Πριν από δύο χρόνια («Καθημερινή», 9/4/2018) γράφαμε πως το «μαξιλάρι» εξόδου, το οποίο είχε επιλέξει η τότε κυβέρνηση Τσίπρα, δεν είναι «ασφαλιστήριο» όπως ήθελε η σχετική ρητορική. Κατά την υγειονομική κρίση, η εκτίμηση αποδείχθηκε. Με την κατρακύλα των χρηματιστηρίων, οι επενδυτές στράφηκαν προς ασφαλή λιμάνια, όπως το κρατικό χρέος. Ομως, αδιαφόρησαν για την υποτιθέμενη ασφάλεια που παρέχει το ελληνικό «μαξιλάρι», έφυγαν όσο μαζικά τους επέτρεπε η ρηχότητα της ελληνικής αγοράς ομολόγων και προτίμησαν το χρέος του ευρωπαϊκού κέντρου. Σε μερικές μέρες το spread εκτινάχθηκε στα επίπεδα των αρχών του 2018. Με την ανακοίνωση των μέτρων της ΕΚΤ, επέστρεψε σε λογικά επίπεδα. Δόθηκε ένα σαφές μήνυμα: το «μαξιλάρι» δεν είναι «ασφάλιστρο», η ομπρέλα των ευρωθεσμών είναι.
Η επιλογή του «μαξιλαριού» έγινε για να αποφευχθεί η ένταξη σε ειδικού τύπου μνημόνιο με τον ESM, με τη δημιουργία προληπτικής πιστοληπτικής γραμμής. Αποδεικνύεται λανθασμένη επιλογή. Η Ελλάδα κρατήθηκε έξω από τα προγράμματα χρηματοδότησης της ΕΚΤ, η οικονομία σταγγαλίστηκε από την αφαίρεση ρευστότητας και όταν αυτό χρειάστηκε ήταν σαν να μην υπάρχει. Το παράδοξο είναι πως η κυβέρνηση Μητσοτάκη ακολούθησε (και επέτεινε) την πολιτική Τσίπρα. Ακολουθεί και ρητορική ύστερου αντιμνημονιασμού. Ο υπουργός Οικονομικών μετράει τα διαθέσιμα χωρίς να πειράξει το «μαξιλάρι» των 31 δισ. ευρώ, δεν θέλει τη βοήθεια για την κρίση από τον ESM γιατί οι όροι θα σημάνουν επιστροφή στα μνημόνια.
Το ζήτημα του «μαξιλαριού» γίνεται επίκαιρο με τα μέτρα αντιμετώπισης της κρίσης. Οι ευρωπαϊκές χώρες διαθέτουν μεταξύ 10% και 15% του ΑΕΠ για τη στήριξη της οικονομίας. Πλην ελαχίστων, αυτό σημαίνει δανεισμό και αύξηση του δημόσιου χρέους, με όποιες δημοσιονομικές επιπτώσεις. Η ευρωπαϊκή νόρμα αντιστοιχεί σε κόστος μέτρων αντιμετώπισης της κρίσης για την Ελλάδα σε 20 με 25 δισ. ευρώ. Η κυβέρνηση φαίνεται να ελπίζει πως η χρηματοδότηση αυτή θα έλθει με ενεργοποίηση χρηματοπιστωτικών εργαλείων από την Ε.Ε. και την Ευρωζώνη. Πιθανόν, αλλά η επόμενη μέρα θα είναι αρχή μιας εξαιρετικά δύσκολης πορείας, με μέτρα, επιτήρηση και αναγκαστική επαναξιολόγηση του σχεδίου ανάκαμψης της Ελλάδας. Η χώρα μας θα υποχρεωθεί να καταφύγει σε εξωτερική χρηματοδότηση, η έκτασή της όμως θα επηρεάσει την πορεία μας για πολλά χρόνια.
Με τα δεδομένα αυτά, ξενίζει η εμμονή του ΥΠΟΙΚ στην αποδεδειγμένα ατελέσφορη πολιτική διατήρησης του «μαξιλαριού». Το λάθος πρέπει να διορθωθεί! Πολύ περισσότερο όταν η ίδια η «δομή» του «μαξιλαριού» είναι βαρίδι. Περίπου 16 δισ. ευρώ βρίσκονται σε λογαριασμό από τον οποίο δεν μπορεί να γίνει εκταμίευση χωρίς την έγκριση του διοικητικού συμβουλίου του ESM. Για τη διατήρηση του «μαξιλαριού», ο αναγκαστικός εσωτερικός δανεισμός από φορείς του Δημοσίου (Ταμεία, ΟΤΑ, κ.λπ.) με repos έχει ξεπεράσει τα 30 δισ. ευρώ, με 10 δισ. τουλάχιστον να μην υπάρχουν πλέον στα διαθέσιμα.
Για την αντιμετώπιση της κρίσης έχουν χαλαρώσει όλοι οι περιοριστικοί δημοσιονομικοί κανόνες στην Ευρωζώνη και στην Ε.Ε. Παρέχονται δε διευκολύνσεις που ούτε καν μπορούσαμε να φαντασθούμε πριν από τρεις μήνες. Η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να εκμεταλλευθεί τη συγκυρία, όχι μόνον για τη λογιστική αποτύπωση ελλειμμάτων. Στο Eurogroup της επόμενης εβδομάδας μπορεί να ζητήσει την αντικατάσταση του «σκληρού μαξιλαριού» των 16 δισ. ευρώ από κατάλληλη στήριξη κατά την έκδοση νέων ομολόγων για τα επόμενα τρία με πέντε χρόνια, με άμεση απελευθέρωση των δεσμευμένων πόρων. Η προληπτική γραμμή στήριξης θα μπορούσε να είναι η λύση, εάν η διάρκειά της δεν περιοριζόταν στο μέγιστο των δύο εξαμήνων. Μπορεί επίσης να ζητήσει κεφαλαιοποίηση των τόκων που καταβάλλονται (2 δισ. σε ESM/EFSF, 400 εκατ. τόκοι διακρατικών δανείων πρώτου μνημονίου το 2019) για περίοδο τριών ετών. Τέλος, μπορεί να αναλάβει τη δέσμευση μείωσης του κόστους δανεισμού από repos με ταβάνι αυτό των εντόκων γραμματίων του Δημοσίου (από 840 εκατ. το 2019 σε 200 εκατ.). Με τον τρόπο αυτό καλύπτεται μεγάλο μέρος (ενδεχομένως το σύνολο) των αναγκών χρηματοδότησης, με πολύ μικρή επίπτωση στο χρέος –η Ελλάδα έχει ήδη δανεισθεί για το «μαξιλάρι»– και ελάχιστο κόστος για τους δανειστές. Για την περίπτωση παράτασης της κρίσης, οι άλλες διευκολύνσεις του ESM θα είναι διαθέσιμες.
Ο ΥΠΟΙΚ έχει υιοθετήσει τη ρητορική Τσίπρα περί μνημονιακών υποχρεώσεων που απορρέουν από εγγυοδοτικά σχήματα του ESM, τις οποίες δεν επιθυμεί να φορτώσει στους πολίτες. Δυστυχώς, δεν υπάρχει «δωρεάν γεύμα». Στο καλύτερο σενάριο με την έκδοση ευρωομολόγου, η Ελλάδα θα βγει από την κρίση του κορωνοϊού με χρέος που θα προσεγγίζει ή και θα ξεπερνά το 200% του ΑΕΠ. Νέες ρυθμίσεις θα είναι απαραίτητες, με αυστηρούς δημοσιονομικούς περιορισμούς – κατά πάσα πιθανότητα αυστηρότερους από αυτούς που ζήσαμε τη δεκαετία που πέρασε. Το παράδοξο είναι πως η υποκατάσταση του «μαξιλαριού» από κάποια πιστοληπτική γραμμή συνοδευόμενη από συμβατικές δεσμεύσεις, κάθε άλλο παρά περιορίζει την εθνική κυριαρχία. Αντίθετα δίνει τη δυνατότητα στην κυβέρνηση να ασκήσει εθνικές πολιτικές, τόσο στη διαχείριση της τρέχουσας κρίσης, όσο και στη σχέση με τους δανειστές.
* Ο κ. Γιώργος Προκοπάκης είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, πρώην καθηγητής του Columbia University.