Ο καθηγητής του Χάρβαρντ Τζόζεφ Νάι είναι ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς επιστήμονες με μεγάλη συμβολή στις διεθνείς σχέσεις τα τελευταία 50 χρόνια. Εχει συμβάλει στη διατύπωση της θεωρίας της σύνθετης αλληλεξάρτησης μεταξύ των χωρών και υποστηρίζει ότι το εθνικό συμφέρον πρέπει να ορίζεται με ευρύτητα και να συνδυάζει, ιδίως για τις ΗΠΑ, τη «σκληρή» με την «ήπια» ισχύ σε μία ενιαία έκφραση που αποκαλεί «έξυπνη ισχύ». Με ουσιαστική επιρροή στα κέντρα λήψης αποφάσεων σε διαφορετικές προεδρίες των ΗΠΑ, ανέλαβε υψηλές θέσεις στην πρώτη τετραετία του προέδρου Κλίντον. Στη συνέντευξή του στην «Καθημερινή» μιλάει για το νέο βιβλίο του «Do Morals Matter?» («Εχουν σημασία οι ηθικές αρχές;) καθώς και για την επίδραση της επιδημίας στο πεδίο της διακυβέρνησης και της παγκόσμιας ισορροπίας ισχύος.
– Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι το σημαντικότερο δίδαγμα του νέου βιβλίου σας είναι ότι οι ΗΠΑ θα παραμείνουν κυρίαρχη δύναμη αν ακολουθήσουν το ηθικό παράδειγμα ηγεσίας προέδρων όπως ο Ρούσβελτ, ο Τρούμαν, ο Αϊζενχάουερ και ο πατήρ Μπους και απορρίψουν αντίστοιχα το παράδειγμα των Τζόνσον, Νίξον και Τραμπ;
– Το δίδαγμα του βιβλίου μου είναι ότι οι ΗΠΑ θα συνεχίσουν να στηρίζονται στην οικονομική και στρατιωτική τους ισχύ, αλλά αυτή η «σκληρή ισχύς» πρέπει να ενισχύεται από την ήπια ισχύ της έλξης. Η ηθική στάση προσελκύει και συμβάλλει στην ήπια ισχύ μιας χώρας. Ο επιτυχής συνδυασμός είναι αυτό που αποκαλώ «έξυπνη ισχύς». Κάθε πρόεδρος πρέπει να υπερασπιστεί το εθνικό συμφέρον, αλλά το ηθικό ερώτημα ανακύπτει στο πώς ορίζει το εθνικό συμφέρον: Το ορίζει στενά ή με έναν ευρύτερο τρόπο που μπορεί να περιλαμβάνει τα συμφέροντα των άλλων; Οι προηγούμενοι πρόεδροι ακολουθούσαν μια ευρύτερη προσέγγιση, αλλά ο Τραμπ υιοθετεί μια πιο περιορισμένη.
– Ο Χάρι Τρούμαν συνδύασε τις πιο άρτιες πολιτικές ήπιας ισχύος, όπως ήταν το Σχέδιο Μάρσαλ, με τις πιο ακραίες μορφές σκληρής ισχύος όπως ήταν η ατομική βόμβα.
– Αναφέρω στο βιβλίο τον Τρούμαν και τα πυρηνικά όπλα. Κληρονόμησε τα σχέδια για τη χρήση των νέων όπλων στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, αλλά αρνήθηκε να επιτρέψει στον στρατό να ρίξει την τρίτη βόμβα.
Πέντε χρόνια αργότερα, όταν έχασε τον πόλεμο της Κορέας, αντιστάθηκε στη σύσταση του στρατηγού Μακ Αρθουρ να ρίξει 25 έως 40 ατομικές βόμβες σε κινεζικές πόλεις, επειδή δεν ήθελε να σκοτώσει πολλούς αθώους ανθρώπους. Αυτή η ηθική απόφαση εμπόδισε τα πυρηνικά όπλα να γίνουν κανονικά όπλα.
– Ενας υπερασπιστής του Τραμπ θα έλεγε ότι είναι πιο ηθικός με την παραδοσιακή έννοια από τους Κλίντον, υιό Μπους και Ομπάμα. Ο Τραμπ επιμένει ότι οι σύμμαχοι πρέπει να επωμιστούν ένα δικαιότερο μερίδιο του προϋπολογισμού του ΝΑΤΟ, ενώ, σε αντίθεση με προκάτοχούς του, αρνείται να εμπλέξει τις ΗΠΑ σε δαπανηρούς πολέμους. Από την άλλη πλευρά, πάλι σε αντίθεση με προκατόχους του, θέτει σαφείς κόκκινες γραμμές τις οποίες τηρεί (παράδειγμα, η αντίδρασή του στην επίθεση στην πρεσβεία στο Ιράκ που οδήγησε στη δολοφονία του Σουλεϊμάνι). Μήπως πρέπει να δώσει κανείς κάποια εύσημα στον Τραμπ;
– Στο βιβλίο μου, έναν από τους σπάνιους καλούς βαθμούς που δίνω στον Τραμπ είναι για το γεγονός ότι θέτει όρια στη χρήση της σκληρής ισχύος. Ο υιός Τζορτζ Μπους μπορεί να είχε προθέσεις περισσότερο ηθικές αν θυμηθεί κανείς την ατζέντα της ελευθερίας που προωθούσε, αλλά αυτές οι καλές του προθέσεις άνοιξαν τον δρόμο προς την κόλαση στο Ιράκ. Γι’ αυτό υποστηρίζω ότι δεν πρέπει να κρίνουμε την ηθική μιας εξωτερικής πολιτικής μόνο από τις προθέσεις, αλλά και από τα μέσα που χρησιμοποιούνται, όπως και από τη φύση των συνεπειών. Από την άλλη πλευρά, ο Τραμπ έχει δείξει λιγότερο ενδιαφέρον για την ηθική διάσταση της πολιτικής από προηγούμενους προέδρους και οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι η αμερικανική ήπια ισχύς έχει μειωθεί από τότε που έγινε πρόεδρος. Ολοι οι πρόεδροι έχουν πει ψέματα, αλλά ο Τραμπ υπερέχει όλων στην ποσότητα των ψεμάτων. Το αποτέλεσμα είναι ότι έχει υποτιμήσει το νόμισμα της αλήθειας και της εμπιστοσύνης και αυτό έχει πλήξει τις ΗΠΑ.
Ρητορικός ο τίτλος-ερώτημα του βιβλίου: «Do Morals Matter?» («Εχουν σημασία οι ηθικές αρχές;).
– Τι θα έκανε ένας διαφορετικός ηγέτης;
– Ενας διαφορετικός ηγέτης θα καθόριζε το εθνικό συμφέρον ως κάτι ευρύτερο σε μια εποχή πανδημίας. Για παράδειγμα, εάν οι φτωχές χώρες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν τον κορωνοϊό, τότε μπορεί η επιδημία να γίνει μια δεξαμενή που μπορεί στο μέλλον να ξεχειλίζει κατά κύματα και να μας βλάπτει. Ενα μεγάλο σχέδιο χορήγησης βοήθειας σε φτωχές χώρες θα ήταν καλό για εμάς και καλό για αυτές, ακριβώς όπως το Σχέδιο Μάρσαλ, ένα σχέδιο που άγγιζε το 2% του αμερικανικού ΑΕΠ, ήταν καλό για τις ΗΠΑ και ταυτόχρονα καλό για την Ευρώπη.
– Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη ο λοιμός αποδυνάμωσε τη δημοκρατική Αθήνα και συνέβαλε στην ήττα της στον Πελοποννησιακό Πόλεμο από την ολιγαρχική Σπάρτη. Διακρίνετε ενοχλητικές ομοιότητες μεταξύ της Δύσης και της Κίνας;
– Θα έλεγα ότι θα πρέπει να προσέχουμε και να μην προχωρούμε σε υπερβολικές απλουστεύσεις σε ό,τι αφορά τις ιστορικές αναλογίες. Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο λοιμός σκότωσε το ένα τέταρτο του πληθυσμού της Αθήνας. Αυτό δεν ισχύει σήμερα. Νομίζω ότι αυτή η πανδημία έπληξε την ήπια ισχύ τόσο των ΗΠΑ όσο και της Κίνας, αλλά δεν νομίζω ότι άλλαξε την ισορροπία ισχύος.
– Παρά την πανδημία, οι τριβές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας συνεχίζονται. Πώς θα τελειώσει αυτή η ιστορία; Θα αναγκαστεί η Αμερική να επιλέξει ποια πλευρά θα υποστηρίξει; Είναι η Δυτική Συμμαχία έτοιμη να χάσει την Τουρκία;
– Οι ΗΠΑ προσπαθούν διαρκώς και με συνέπεια να διαχειριστούν τις τριβές μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας όλα αυτά τα χρόνια, μέχρι στιγμής με επιτυχία. Δεν πιστεύω ότι οι προοπτικές για τη διαχείριση των τριβών αυτών θα βελτιωθούν εάν η Τουρκία αποχωρήσει από το ΝΑΤΟ. Αυτό δεν θα ήταν προς το συμφέρον ούτε της Ελλάδας ούτε των ΗΠΑ.
– Πώς βλέπετε το μέλλον της Ευρώπης όταν η πανδημία ασκεί τόσο μεγάλες πιέσεις στη συνοχή της;
– Παρά τα προβλήματά της η Ευρωπαϊκή Ενωση είναι μια ιστορική επιτυχία. Θα είναι μια τραγωδία εάν αποδυναμωθεί υπερβολικά εξαιτίας της πανδημίας. Ο κόσμος χρειάζεται μια πιο ισχυρή και πιο αποτελεσματική Ευρώπη κι αυτό προϋποθέτει περισσότερους συμβιβασμούς ανάμεσα στον Βορρά και στον Νότο.
Τα βιβλία του Τζόζεφ Νάι στα ελληνικά κυκλοφορούν από τις εκδόσεις «Παπαζήση».