Την επόμενη εβδομάδα κλείνει περίπου ένας μήνας των περιοριστικών μέτρων λόγω του κορωνοϊού. Με άλλα λόγια, μετράμε τριάντα μέρες υποχρεωτικής συγκατοίκησης των οικογενειών σε συνθήκες που κάθε άλλο παρά θεωρούνται συνηθισμένες. Οι γονείς δεν φεύγουν πια για τη δουλειά, τα παιδιά δεν πηγαίνουν στο σχολείο, οι έφηβοι κλείνονται στα δωμάτιά τους. Και ακόμα τίποτα δεν έχει τελειώσει. Μπορούμε να βγούμε αλώβητοι από την καραντίνα μας;
«Ο άνθρωπος έχει την ικανότητα να αντεπεξέλθει σε κάτι έκτακτο, βασιζόμενος σε εμπειρίες και βιώματα που έχει μέσα του από τη μέχρι τώρα πορεία του», μας λέει ο ψυχίατρος παιδιών, εφήβων και οικογενειών και συγγραφέας Αλέξης Λάππας. Οι ικανότητες του ανθρώπου να αντιστέκεται και να προσαρμόζεται είναι η ανθεκτικότητά του και εξαρτάται, σημειώνει, από τα βιώματα και τις αξίες του. «Οσο τα βιώματά μας βασίζονται σε πράγματα που είναι ανθεκτικά, τόσο η απάντησή μας είναι ανεξάρτητη από την ένταση του ερεθίσματος και πιο πετυχημένη. Οσο πιο επιφανειακές ήταν αυτές οι εμπειρίες, είμαστε πιο ευάλωτοι. Αν κάποιος π.χ. εξαρτάται από ένα πρόσωπο, η απουσία αυτή τού δημιουργεί μεγαλύτερη κρίση, σε σχέση με κάποιον που έχει μάθει να προσαρμόζεται βασιζόμενος σε αξίες».
Επειτα από 15 μέρες στο σπίτι, όμως, γονείς και παιδιά βγαίνουν από την πεπατημένη. Η αρχική ανασφάλεια είναι μέρος της προσαρμογής και το ζήτημα είναι πόσο γρήγορα θα προσαρμοστούμε. Πάντως, τα παιδιά και οι έφηβοι φαίνεται να τα πηγαίνουν καλύτερα. «Τα παιδιά και οι έφηβοι κάνουν την πιο σιωπηλή δουλειά και αξίζουν συγχαρητήρια. Δεν ανταλλάσσουν και δεν προωθούν θεωρίες συνωμοσίας, δεν διαμαρτύρονται και δεν απεμπολούν την ευθύνη τους. Εχω παραδείγματα παιδιών που βοηθούν τους καθηγητές τους με τις εκπαιδευτικές πλατφόρμες, οι έφηβοι στράφηκαν πρώτοι στις ψηφιακές τεχνολογίες και βοήθησαν στην κοινωνική συνοχή, έβαλαν όρια στους παππούδες τους και έδωσαν χώρο και χρόνο στους ενήλικες να διαμορφώσουν τη δική τους απάντηση. Ενα μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας συνεχίζει να λειτουργεί και όσο το εκπαιδευτικό σύστημα, έστω και διαδικτυακά, συνεχίζει και υπάρχει, η κοινωνία μας εξελίσσεται».
Ο ψυχίατρος παιδιών, εφήβων, οικογενειών και συγγραφέας Αλέξης Λάππας.
Η κρίση, βέβαια, κάνει για τους θεραπευτές τη «βρώμικη δουλειά», φέρνοντας στην επιφάνεια συγκρούσεις, αμφισβητήσεις, απογοητεύσεις που υποβόσκουν. Ο κ. Λάππας βλέπει την κρίση ως εργαλείο για όσους θέλουν να βγάλουν ένα νόημα μέσα από αυτή την κατάσταση. Γονείς και έφηβοι που τσακώνονταν για τις ώρες στον υπολογιστή, τώρα καλούνται να συνυπάρξουν και να συνεργαστούν. Κανείς δεν έχει «διεξόδους» και η εποπτεία του γονέα από ελεγκτική, μπορεί να γίνει συνεργατική.
«Η παρούσα κρίση δίνει την ευκαιρία στην ελληνική κοινωνία να προβληματιστεί. Μέχρι την έναρξη της οικονομικής κρίσης η ελληνική κοινωνία βασιζόταν στην αξία του μπορώ, στην απο-νοηματοδότηση των πραγμάτων. Αν μπορούσα να κάνω κάτι, είχε νόημα επειδή απλώς μπορούσα. Μπορούσες να ξεγελάσεις τους γονείς σου και να ξενυχτήσεις στο Ιντερνετ; Το έκανες γιατί μπορούσες. Τώρα μας δίνεται η ευκαιρία να το αλλάξουμε αυτό γιατί ήρθε κάτι και μας έβαλε όρια και το όριο σχετίζεται με ένα συγκλονιστικό συναίσθημα, αυτό της ικανοποίησης. Αυτό δεν μπορεί να γεννηθεί χωρίς το όριο και το μέτρο. Στην αρχή μπορεί να μην αρέσει στον έφηβό μας, αλλά σταδιακά θα το αντιληφθεί».
Κανείς δεν έχει φτιαχτεί για τη γονεϊκότητα, μας λέει ο κ. Λάππας και συχνά μπαίνουμε σε αυτή με το φτωχότερο βιογραφικό. Οπότε τι θα συμβούλευε τους γονείς που είναι σπίτι με τα παιδιά τους; «Κατ’ αρχάς υπάρχει χρόνος παρατήρησης. Απολαύστε τον καφέ σας παρατηρώντας τα παιδιά σας και τον εαυτό σας. Υπάρχει χρόνος κατανόησης. Πολύ λίγοι έφηβοι θα αρνηθούν την επικοινωνία στη βάση του “προσπαθώ να σε καταλάβω”. Το τρίτο και σημαντικότερο είναι η συνεργασία. Ας μην ξεκινήσουμε από τα πιο δύσκολα, π.χ. τον υπολογιστή, αλλά από κάτι ευχάριστο για το γονιό» μας λέει και συμβουλεύει να μην «τρελαινόμαστε» με την εφηβική ακαταστασία και τα εσώρουχα στο πάτωμα. «Δεν υπάρχει έφηβος που δεν θα σας ευγνωμονεί αν προσέξετε την καλή του μπλούζα», σημειώνει.
Οι μονογονεϊκές οικογένειες δίνουν έναν πιο δύσκολο αγώνα και συνιστά στους γονείς να επιλέξουν έναν ρόλο και να μείνουν σε αυτόν. «Είναι πιο εύκολο και ανθρώπινο να ανταποκριθεί κάποιος σε αυτό που αισθάνεται ως μητέρα ή ως πατέρας παρά να προσπαθεί να καλύψει όλους τους πιθανούς ρόλους ενός γονέα».
Οι συγκρούσεις και τα λάθη είναι μέσα στο πρόγραμμα, αλλά το ζήτημα είναι να σηκωθούμε, μας λέει, και να αναζητήσουμε τη συνεργασία. «Εφόσον αποφύγετε να φροντίσετε το παιδί σας σαν κατοικίδιο, όπου το δωμάτιο είναι το κλουβί του και ο υπολογιστής το καναβούρι του, το παιδί δεν γίνεται να μην παρατηρήσει ότι είστε σπίτι. Ετσι για πρώτη φορά γινόμαστε ενδιαφέρουσες προσωπικότητες γι’ αυτούς. Στην καθημερινότητα δεν θα προλαβαίναμε αυτό, ήμασταν πολύ γρήγοροι για τα παιδιά μας».
Ας μην ξεχνάμε, τονίζει, πως στην ελληνική κοινωνία ο γονιός έχει τον ρόλο τού μεταφραστή της κοινωνικής πραγματικότητας. «Εμείς θα ορίσουμε τι είναι η πανδημία για τα παιδιά μας. Αν για εμάς είναι υπόμνηση του θανάτου ή υπόμνηση της ευθύνης που έχουμε όλοι μαζί στο σπίτι αλλά και στην κοινωνία ώστε να βγούμε από το ατομικό, να συναισθανθούμε και να συνεργαστούμε για κάτι. Είναι η ευκαιρία της γενιάς μας ως γονείς να λέμε ότι σταθήκαμε όλοι μαζί και φτιάξαμε τις συνθήκες για την πρώτη μέρα που θα βγούμε από το σπίτι μετά τα μέτρα εγκλεισμού».