Δηλαδή τι θέλετε; Να του πάρω το μικρόφωνο από τα χέρια;»
Η πραγματικότητα όμως είναι πεισματάρα: οι αριθμοί των κρουσμάτων και ακόμη χειρότερα οι νεκροί αυξάνονται. Ήδη οι ανθρώπινες ζωές που χάθηκαν ξεπερνούν τους νεκρούς της 11ης Σεπτεμβρίου (2.977) και εκτιμάται ότι σε λίγες ημέρες θα ξεπεράσουν τις απώλειες στον οκταετή πόλεμο στο Ιράκ (4.497). Υπό μια άλλη ανάγνωση, από τις 15 Φεβρουαρίου μέχρι τις 31 Μαρτίου έχαναν τη ζωή τους κάθε μέρα 91 Αμερικανοί κατά μέσο όρο, ενώ στο Βιετνάμ το 1968 (την πιο αιματηρή χρονιά του πολέμου εκείνου) ο αντίστοιχος μέσος όρος ήταν μόλις 46
Τελικά, ο Τράμπ αντιλήφθηκε την επερχόμενη καταστροφή και μετά από τόσες αντιφάσεις φάνηκε στη συνέντευξη της Τρίτης να υιοθετεί τη γραμμή της λογικής: σε αυτή μίλησαν επί πολλή ώρα οι δύο αρμόδιοι εμπειρογνώμονες της αμερικανικής κυβέρνησης και περιέγραψαν με μελανά χρώματα την κατάσταση ενώ και ο ίδιος είπε ότι μόνο η αυστηρή συμμόρφωση στις συστάσεις (σε άλλες πολιτείες υπάρχουν απαγορεύσεις) περιορισμού κατ’ οίκον θα αποτρέψει μια μεγάλη καταστροφή σε ανθρώπινες ζωές. Έγινε για μια τουλάχιστον ημέρα ένας κανονικός ηγέτης.
Δεν μπορεί να ξέρει κανείς πόσο θα αντέξει ο αμερικανός πρόεδρος στην κανονικότητα. Εξ άλλου, το ερώτημα που προέχει τώρα, είναι πρώτον εάν θα περιορισθεί ο ρυθμός ανόδου του αριθμού των νεκρών στις επόμενες εβδομάδες. Έπεται βέβαια το πολιτικό ερώτημα εάν ο αμερικανικός λαός θα τιμωρήσει τον πρόεδρό του στις ερχόμενες εκλογές για την ανεύθυνη αυτή στάση του που ήδη στοιχίζει σε ανθρώπινες ζωές. Ας μη σπεύσει ο αναγνώστης να κάνει προβλέψεις. Είπαμε: ο λαϊκισμός απέτυχε. Δεν είπαμε ότι απέθανε.
* Ο κ. Θάνος Παπαϊωάννου είναι Δρ. Νομικής, Γενικός Γραμματέας της Βουλής (2009-2015)