Οι βαθιές ρίζες του αντιφιλελευθερισμού

Οι βαθιές ρίζες του αντιφιλελευθερισμού

3' 58" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

SIMON REID-HENRY

Empire of Democracy

εκδ. Simon and Schuster, 2019

σελ. 865

Η κρίση της φιλελεύθερης δημοκρατίας, που βιώνουμε στις μέρες μας, έχει τις ρίζες της στη δεκαετία του 1970, όταν αλλαγές στην πολιτική, οικονομική και κοινωνική ζωή χωρών της Δύσης υπέσκαψαν σταδιακά τη συναίνεση για το μοντέλο της καπιταλιστικής δημοκρατίας και διεθνούς συνεργασίας που επικράτησε για μια «χρυσή τριακονταετία» μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, εξασφαλίζοντας οικονομική ανάπτυξη, πολιτική σταθερότητα και κοινωνική πρόνοια.

Αυτό είναι το βασικό μήνυμα ενός νέου ογκώδους βιβλίου του Σάιμον Ράιντ-Χένρι, που διδάσκει γεωγραφία στο Queen Mary του Πανεπιστημίου του Λονδίνου, με το οποίο επιχειρεί μια φιλόδοξη, πανοραμική εξιστόρηση των ευρύτερων μετασχηματισμών που διαμόρφωσαν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η «Αυτοκρατορία της Δημοκρατίας», έναν όρο που δανείζεται από το μνημειώδες έργο του Αλέξις ντε Τοκβίλ, για τη «Δημοκρατία στην Αμερική», όταν την επισκέφθηκε τη δεκαετία του 1830.

Ανατρέχοντας στον τελευταίο μισόν αιώνα από τo 1971 έως το 2017 με επίκεντρο τις εξελίξεις κυρίως σε Ευρώπη και ΗΠΑ και δευτερευόντως σε Καναδά, Αυστραλία και Νέα Ζηλανδία, ο συγγραφέας εντοπίζει τις ρωγμές στο μεταπολεμικό κοινωνικό συμβόλαιο, που είχε προσφέρει μια ισορροπία μεταξύ ελευθερίας και ισότητας. Οι ανατροπές εκδηλώνονται ήδη από τη δεκαετία του 1970, με την εγκατάλειψη των σταθερών συναλλαγματικών ισοτιμιών του Μπρέτον Γουντς από τον Νίξον το 1971, το πετρελαϊκό σοκ του 1973, τις κοινωνικές εξεγέρσεις που είχαν σημειωθεί ήδη από το τέλος της δεκαετίας του 1960 και τον στασιμοπληθωρισμό. 

Ο μονεταρισμός

Τη δεκαετία του 1980, με την επικράτηση του Ρόναλντ Ρέιγκαν και της Μάργκαρετ Θάτσερ, ο κεϊνσιανισμός αντικαταστάθηκε από τον μονεταρισμό, τη συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους και την απορρύθμιση στη λογική «οι αγορές γνωρίζουν καλύτερα», ένα δόγμα που έπιασε γερές ρίζες σε πολλές χώρες. Η μεταψυχροπολεμική δεκαετία του 1990 σημαδεύθηκε από την κατάρρευση του κομμουνισμού και τον καπιταλιστικό μετασχηματισμό στην ανατολική Ευρώπη, την ηγεμονία της Γερμανίας μετά την επανένωσή της, την επέλαση της παγκοσμιοποίησης, τον υπερδανεισμό και την υπερίσχυση ενός ανεξέλεγκτου χρηματοπιστωτικού συστήματος. Τότε ακόμη και οι σοσιαλδημοκράτες του «τρίτου δρόμου» στις δύο όχθες του Ατλαντικού ασπάσθηκαν τη συνταγή του δημοσιονομικού συντηρητισμού και της νεοφιλελεύθερης χρηματοοικονομικής απορρύθμισης.

Οι βαθιές ρίζες του αντιφιλελευθερισμού-1 

Το βιβλίο «Αυτοκρατορία της Δημοκρατίας» του καθηγητή Γεωγραφίας Σάιμον Ράιντ-Χένρι.

Ενώ όμως στην αυγή της νέας χιλιετίας περίσσευε η ευφορία από την κυριαρχία της «Αυτοκρατορίας της  Δημοκρατίας», την τεχνολογική έκρηξη και την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ενοποίησης με την καθιέρωση ενιαίου νομίσματος και τη διεύρυνση με δέκα νέα κράτη, η βουή από το περιθώριο της κοινωνίας άρχισε να γίνεται αισθητή, όταν τα κέρδη της ευημερίας καρπώνονταν οι λίγοι εις βάρος των πολλών. Την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, ο δυτικός κόσμος βίωσε ένα διπλό σοκ, από τις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11/9/2001 και τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Οι πρώτες απαντήθηκαν με ένα γενικευμένο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, όταν συχνά βασικές ελευθερίες θυσιάστηκαν στον βωμό της ασφάλειας. Η δεύτερη προκάλεσε βαθιά ύφεση, τη μεγαλύτερη μετά το κραχ της δεκαετίας του 1930, που δεν ήταν απλώς προϊόν απερίσκεπτων επενδυτών, αλλά και των δομών στις οποίες είχε οικοδομηθεί ο καπιταλισμός του laissez-faire.

Ο συγγραφέας συγκρίνει την αποφασιστικότητα της Αμερικής στην αντιμετώπιση αυτής της κρίσης με την ατολμία της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ενώ είναι ιδιαίτερα επικριτικός για τη διαχείριση της ελληνικής κρίσης μετά το 2009, όταν η τρόικα με τιμωρητική διάθεση επέμενε σε μια γερμανικής εμπνεύσεως αδιέξοδη δημοσιονομική πειθαρχία χωρίς αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους και επιβάλλοντας «κτηνώδεις όρους» στα πακέτα διάσωσης, που οδήγησαν στη φτωχοποίηση της χώρας. Κατ’ αυτόν, η εξέγερση των «Αγανακτισμένων» στις πλατείες της Μαδρίτης, της Αθήνας και της Νέας Υόρκης ήταν αναπόφευκτη με τις πολιτικές αυστηρής λιτότητας, την υψηλή ανεργία και τη διευρυνόμενη ανισότητα. 

Η οργή της εργατικής τάξης από την αδιαφορία του «συστήματος» να αφουγκρασθεί τις ανησυχίες της και ο φόβος από τις αυξανόμενες ροές μεταναστών και προσφύγων έσπειραν τους σπόρους για την απαξίωση των ελίτ και τη δυσπιστία προς τους δημοκρατικούς θεσμούς, που εκμεταλλεύθηκαν εθνικολαϊκιστές στην περίπτωση του Τραμπ και του Brexit και εκφραστές του αυταρχισμού, όπως ο Πούτιν στη Ρωσία και ο Ερντογάν στην Τουρκία. 

Τα προβλήματα

Το βιβλίο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αμφισβήτηση των αρχών της φιλελεύθερης δημοκρατίας δείχνει ότι έχει κλονισθεί η ηθική νομιμοποίηση που οι δημοκρατικοί θεσμοί διέθεταν κατά τη μεταπολεμική περίοδο, ενώ η απειλή που αντιπροσωπεύουν τα αντιφιλελεύθερα καθεστώτα δεν θα εκλείψει όσο δεν αντιμετωπίζονται υπαρκτά προβλήματα, όπως αυτά της εισοδηματικής ανισότητας, ξενοφοβίας και ταυτότητας. 

Για να εξουδετερωθεί η έλξη των δημαγωγών, επείγει να αποκατασταθεί το αίσθημα δικαιοσύνης και αξιοπρέπειας για όσους  αισθάνονται εγκαταλελειμμένοι στο περιθώριο. Πώς θα θεραπευθεί η ακραία πόλωση που διχάζει τις δυτικές κοινωνίες, πώς θα περιορισθεί η δύναμη του χρήματος στην πολιτική και των μονοπωλίων στην οικονομία, ποιες νέες μεταρρυθμίσεις θα επινοηθούν, ώστε να προστατευθεί το κοινωνικό κράτος, να θωρακισθεί το κράτος δικαίου και να περιφρουρηθεί η ποιότητα της «Αυτοκρατορίας της Δημοκρατίας», παραμένει πάντως αβέβαιο. 

* Ο κ. Αχιλλέας Παπαρσένος υπηρέτησε στην ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου ως προϊστάμενος του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή