«Η Ευρώπη θα σφυρηλατηθεί μέσα από τις κρίσεις», είπε ο Ζαν Μονέ, για να προσθέσει, «και θα αποτελέσει το άθροισμα των λύσεων για τις κρίσεις αυτές». Η φύση της Ενωσης θα εξαρτηθεί από τις απαντήσεις σε τρία τεστ.
Το ουγγρικό τεστ. Μπορεί μία δικτατορία να γίνει μέλος της Ε.Ε.; Ο Βίκτορ Ορμπαν και το κόμμα του υποβάθμισαν σε τέτοιο βαθμό τη δημοκρατία στην Ουγγαρία, που η χώρα δεν θα γινόταν δεκτή στην Ε.Ε., εάν κατέθετε σήμερα υποψηφιότητα. Χρησιμοποίησε τώρα την πανδημία ως αφορμή για να συγκεντρώσει έκτακτες εξουσίες για απεριόριστο χρονικό διάστημα. Η Ουγγαρία είναι τώρα δικτατορία και γίνεται η πρώτη ευρωπαϊκή δικτατορία στην Ε.Ε.
Οι κυρώσεις που βρίσκονται στη διάθεση των ευρωπαϊκών θεσμών είναι αργές και πολύπλοκες. Υπάρχει, όμως, ένας θεσμός, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (ΕΛΚ), στο οποίο ανήκει το Φιντέζ, ικανός να δράσει άμεσα. Το ΕΛΚ όφειλε να έχει εκδιώξει από τις τάξεις του το Φιντέζ εδώ και καιρό. Αντιθέτως, επέλεξε συμβιβαστική στάση. Αν δεν εκδιώξει αμέσως το κόμμα του Ούγγρου δικτάτορα, θα χάσει κάθε αξιοπιστία και θα δικαιώσει όσους το κατηγορούν για υποκρισία.
Το ιταλικό τεστ. Η έννοια της αλληλεγγύης επιβιώνει ακόμη στην καρδιά της Ευρώπης; Θα επιτρέψει η Ευρωζώνη την ανάκαμψη των πληγέντων μελών της; Τον περασμένο μήνα παρακολουθήσαμε με φρίκη μία από τις πλέον προηγμένες περιοχές της ηπείρου, με ένα από τα καλύτερα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης, να φθάνει στα όριά της από την πανδημία. Οταν η Ιταλία βγει από τον εφιάλτη, θα αντιμετωπίσει τεράστια πρόκληση για την οικονομική της ανάκαμψη, έχοντας ήδη δυσβάστακτο εθνικό χρέος. Η ικανότητά της να δανειστεί μεγάλα ποσά θα εξαρτηθεί από την επίδειξη αλληλεγγύης εντός της Ευρωζώνης.
Ακόμη και πριν από την πανδημία, η Ιταλία μεταμορφώθηκε από οπαδός της Ευρώπης, σε μία από τις πλέον ευρωσκεπτικιστικές χώρες της ηπείρου. Η κρίση του κορωνοϊού όξυνε το φαινόμενο αυτό. Σε δημοσκόπηση στις αρχές του περασμένου μήνα, 88% των Ιταλών δήλωσε ότι η Ευρώπη δεν στηρίζει την Ιταλία και 67% είπαν ότι η Ε.Ε. αποτελεί μειονέκτημα. Μία Ε.Ε. χωρίς την Ιταλία είναι αδιανόητη.
Το γερμανικό τεστ. Μπορεί η Γερμανία να σώσει την κατάσταση; Είναι άραγε έτοιμη να αναλάβει την ευθύνη που αναλογεί στη μεγαλύτερη οικονομία μιας νομισματικής ένωσης, από την οποία τόσο ωφελήθηκε; Η γερμανική διαχείριση της πανδημίας υπήρξε η πιο εντυπωσιακή εκτός της Ασίας. Η παροχή τεστ για όλο τον πληθυσμό, αναπνευστήρων και κλινών εντατικής δείχνει τη σημασία της ύπαρξης άριστων κρατικών υπηρεσιών και ισχυρής ιατρικής βιομηχανίας. Η καγκελάριος Μέρκελ εκφώνησε εξαιρετικό διάγγελμα, βασισμένο στις αρχές της δημοκρατίας, της αλληλεγγύης και της ατομικής ευθύνης, θυμίζοντας ότι εκτός από επιστήμονας είναι και κόρη προτεστάντη πάστορα. Το μόνο που έλειπε, όμως, ήταν μία αναφορά στην Ευρώπη.
Η Γερμανία, στο μεταξύ, επέδειξε αλληλεγγύη προς τους Ευρωπαίους γείτονές της, στέλνοντας μάσκες στη Λομβαρδία και μεταφέροντας βαριά νοσούντες Ιταλούς και Γάλλους ασθενείς σε νοσοκομεία της. Η γερμανική ηγεσία καθίσταται, όμως, αναγκαία κυρίως στην αντιμετώπιση της οικονομικής και πολιτικής κρίσης. Η Γερμανία μπορεί να βοηθήσει την Ευρώπη να περάσει το ουγγρικό τεστ, καθώς οι Χριστιανοδημοκράτες της Μέρκελ είναι το μεγαλύτερο κόμμα στο ΕΛΚ. Οφείλουν τώρα να ζητήσουν την «έξωση» του Φιντέζ, ενώ οι επίδοξοι διάδοχοι της Μέρκελ πρέπει να τοποθετηθούν πάνω στο ζήτημα.
Η γερμανική συμβολή είναι, όμως, αναγκαία στο ιταλικό τεστ. Αν η Ευρωζώνη –και κατ’ επέκταση η Ευρώπη– επιθυμεί να ανακτήσει την οικονομική της ευρωστία, η ιταλική κυβέρνηση και άλλα κράτη του ευρωπαϊκού νότου, πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να δανεισθούν με ηθικό εγγυητή τη Γερμανία και άλλα βορειοευρωπαϊκά κράτη.
Ο Ισπανός πρωθυπουργός Σάντσεθ έχει ήδη κάνει λόγο για «πολεμική οικονομία», καλώντας σε νέο πανευρωπαϊκό Σχέδιο Μάρσαλ.
Γερμανοί οικονομολόγοι έχουν προτείνει την έκδοση ομολόγων αξίας 1 τρισ. ευρώ, με την εγγύηση όλων των κρατών της Ευρωζώνης. Σε αντίθεση με το ευρωομόλογο που είχε συζητηθεί μετά την οικονομική κρίση, αυτό θα κληθεί να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις φυσικής καταστροφής, για την οποία τα κράτη του νότου δεν ευθύνονται. Εχοντας ξεπεράσει τα δημοσιονομικά της ταμπού, η Γερμανία είναι άραγε έτοιμη να βοηθήσει τους Ευρωπαίους ομολόγους της με σημαντικό πακέτο μέτρων;
Η γερμανική ταμπλόιντ Bild δημοσίευσε πρόσφατα ανοικτή επιστολή προς την Ιταλία, με τίτλο: «Είμαστε μαζί σας!». Σε αυτό επαίνεσε την Ιταλία για τη γαστρονομική της προσφορά στη Γερμανία, για να ευχηθεί ότι μετά τη λήξη της πανδημίας, οι Γερμανοί τουρίστες θα συρρεύσουν πάλι στη χώρα. Λίγες ημέρες νωρίτερα, όμως, η Bild τιτλοφορούσε άρθρο της με την προειδοποίηση: «Τι θα γίνει με το ευρώ; Απειλείται αμοιβαιότητα του χρέους». Αγαπητοί αναγνώστες της Bild, η Ιταλία δεν χρειάζεται Γερμανούς τουρίστες, αλλά αμοιβαιότητα του χρέους, η οποία αποτελεί άλλωστε αναγκαία επίπτωση της νομισματικής ένωσης, που τόσο σας έχει ωφελήσει.
Μόνο ένας Ευρωπαίος ηγέτης έχει τη δυνατότητα –και τη νομιμοποίηση– να αναλάβει άμεση δράση: η καγκελάριος Μέρκελ. Πέρυσι, είχα υποστηρίξει ότι η Γερμανία χρειάζεται κυβερνητική αλλαγή, καθώς η κόπωση του Μεγάλου Συνασπισμού επέτρεψε την άνοδο των πολιτικών άκρων. Αυτό έπαψε πλέον να ισχύει, εν μέσω υγειονομικής καταιγίδας. Αντίθετα, η Μέρκελ έχει τώρα την ευκαιρία να μείνει στην ιστορία ως σημαντικός αρχιτέκτονας μιας ισχυρότερης Ε.Ε. Η ευκαιρία αυτή δεν πρέπει να χαθεί.
* Ο κ. Timothy Garton Ash είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στην Οξφόρδη.