Αναζητώντας φάρμακο για τον κορωνοϊό στο «Κουαρτέτο της Αρπας»

Αναζητώντας φάρμακο για τον κορωνοϊό στο «Κουαρτέτο της Αρπας»

3' 56" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Τις μέρες αυτές του εγκλεισμού έπεσα πάνω σε μιαν ανάρτηση της Αν-Σοφί Μούτερ, της σπουδαίας Γερμανίδας βιολονίστα, η οποία νοσεί από τον κορωνοϊό. Με μάσκα στο πρόσωπο, καθισμένη στο σαλόνι της, έπαιξε μαζί με άλλους τρεις άξιους μουσικούς, που κι αυτοί βρίσκονταν καθένας στο σπίτι του, ένα μεγάλο μέρος από το Adagio ma non troppo του Κουαρτέτου αρ. 10 σε μι ύφεση, έργο 74, του Μπετόβεν, γνωστό και ως «Κουαρτέτο της Αρπας». Εμεινα να τους ακούω μαγεμένος και σύντομα άρχισαν να κυλούν δάκρυα από τα μάτια μου – όχι μόνο για το βαθύ αίσθημα που διατρέχει το αριστουργηματικό αυτό Adagio αλλά και γιατί τέσσερις σπουδαίοι μουσικοί βάλθηκαν να παλέψουν με την απομόνωση και τον φόβο οπλισμένοι με την τέχνη τους.

Λίγες ώρες αργότερα ανέσυρα από τη δισκοθήκη μου το κουτί με το σύνολο των κουαρτέτων του Μπετόβεν παιγμένο από το κουαρτέτο Vegh –  ηχογραφήσεις της δεκαετίας του ’70. Δεν είναι οι μόνες που έχω. Γιατί αυτά τα έργα, δεκαέξι συνολικά, από τη νεανική εποχή έως την ύστερη βαθιά ωριμότητα των πενήντα-τόσων χρόνων που ήτανε να ζήσει ο συνθέτης, αποτελούσαν πάντοτε για μένα το ιερό δισκοπότηρο της έμπνευσης – μουσική που άκουγα ξανά και ξανά όποτε διψούσα για το παράδειγμα της μεγάλης τέχνης, που είναι η τόλμη της έμπνευσης και μαζί η πειθαρχία της φόρμας.

Για πρώτη φορά ήρθα σε επαφή με τα «ύστερα» κουαρτέτα του Μπετόβεν πολύ νωρίς, από το δανεικό βινύλιο ενός οικογενειακού φίλου. Ηταν το έργο 127 (12ο κουαρτέτο) παιγμένο από το Κουαρτέτο της Βουδαπέστης –τέσσερις Ρώσους εμιγκρέδες– ηχογραφημένο τέλη της δεκαετίας του ’40 στη βιβλιοθήκη του Κογκρέσου της Ουάσιγκτον. Η ηχογράφηση της αμερικάνικης Κολούμπια κυκλοφορούσε στην Ευρώπη από τη Philips. Το ηχογράφησα στο μαγνητόφωνό μου και το άκουγα συνεχώς. Απέκτησα αργότερα τις ηχογραφήσεις τους στα τελευταία κουαρτέτα (12-16) σε δίσκους, αργότερα τις μεταγραφές τους σε σιντί αλλά και τις μεταγενέστερες στερεοφωνικές ηχογραφήσεις των Budapest.

Η αγάπη μου για τα τελευταία του με είχε σπρώξει να αποκτήσω και τα άλλα κουαρτέτα του Μπετόβεν, τα νεανικά, έργο 18 (1-6), τα τρία «Ραζουμόφσκυ», έργο 59, το Κουαρτέτο της «Αρπας» που πυροδότησε την επιστροφή μου στα έργα αυτά, τούτες τις μέρες, και το 11ο, έργο 95. Και εκτός από τις ερμηνείες των Budapest είχα με τον καιρό αποκτήσει τις ηχογραφήσεις των Amadeus, των Pascal, του κουαρτέτου Paganini (που δεν ηχογράφησαν το σύνολο), των Loewenguth, των Lenner, των Busch, του Ουγγρικού Κουαρτέτου και του κουαρτέτου της Ρώμης, και πολλές άλλες μεμονωμένες ηχογραφήσεις.

Το κουαρτέτο αρ. 10 δεν ήταν από τα αγαπημένα μου. Από τα δεκαέξι ήταν εκείνο που σπανιότερα άκουγα. Αγνωστο γιατί. Συμβαίνει με μουσικά έργα, με βιβλία, με ποιήματα, με πίνακες. Συμβαίνει όμως, κάποια στιγμή που βρίσκεσαι σε μια ειδική ψυχολογική κατάσταση, που η ζωή σου παίρνει μια στροφή παράξενη και κάποιος, ένας φίλος, ένας ειδικός, ένας εκτελεστής, ρίχνει ξάφνου το δικό του φως πάνω στο έργο αυτό, που δεν είχες προσέξει τόσο, να σε βοηθά να ανακαλύψεις το μεγαλείο, το βάθος, την ποίηση και τη σπαρακτική ανθρωπιά που ανταυγάζει τούτο το Adagio, σαν ένα πρώιμο «Ασμα Ευχαριστήριο, ενός Αναρρώσαντος προς τη θεότητα», όπως επιγράφει το αντίστοιχο μέρος στο μεταγενέστερο 15ο κουαρτέτο του ο συνθέτης. Σαν αποκάλυψη σε περιτυλίγει η αθώα, μελωδική προσευχή του πρώτου βιολιού, το ψιθυριστό, συνοδευτικό μοτίβο της βιόλας, ο αργός, υπνωτικός βηματισμός του πιτσικάτο στο βιολοντσέλο και το ρίγος από το τρέμολο του δεύτερου βιολιού. Και βρίσκεσαι από τη μια στιγμή στην άλλη μπροστά στον κόσμο όλον και μπροστά στον άνθρωπο.

Ο Μπετόβεν διαθέτει το σπάνιο δώρο των μεγάλων δημιουργών: είναι απλός. Τόσο απλός, που συχνά μοιάζει ν’ αυτοσχεδιάζει άτεχνα, τολμά να αρπάζει την τέχνη από τα μαλλιά και να την αναποδογυρίζει, θέλοντας να δείξει την καλή και την ανάποδη της ύφανσης, να κυριαρχήσει στο υλικό του με τη βία του ονείρου και την ορμή του επαναστάτη. Αλλά… τόσο απλός!

Ρίγος και συγκίνηση

Σημείο των καιρών; Ενώ άκουσα πάνω από τέσσερις διαφορετικές εκτελέσεις αυτού του Adagio από τη συλλογή μου, σε καμία δεν αισθάνθηκα το ρίγος και τη συγκίνηση αυτής της διαδικτυακής εκτέλεσης από τη Μούτερ και τους φίλους της. Δεν είμαι βέβαιος αν η ποιότητα της εκτέλεσης ήταν τόσο πάνω από ό,τι ήξερα ή αν η ιδέα τεσσάρων μουσικών αποκλεισμένων στα σπίτια τους και αποφασισμένων να συμπράξουν σε αυτήν, για να καταπολεμήσουν την κατάθλιψη των ημερών, με επηρέασε.

Σε περιόδους κρίσεων οι αισθήσεις και οι ευαισθησίες, αλλά και η ευσυγκινησία μας, αυξάνουν κατακόρυφα. Και έτσι, με τον έναν ή με τον άλλο τρόπο, φτάνουμε να αντιληφθούμε πως η Τέχνη, αντί για το ψέμα που κάνει την πραγματικότητα ανεκτή, όπως είπε κάποιος, είναι αντίθετα η μόνη αλήθεια και η μόνη πραγματικότητα που υπάρχει και η ζωή μας οδηγεί τις πιο πολλές φορές μακριά της και κάνει να την ξεχνάμε.

* O κ. Αλέξης Πανσέληνος είναι συγγραφέας. Τελευταίο του βιβλίο, τα «Ελαφρά ελληνικά τραγούδια», εκδ. Μεταίχμιο.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή