Ευτυχώς, τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. πέτυχαν την Πέμπτη να συμφωνήσουν σε έναν οδικό χάρτη για το πώς θα χρηματοδοτήσουν μέτρα στήριξης της οικονομίας λόγω της κρίσης του κορωνοϊού. Εχει μεγάλη σημασία το γεγονός ότι τα μέτρα μπορούν να ενισχύσουν γρήγορα τις οικονομίες, καθώς η στήριξη χρειάζεται σήμερα και όχι σε έναν χρόνο ή δύο. Ακόμη πιο σημαντικό είναι να καθοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια πώς θα χρησιμοποιηθούν τα πρόσθετα κρατικά κονδύλια και τι ακριβώς θα χρηματοδοτήσουν τα ευρωπαϊκά ταμεία.
Για να γίνει λοιπόν εκ των προτέρων σαφές: ο πλέον σημαντικός βραχυπρόθεσμος στόχος, μέσα σε αυτή την αναγκαστική παύση της οικονομικής δραστηριότητας, είναι να αποφευχθεί ένα κύμα αφερεγγυότητας των εταιρειών οι οποίες δεν είναι υπεύθυνες για αυτή την εξέλιξη.
Μια ανοδική τάση της οικονομίας μετά τον περιορισμό του ιού μπορεί να επιτευχθεί πολύ πιο γρήγορα με αυτό που ονομάζουμε ανέπαφη εταιρική δομή. Επομένως, χρειάζεται να υποστηριχθεί πολύ γρήγορα η ρευστότητα των επιχειρήσεων. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη λάβει αξιόλογα μέτρα προς αυτήν την κατεύθυνση, τα οποία μέχρι στιγμής αντιστοιχούν περίπου στο 2,5% του ΑΕΠ, προβλέποντας μεταξύ άλλων χαμηλότοκο κρατικό δανεισμό με περίοδο χάριτος, αναστολή φορολογικών υποχρεώσεων και πληρωμών χρεολυσίων δανείων, και άλλες υποστηρικτικές ενέργειες.
Υπάρχει όμως ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο κυρίως για να αποτραπούν οι απολύσεις εργατικού δυναμικού σε μεγάλη κλίμακα. Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι, ενώ στις ΗΠΑ μέχρι στιγμής περίπου 16 εκατ. άνθρωποι έχουν υποβάλει αίτηση για παροχές ανεργίας, ο αριθμός των ανέργων αυξήθηκε ελάχιστα στη Γαλλία, στην Ιταλία, στο Βέλγιο ή στις γερμανόφωνες χώρες. Ο λόγος είναι ότι στις χώρες αυτές χρησιμοποιείται η λεγόμενη εργασία βραχείας διάρκειας – Kurzarbeit, όπως ονομάζεται στη Γερμανία. Ο πρωταρχικός στόχος του συγκεκριμένου εργαλείου είναι να αποτρέψει ένα κύμα μαζικών απολύσεων κατά τη διάρκεια μιας οικονομικής ύφεσης όπως η σημερινή.
Η ιδέα της εργασίας βραχείας διάρκειας είναι απλή: αντί να απολύσουν οι επιχειρήσεις τους εργαζομένους, μειώνουν οι εργαζόμενοι προσωρινά τις ώρες εργασίας τους – για παράδειγμα, στο 50% ή και στο μηδέν. Οι εταιρείες πληρώνουν τους μισθούς που αντιστοιχούν στη μειωμένη, για μια περίοδο, εργασία – είτε το 50% των ακαθάριστων μισθών είτε μηδέν, εάν έχουν μηδενιστεί οι ώρες εργασίας. Οι εργαζόμενοι αποζημιώνονται για την απώλεια εισοδήματος όχι από τις εταιρείες αλλά από το ταμείο ανεργίας, λαμβάνοντας έως 12 μήνες αφορολόγητο το 60% έως 80% του καθαρού μισθού που θα λάμβαναν αν εργάζονταν κανονικά.
Το εργαλείο αυτό έχει μια σειρά πλεονεκτημάτων: «παγώνει» τις θέσεις εργασίας και τη δομή της οικονομίας μέχρι το τέλος της κρίσης, γεγονός το οποίο αφενός προστατεύει τις θέσεις απασχόλησης και τους εργαζομένους, αφετέρου απαλλάσσει τους εργοδότες από το κόστος του κύκλου εργασιών του προσωπικού, καθώς και από την ανάγκη να αναζητήσουν νέους υπαλλήλους μετά την κρίση, με όποιο κόστος εισαγωγής και κατάρτισης συνοδεύει την ένταξη νέου εργατικού δυναμικού. Αλλωστε, επιτρέπει στις εταιρείες να διατηρήσουν το προσωπικό το οποίο ήδη έχουν επιλέξει και τους είναι πολύτιμο σε μια τέτοια κρίση. Εξάλλου, όσοι επενδύουν χρήμα και χρόνο στη γνώση των υπαλλήλων τους δεν επιθυμούν να χάσουν αυτήν την επένδυση και ως εκ τούτου προτιμούν να απασχολούν με κάποιον τρόπο αυτούς τους εργαζομένους ακόμη και σε μια ξηρή περίοδο για την οικονομία.
Υπάρχει ήδη ένα εργαλείο στην Ελλάδα, το λεγόμενο επίδομα των 800 ευρώ, που δείχνει προς τη σωστή κατεύθυνση. Αλλά αυτό το εργαλείο πρέπει να γίνει πιο ευλύγιστο λαμβάνοντας τη μορφή που περιγράφηκε παραπάνω, έτσι ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί αποτελεσματικά. Επιπλέον, δεν είναι το κράτος που αποφασίζει για την εφαρμογή του – απαιτείται συμφωνία μεταξύ των εργοδοτών και των εργαζομένων ή των εκπροσώπων των εργαζομένων. Αλλά σε μια κρίση με τέτοια ένταση θα πρέπει να γίνει σε όλους σαφές ότι η εργασία βραχείας διάρκειας είναι αναμφισβήτητα καλύτερα από την εναλλακτική της απόλυσης.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το μέσο αυτό, όπως και κάθε κρατική επιδότηση, εγκυμονεί και κινδύνους. Κατ’ αρχάς, πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο σε περιόδους οικονομικής ταραχής, όπως η τρέχουσα. Επιπλέον, όπου χρειάζονται διαρθρωτικές αλλαγές στο οικονομικό σύστημα, αυτές δεν πρέπει να καθυστερούν εξαιτίας της επιδότησης εργασίας βραχείας διάρκειας. Αλλά το πιο σημαντικό είναι ο κίνδυνος της κατάχρησης, δηλαδή ο κίνδυνος να υποβάλουν σχετική αίτηση για τους υπαλλήλους τους εταιρείες οι οποίες στη συνέχεια αναγκάζουν το προσωπικό αυτό να εργάζεται παράνομα. Γι’ αυτό και χρειάζεται η προσοχή όλων των εμπλεκομένων (ταμείο ανεργίας, εκπρόσωποι εργαζομένων, πολιτικοί).
Στη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008, το εργαλείο αυτό αποδείχθηκε αποτελεσματικό σε πολλές χώρες. Δεν υπάρχει καλύτερη στιγμή από τη σημερινή για να δοκιμαστεί ένα αντίστοιχο μέτρο στήριξης και στην Ελλάδα. Θα οδηγούσε σε μια καλή χρήση των ευρωπαϊκών κονδυλίων.
* Ο κ. Αλέξανδρος Κρητικός είναι οικονομολόγος, διευθυντής έρευνας στο Γερμανικό Ινστιτούτο Οικονομικών Ερευνών (DIW Berlin) και καθηγητής Οικονομικών στο Πανεπιστήμιο του Potsdam.