Παράξενες οι μέρες που φεύγουν και χλωμές. Χρειάζονται υποσχέσεις οι στιγμές μου. Έτσι, δεν θα ξεμάθω να μιλάω: τα βιβλία μου! Για ν’ αντέξω κάτι να περιμένω, λιγότερο να φοβάμαι, να μην ξεχνάω να ελπίζω.
Από την «Πετρούπολη» μέχρι τον «Χριστό στο Κάστρο» μετράει αιώνες η διαδρομή, ώσπου «Η ώρα του αστεριού» να κατρακυλήσει τον χρόνο «Από τον Δία στον Χριστό»*. Διαλέγω, λοιπόν, το «Α. Παπαδιαμάντης Αυτοβιογραφούμενος» (Εστία).
Ξοδεύονται οι νύχτες μέσα σ’ αυτό το σύμπαν το μυστικό του κοσμοκαλόγερου. Πόσο πεισματικά αντιστέκεται στην αλλαγή, την μεταβολή, την εξέλιξη. Με το τριμμένο του πανωφόρι καταφεύγει πάντα στο παρελθόν. Κι όμως, δεν του αρκεί το παιδικό του όνειρο. Αναζητά πάντα το μαγικό κλειδί της έμπνευσης, στην ανάμνηση, στην αλήθεια, σ’ αυτήν την περίπλοκη σχέση που έχει με το πραγματικό. «Τώρα οι αθρώποι γινήκαν απόκοτοι».
Περιπαθής αιωρείται στην αδράνεια, απαντάει στα κοινωνικά προβλήματα του καιρού του, επιμένει στην βυζαντινή παράδοση και αποθεώνει την ελληνική γλώσσα: «παγερά η πνοή της φιλαυτίας», «οξύς συριγμός παγερού βορρά ηκούσθη», «γρανίτης αλίκτυπος», «υπήνεμος η βάρκα με τας κώπας βραδυπορούσα». Τα πνεύματα, οι τόνοι, τα σημεία στίξης θαλασσοδέρνονται σε πελάγη αισθημάτων, προκαταλήψεων, στοιχειών, εικόνων. Καθετί ανείπωτο δικό του με επισκέπτεται και εγκαθίσταται στην απάθεια, στην άδεια μου επικράτεια.
Κι ύστερα η νοσταλγία του μπλέκεται με την ενοχή, αυτοτραυματίζεται, υποχωρεί σε κάποιο καπηλειό και κάθε του άρνηση για ζωή, με χιούμορ πικρό, βρίσκει ένα μονοπάτι και σκαρφαλώνει σε κάποιο ερημικό ξωκλήσι.
Κλείνονται σε φράσεις, οι ματιές και οι αισθήσεις οι απαγορευμένες. Φαντασία με όρια και χωρίς… Διαιώνιση με άλλους όρους.
Αυτός είναι ο Παπαδιαμάντης για μένα σήμερα, τώρα, στον εγκλεισμό χωρίς προσωπείο. Είναι η εφεδρεία μου, σε κάθε παιχνίδι του μυαλού, σε κάθε αγωνία και θλίψη – τ' απογεύματα, καμιά φορά και το ξημέρωμα.
Και γίνομαι πιο δυνατή με το φως του λόγου του. Πιο απερίσπαστη από τις συγκυρίες. Πιο περήφανη για ό,τι φέρω ως κληρονομιά της χώρας μου και του πολιτισμού της.
(*Αναφέρομαι και σε κάποια άλλα τα βιβλία που διάβασα αυτές τις μέρες: «Πετρούπολη», του Αντρέι Μπέλυ, «Η ώρα του αστεριού», της Κλαρίσε Λισπέκτορ, «Από τον Δία στον Χριστό» της Ελένης Γλύκατζη – Αρβελέρ).
*Η Πέγκυ Σταθακοπούλου είναι ηθοποιός