Ο αρχαιολόγος είναι εξοικειωμένος με την ακμή των πολιτισμών, τα μεγάλα επιτεύγματα της ανθρωπότητας, τις ηρωικές στιγμές των πόλεων και των κατοίκων τους. Ταυτόχρονα, γνωρίζει από πρώτο χέρι το φθαρτό της υπόστασής μας, τα καταστροφικά αποτελέσματα των πολέμων, των επιδημιών, της έπαρσης, τα επακόλουθα των φυσικών καταστροφών.
Το παρελθόν είναι μπροστά του σαν τεράστια οθόνη. Και αυτή η θέαση της διαχρονίας τού χαρίζει διαύγεια. Να κάτι που χαρακτηρίζει τη σκέψη του Νίκου Σταμπολίδη, του ανασκαφέα μιας σπουδαίας πόλης, σβησμένης από τον χάρτη για αιώνες, για να αναδυθεί ξανά χάρη στη σκαπάνη του. Η Ελεύθερνα στέκεται στην καρδιά της Κρήτης για να μας θυμίσει τις περιπέτειες των ανθρώπων από τα προϊστορικά χρόνια μέχρι και την Ενετοκρατία. Μπήκα στον πειρασμό να τον ρωτήσω πώς του φαίνεται η δοκιμασία που περνάμε όλοι σήμερα. Ιδού τι μου είπε:
«Η Ιστορία είναι σαν καρδιογράφημα. Μια καμπύλη με εξάρσεις και βαθύνσεις. Και η δική μας μικροϊστορία, το ίδιο. Νομίζω πως το λειτούργημα της Αρχαιολογίας σε αναγκάζει να κάνεις και ανασκαφές στον ίδιο σου τον εαυτό, να τον παρατηρείς προσεκτικά, να καταγράφεις τις εσωτερικές δονήσεις. Θα σας πω, λοιπόν, πώς μου φαίνεται αυτό που ζούμε τώρα. Εγώ το αποκαλώ εγκλεισμένη άνοιξη. Οταν είσαι εγκλεισμένος, αυτό που αναγκαστικά αισθάνεσαι περισσότερο είναι το σώμα σου. Βλέπεις την απομόνωση. Το κορμί μας δεν είναι μόνο για εμάς, αλλά και για τους άλλους. Σκεφτείτε πως αυτή τη στιγμή στερούμαστε την αίσθηση της αφής, είναι μια τεράστια απώλεια. Νιώθουμε το κενό στα δάχτυλα.
Η οργιαστική φύση της Ελεύθερνας την περασμένη άνοιξη.
Είμαστε στην αναμονή μιας αγκαλιάς, ενός φιλιού. Το αρχαίο ρήμα φιλώ σημαίνει αγαπώ. Πώς θα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε αυτή την αποξένωση; Φροντίζοντας πολύ συνειδητά να αφήσουμε ανοιχτό ένα παράθυρο στην ψυχή μας, να έχουμε ευαισθησία και ενσυναίσθηση».
Για τον Νίκο Σταμπολίδη, αυτή η στάση συνδέεται και με το αίσθημα ευθύνης που πρέπει να έχουμε έναντι του πλησίον αυτή την περίοδο: «Από το τι θα κάνουμε εμείς, από το πόσο σωστά θα σταθούμε στη δύσκολη περίσταση εξαρτάται και η ασφάλεια των αγαπημένων μας, των γειτόνων, των συμπολιτών μας. Είμαστε μια αδιάσπαστη αλυσίδα στην οποία πρέπει να φροντίσουμε ο ένας τον άλλο για να βγούμε από τη στενωπό. Βλέπω και στην Αθήνα, όπου είμαι αποκλεισμένος, αλλά μαθαίνω και από την Κρήτη, όπου είναι η οικογένειά μου, πως η συντριπτική πλειονότητα έχει συμμορφωθεί με τα μέτρα που πολύ σωστά και έγκαιρα πήρε η κυβέρνηση για να μας προστατεύσει. Είναι ένας λόγος να αισιοδοξούμε αυτός και να εμψυχωνόμαστε για ό,τι θα έρθει μετά την περίοδο της καραντίνας. Ολοι μαζί θα τα καταφέρουμε».
Ενα τμήμα της ομηρικής νεκρόπολης κάτω από το στέγαστρο.
«Αν το δούμε φιλοσοφικά, θα σας έλεγα ότι αυτό που βιώνουμε τώρα είναι μια ποινή που εκτίει το ανθρώπινο γένος για τη σκληρότητα, την καχυποψία, την αλαζονεία, τον φανατισμό των κοινωνιών μας. Οι αρχαίοι πίστευαν στη νέμεση που έρχεται μετά την ύβρη. Πρέπει να ξαναδούμε τον κόσμο που οικοδομήσαμε. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα: Τι είναι το Παρίσι, το Λονδίνο, η Νέα Υόρκη, πόλεις που λαχταρούσαμε να πάμε παλαιότερα, δίχως ψυχή στον δρόμο; Είναι άδεια κελύφη. Δεν μπορούν να υπάρξουν χωρίς τους ανθρώπους. Την ίδια ώρα η φύση οργιάζει, αναγεννάται, από τα λουλούδια μέχρι τις ανθισμένες κουτσουπιές, τα πουλιά στον ουρανό, τον αέρα που δεν είναι πια μολυσμένος. Η φύση δεν μας έχει καθόλου ανάγκη, υπάρχει χωρίς εμάς. Ας στοχαστούμε για τον τρόπο με τον οποίο υπάρχουμε, για τον τρόπο που φερόμαστε στο περιβάλλον μας. Αυτό θα είναι σωτήριο».
Υστεροελληνιστική Αφροδίτη και Πάνας από το Μουσείο Ελεύθερνας.