Ιστορίες από τον παλιό κόσμο: αγωνιώντας για την επόμενη μέρα

Ιστορίες από τον παλιό κόσμο: αγωνιώντας για την επόμενη μέρα

4' 18" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Ζούμε μία συνθήκη γενικευμένης αβεβαιότητας και υπαρκτοί και ανύπαρκτοι φόβοι εμποδίζουν να δούμε καθαρά ότι η προληπτική παύση επουδενί σημαίνει το τέλος του κόσμου όπως τον ξέραμε. Οπως συνήθως συμβαίνει σε περιπτώσεις κρίσεων, οι αρνητικές προοπτικές υπερισχύουν των αισιόδοξων προβλέψεων για την επόμενη ημέρα, και δη στον τριτογενή τομέα της οικονομίας στον οποίο εντάσσεται και η παραγωγή αγαθών πολιτισμού και δημιουργίας (cultural and creative industries). Πόσο μάλλον που το social distancing επηρεάζει δραματικά τις τέχνες των συναθροίσεων, το θέατρο, τον κινηματογράφο, τη μουσική (συναυλιακή) βιομηχανία. Η αγωνία είναι δικαιολογημένη αλλά μόνο για το αμέσως επόμενο διάστημα. Την τελευταία εικοσαετία έρευνες και μελέτες υποστηρίζουν με αριθμητικά τεκμήρια ότι ο τομέας παραγωγής πολιτιστικών αγαθών αποτελεί ένα από τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της ευρωπαϊκής οικονομίας, στον οποίο αξίζει οι χώρες να επενδύσουν (βλ. Σοφία Λαζαρέτου, «Η έξυπνη οικονομία: “πολιτιστικές” και “δημιουργικές” βιομηχανίες στην Ελλάδα. Μπορούν να αποτελέσουν προοπτική εξόδου από την κρίση;», Τράπεζα της Ελλάδος, 2014). Στην Ελλάδα του πολιτισμού και του τουρισμού η κρίση λόγω της επιδημίας δεν μπορεί παρά να είναι προσωρινή.

Πόσο θα κρατήσει αυτό το «προσωρινά» είναι το μεγάλο ερώτημα και όχι αν οι νέες μορφές ψηφιακής «επικοινωνίας» της θεατρικής τέχνης θα κλονίσουν τον πραγματικό κόσμο του θεάτρου, όπως είπαν/έγραψαν αρκετοί μετά τον καταιγισμό παραστάσεων που αναρτήθηκαν στις ιστοσελίδες θεάτρων και καλλιτεχνικών οργανισμών. Οι προβολές στο Διαδίκτυο ούτε αντικαθιστούν ούτε υποκαθιστούν τη θεατρική πράξη, απλώς κρατούν τους διαύλους επικοινωνίας καλλιτεχνών και κοινού ανοιχτούς έως ότου περάσει η εν εξελίξει κρίση. Γιατί βιντεοσκοπημένο θέατρο θα δουν όσοι ήδη αγαπούν τη σκηνική τέχνη, και γνωρίζουν τι σημαίνει η ζωντανή εμπειρία της παρακολούθησης μιας παράστασης σε πραγματικό χώρο και χρόνο. Οι υπόλοιποι προφανώς θα αρκεστούν στις θαυμάσιες ταινίες και σειρές που μπορούν να δουν στην τηλεόραση και στον υπολογιστή τους.

Θα ομολογήσω την αμαρτία μου: εγκατέλειψα την προσπάθεια να παρακολουθήσω βιντεοσκοπήσεις ελληνικών και ξένων παραστάσεων σε διάστημα μικρότερο της μισής ώρας. Οι περισσότερες από τις παλαιότερες είχαν πολλά «τεχνικά» προβλήματα (χαμηλή ποιότητα εικόνας και ήχου, κακή σκηνοθεσία κινηματογράφησης και μοντάζ) που εξηγούνται από το γεγονός ότι βιντεοσκοπήθηκαν για λόγους αρχειακούς και όχι με την προοπτική να τις δει κοινό μέσω υπολογιστή. Αλλά ακόμη και στις πιο επαγγελματικές και καλλιτεχνικά άρτιες βιντεοσκοπήσεις, η παρακολούθηση είναι λειψή. Στην εικόνα δεν περνάει η ειδική χρονικότητα της ζωντανής παράστασης, ο ρυθμός της, οι επιμέρους κινησιολογικές επιλογές. Μπορεί, ας πούμε, ο σκηνοθέτης να θέλει οι ηθοποιοί να παραμείνουν ακίνητοι και βωβοί για κάποια λεπτά ή να κινούνται αργά. Οντας εκπαιδευμένοι από τον κινηματογράφο και την τηλεόραση στη γρήγορη εναλλαγή εικόνων και σκηνών, ως θεατές της βιντεοσκοπημένης παράστασης γρήγορα πλήττουμε.

Κάτι ανάλογο ισχύει και με τους φωτισμούς. Ξεκίνησα να δω μια παράσταση αλλά γρήγορα παραιτήθηκα: τα πρώτα δέκα λεπτά εξελίσσονταν στο σκοτάδι, με μοναδικές πηγές φωτός ένα δύο κεριά. Ακούγονταν οι φωνές των ηθοποιών αλλά στην οθόνη επικρατούσε σχεδόν ολικό σκοτάδι. Αν προχωρούσα τη δράση στην επόμενη φωτισμένη σκηνή, θα έχανα τη φυσιολογική ροή της. Ακόμη και σε λιγότερο «ακραίες» περιπτώσεις, ο ρόλος της φωτιστικής σκηνοθεσίας, που συχνά υποβοηθά καίρια τις δραματικές εντάσεις ή, σε άλλες περιπτώσεις, visual theatre, καθορίζει την αισθητική της παράστασης, αποτυπώνεται στο βίντεο ατελώς.

Και αν στους μικρούς χώρους και στις παραστάσεις λίγων προσώπων και περιορισμένης δράσης η βιντεοσκόπηση μπορεί κάπως να αποδώσει την πραγματική συνθήκη, στις μεγάλες σκηνές και παραγωγές το οπτικό αποτέλεσμα είναι τουλάχιστον απογοητευτικό. Γιατί στα μεν μακρινά πλάνα, που καλύπτουν το σύνολο της επί σκηνής δράσης, οι ηθοποιοί φαίνονται μικροσκοπικοί, στα δε κοντινά βλέπεις αποσπάσματα της δράσης.

Εννοείται πως για παραστάσεις ταυτόχρονων παράλληλων δράσεων η βιντεοσκόπηση είναι μάταιη, αν όχι αδύνατη.

Και, φυσικά, από τις βιντεοσκοπημένες παραστάσεις λείπει αυτό που όλοι επισημαίνουν, η ζωντανή σχέση σκηνής και πλατείας – το να βλέπεις, ν’ ακούς και να νιώθεις την αναπνοή του ηθοποιού όπως αρθρώνει τον λόγο, να βλέπεις την έκφρασή του, να διαπιστώνεις πώς οι ψυχικές εντάσεις αποτυπώνονται στην έκφραση και στο σώμα του. Στην οθόνη μπορεί να θαυμάσεις μία καλή ερμηνεία αλλά κατά πάσα πιθανότητα δεν θα νιώσεις τίποτα. Λείπει η συγκέντρωση του κλειστού σκοτεινού χώρου, λείπει η «πειθαρχία» που επιβάλλει, όλα αυτά που συμβάλλουν στο να μπεις προσωρινά σε μία μαγική «παρένθεση» και να απορροφηθείς σ’ αυτό που γίνεται στη σκηνή. Θυμάμαι πόσο με είχε συνεπάρει η «Γκόλφω» του Νίκου Καραθάνου (2013) στη σκηνή Κοτοπούλη του Εθνικού Θεάτρου και πόσο αμβλυμένη ως προς τη συγκινησιακή φόρτιση ήταν η παρακολούθηση της παράστασης στο ανοιχτό, τεράστιο θέατρο της Επιδαύρου. Αν ο χώρος επηρεάζει τόσο την πρόσληψη, δεν μπορεί παρά να είναι δραματική η διαφορά της μετα-γραφής της παράστασης στον δισδιάστατο κώδικα της «ταινίας».

Γι’ αυτό και οι καλλιτέχνες του θεάτρου δεν έχουν λόγο να ανησυχούν μήπως το θέατρο στο Διαδίκτυο αλλάξει τα ήθη του κοινού. Τα ήθη του κοινού δεν άλλαξαν όταν ο κινηματογράφος χάριζε θέαμα και διασκέδαση στο ευρύ κοινό, ούτε όταν η τηλεόραση πρόσφερε νέους, κατ’ οίκον τρόπους αναψυχής.

Το θέατρο, η τέχνη όπου η συλλογικότητα των καλλιτεχνών ανταμώνει τη συλλογικότητα των θεατών, όπου βρίσκει χώρο η ανάγκη για μίμηση και παιχνίδι αλλά και η επιθυμία να ειπωθούν και ν’ ακουστούν ιστορίες σε πραγματικό χρόνο, θα παραμείνει ζωντανό μέχρι το τέλος του κόσμου. Κανένα πλανητικό freezing, καμία virtual reality, καμία τεχνολογική επανάσταση, δεν πρόκειται να το κλονίσει. Ανήκει στα βασικά της ύπαρξης γι’ αυτό και γρήγορα θα ανταμώσουμε πάλι. Στην Επίδαυρο, τον Αύγουστο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή