Καθώς λίγο απέχουμε από τη συμπλήρωση σαράντα δύο ημερών οικιακής ευτυχίας, ας θυμηθούμε τον πρώτο διδάξαντα: «Επιχείρησα και πραγματοποίησα ένα ταξίδι σαράντα δύο ημερών στο δωμάτιό μου», μας λέει ο Ξαβιέ ντε Μεστρ. «Οι ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις που έκανα και η συνεχής ευχαρίστηση που αισθάνθηκα στη διαδρομή μού δημιούργησαν την επιθυμία να το δημοσιεύσω – η βεβαιότητα ότι θα είναι χρήσιμο με έκανε να το αποφασίσω». Ο Ντε Μεστρ, Γάλλος αξιωματικός και αριστοκράτης, καταδικάστηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό εξαιτίας μιας μονομαχίας. Τον χειμώνα του 1790 έμεινε κλεισμένος στο σπίτι του στο Τορίνο, παρέα με τον σκύλο του και τον υπηρέτη του. Εκμεταλλεύτηκε αυτό το διάστημα για να γράψει το «Ταξίδι στο δωμάτιό μου». Ανάμεσα σε διασκεδαστικά ταξιδιωτικά ατυχήματα (πτώση από την πολυθρόνα), χαριτωμένες παρατηρήσεις για το ιδανικό χρώμα κλινοσκεπασμάτων (ροζ και άσπρο) και ρομαντικές αναπολήσεις αλαβάστρινων λαιμών και κοραλλένιων χειλιών (άπιστων κορασίδων), βρίσκει χώρο για φιλοσοφικούς στοχασμούς και μια εκ βαθέων εξομολόγηση πένθους: «Είχα έναν φίλο», γράφει αλλάζοντας τόνο, «ο θάνατος μου τον πήρε».
«Η μοναξιά φέρνει στον άνθρωπο δυστυχία, γιατί δεν ξέρει πώς να καθίσει ήσυχα στο δωμάτιό του», διατείνεται ο Γάλλος μαθηματικός και φιλόσοφος Μπλεζ Πασκάλ με το –κάπως εκνευριστικά– δασκαλίστικο ύφος του. Αλλά φυσικά δεν προσδιορίζει το είδος του δωματίου στο οποίο μπορεί ο καθένας μας να καθίσει ήσυχος. Για κάποιους μπορεί να είναι ο ορισμός της ευτυχίας, για άλλους «οι νύχτες με τον εχθρό μου» ή μια ετοιμόρροπη σκηνή στη λάσπη. Ούτε κάνει τον κόπο ο Γάλλος μαθηματικός να κοιτάξει έξω από το παράθυρο του δωματίου. Ο Ντε Μεστρ, επιπόλαιος νεαρός αριστοκράτης, δεν διστάζει να τραβήξει την κουρτίνα: «Άλλωστε, γιατί να επιμένω να ασχολούμαι με όσους βρίσκονται σε πιο ευχάριστη κατάσταση, ενώ ο κόσμος είναι γεμάτος από ανθρώπους πιο δυστυχισμένους από μένα […]. Πλήθος ταλαίπωροι, ξαπλωμένοι μισόγυμνοι κάτω από τα περιστύλια αυτών των πολυτελών κατοικιών, φαίνονται έτοιμοι να πεθάνουν από το κρύο και τη δυστυχία […]. Θα ήθελα να μάθαιναν όλοι ότι στην πόλη αυτή, όπου τα πάντα μαρτυρούν την αφθονία, τις πιο κρύες νύχτες του χειμώνα άπειροι δυστυχείς κοιμούνται έξω, με το κεφάλι ακουμπισμένο στο κάγκελο ή στο πεζούλι της εξώπορτας κάποιου μεγάρου».
Ένα δωμάτιο πάντως –ή πολλά περισσότερα– μπορεί να είναι σήμερα και μια πρώτης τάξεως επένδυση: «Δεν πουλάμε φόβο. Πουλάμε ετοιμότητα» είναι το μότο της Rising S Company, μιας εταιρείας στο Τέξας που κατασκευάζει και εγκαθιστά καταφύγια ασφαλείας. Αυτές τις μέρες δεν προλαβαίνει να ανταποκριθεί στη ζήτηση. Στην ιστοσελίδα της μπορείτε να επιλέξετε από το βασικό οικονομικό «Mίνι μπούνκερ», με τα απολύτως στοιχειώδη, έως τον «Αριστοκράτη», που θα σας στοιχίσει 8,5 εκατομμύρια δολάρια, βέβαια, αλλά εκτός από τα αυτονόητα (πισίνες, σάουνα, κινηματογράφο, κ.λπ.) θα έχετε και τον διάδρομο μπόουλινγκ που πάντα ονειρευόσασταν, αποκλειστικά για σας.
«Αλλά το κτίσμα δεν είναι απλώς μια τρύπα ασφαλείας!»* διαμαρτύρεται το ζώο στο εφιαλτικό αφήγημα του Κάφκα, το οποίο αενάως κατασκευάζει και βελτιώνει μια υπόγεια λαβυρινθώδη φωλιά. Είναι φυσικά κάτι πολύ περισσότερο «το Κτίσμα» του: είναι φρούριο, είναι εργασία, είναι ιδιοκτησία, είναι λόγος ύπαρξης και πηγή μεγάλης περηφάνιας. Αλλά και πηγή μεγάλης αποσταθεροποίησης όταν μια ακαθόριστη απειλή, ένας ελάχιστος ήχος που ακούγεται μέσα από τα τοιχώματα πυροδοτεί την αγωνία νέων τρομερών κινδύνων. Το γεγονός πως η γαλήνη της ζωής στο «Κτίσμα» ανατρέπεται από έναν ανεπαίσθητο συριγμό ίσως πρέπει να μας προβληματίσει και για τις δικές μας προδιαγραφές ασφαλείας. Για τις βεβαιότητες που ανατράπηκαν προ δύο μηνών από έναν απροσδιόριστο ιό και για τις προτεραιότητες της επόμενης μέρας. Ίσως είναι η κατάλληλη στιγμή να αναρωτηθούμε με την Ελίζαμπεθ Μπίσοπ:
«Μήπως ο Πασκάλ δεν είχε εντελώς δίκιο όταν έλεγε να κάθεσαι ήσυχα στο δωμάτιό σου;
Ήπειρος, πόλη, χώρα, κοινωνία.
Η επιλογή δεν είναι ποτέ απεριόριστη και ποτέ ελεύθερη.
Εδώ, εκεί… Όχι. Θα έπρεπε να έχουμε μείνει στο σπίτι, όπου κι αν βρίσκεται αυτό;».
* Φραντς Κάφκα, «Το Κτίσμα», μτφ. Αλεξάνδρα Ρασιδάκη, εκδ. Άγρα