Λίγες εβδομάδες πριν από την κρίση του κορωνοϊού στη Δύση, το περιοδικό The New Yorker (17.2.2020) αφιέρωσε πολλές σελίδες στον περιζήτητο Ισραηλινό στοχαστή Γιουβάλ Νώε Χαράρι. Τα βιβλία του «Sapiens», «Homo Deus» και «21 Μαθήματα για τον 21ο αιώνα» (όλα από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια) είχαν τα τελευταία χρόνια γίνει ανάρπαστα παγκοσμίως.
Σε κάποιο σημείο της εκτενούς συνέντευξης στο ιστορικό αμερικανικό έντυπο, ο Ισραηλινός συγγραφέας, λάτρης του διαλογισμού, παραθέτει τις τρεις βασικές πραγματικότητες που διέπουν τον ανθρώπινο βίο, σύμφωνα με τον Βούδα: πρώτον, τα πάντα αλλάζουν συνεχώς, τίποτα δεν μένει το ίδιο. Δεύτερον, τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Τρίτον, τίποτα δεν πρόκειται ποτέ να μας ικανοποιήσει απολύτως.
Οπότε τι κάνουμε; διερωτάται ο Χαράρι, για να δώσει την απάντηση ο ίδιος: Τίποτα. Ο Βούδας λέει ότι δεν υπάρχει τίποτα απολύτως να κάνεις.
Φυσικά, αυτό είναι σχετικό: ο ίδιος ο Χαράρι «κάτι» κάνει: διαβάζει, γράφει, συλλογίζεται, διαλογίζεται, δίνει ομιλίες, παραχωρεί συνεντεύξεις, δημοσιεύει, εκδίδεται, διαμορφώνει συνειδήσεις.
Ναι, μονάχα που τίποτε απ’ όλα αυτά δεν πρόκειται να αλλάξει κάτι δραματικά στον ανθρώπινο βίο. Ενδεχομένως η μελέτη και η γραφή να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε κάτι περισσότερο για τον κόσμο και την ύπαρξη, μα δεν θα επιφέρουν κάποια ριζοσπαστική, επαναστατική ή θεαματική αλλαγή. Εξάλλου, για τον περισσότερο κόσμο το διάβασμα και το γράψιμο ισοδυναμούν όντως με το να μην κάνεις τίποτε απολύτως.
Στην ουσία, οι τρεις αφορισμοί του Βούδα μοιάζουν να δηλώνουν κάτι αυτονόητο, ειδικά οι πρώτοι δύο. Τίποτα δεν μένει ίδιο και τίποτα δεν διαρκεί για πάντα. Κι όμως, τείνουμε να τα ξεχνάμε. Να τα αγνοούμε, να τα απαξιώνουμε. Εκλάβαμε ως δεδομένο ότι ο τρόπος ζωής μας θα ήταν αυτός που ήταν στο διηνεκές – η μεγάλη ύβρις ως προς αυτό βέβαια είναι η ακλόνητη βεβαιότητα ότι θα πηγαίναμε έτσι για πάντα.
Ο πιο ενοχλητικός από τους τρεις βουδιστικούς αφορισμούς είναι ο τελευταίος: τίποτα ποτέ δεν θα σε ικανοποιήσει σε απόλυτο βαθμό. Αποκαρδιωτικό; Ισως. Αλλά αυτό ακριβώς δεν μας υπαγορεύει η καθημερινή, ανθρώπινη εμπειρία; Ειδικά όταν η συλλογή εμπειριών γίνεται αυτοσκοπός;
Ο τρόπος ζωής των τελευταίων δεκαετιών, η αποχαλίνωση της επιθυμίας σε όλα τα επίπεδα, από το χρηματιστήριο και τα ταξίδια ώς τον ερωτισμό και τη φήμη, είχε κάτι πληθωριστικό, κάτι μηδενιστικό. Πληγώσαμε και πληγωθήκαμε από αυτό τον ναρκισσισμό της παντοδυναμίας, προδώσαμε και προδοθήκαμε. Βεβαίως, δεν είναι απάντηση σε αυτό η περιχαράκωση, η καταφυγή σε έναν προστατευτικό συντηρητισμό. Αλλά είναι σαν να μας καλεί ο ιός να συμμαζευτούμε – πιο σωστά, να ανασυγκροτηθούμε εσωτερικά. Δύσκολα πράγματα, διότι προϋποθέτουν μιαν αναμέτρηση με τις αδυναμίες μας, με τις αντιφάσεις μας. Αξίζει όμως, διότι η ζωή είναι ανεξάντλητη. Οχι η δική μας ζωή, η ζωή γενικώς…