Εναν μήνα πριν ξεκινήσουν οι μέρες καραντίνας στη χώρα μας κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του ψυχαναλυτή και βραβευμένου ποιητή Θανάση Χατζόπουλου. Τίτλος του «Ιστορικός Ενεστώς», από τις εκδόσεις Πόλις.
Μικρές αφηγήσεις σύντομης ζωής ανθρώπων που εκκολάφθηκαν στη φαντασία του δημιουργού ζωντανεύουν στην ψυχή μας. Επειτα από το πιο ήσυχο Πάσχα της ζωής μας, το βιβλίο αυτό φέρνει εντός του την έννοια της Ανάστασης μέσα από τη συγκίνηση που το διαπνέει, μέσα από τις ζωές των Αλλων που έγιναν τελικά δικοί μας.
– Πώς προέκυψε η έμπνευση του βιβλίου;
– Διαβάζοντας αραιά πυκνά βιογραφικά συγγραφέων, αναδύθηκε το ερώτημα τι περιλαμβάνει η ζωή ενός ανθρώπου, ποια είναι τα σημαντικά, ποια γεγονότα συνιστούν τομή. Οι πιο πολλοί άνθρωποι περνούν τη ζωή τους, χωρίς να δημιουργήσουν τομή στο κοινωνικό ή στο ιστορικό γίγνεσθαι. Κι όμως, κατά τη γνώμη μου, διαμορφώνουν την Ιστορία, όχι εξίσου, αλλά με μια αφανή μεσολάβηση, χωρίς την οποία η «αδρανής ύλη της ζωής» δεν θα μπορούσε να προχωρήσει.
– Είναι υπαρκτά πρόσωπα; Από πού ανασύρατε αυτές τις πληροφορίες;
– Το ερώτημά σας με ευχαριστεί γιατί για μένα σημαίνει ότι τα πρόσωπα του βιβλίου είναι ζωντανά, ο λόγος της ζωής τους ενσαρκώθηκε. Από αυτή την άποψη ήταν υπαρκτά πρόσωπα μέσα μου, πράγμα το οποίο κι εγώ αγνοούσα μέχρι να αποτυπωθούν στο χαρτί, και να βρουν εκεί τη ζωντάνια, που μερικά από αυτά δεν είχαν ούτε στην πραγματική τους ζωή. Από μιαν άλλη πλευρά τα πρόσωπα αυτά ανήκουν στην προσωπική πινακοθήκη του δημιουργού τους και μυθολογούνται εδώ αποκρυσταλλώνοντας το ίχνος μιας συνάντησης στη ζωή μου που πέρασε απαρατήρητη, ενός πλάγιου βλέμματος, μιας σύντομης συνομιλίας που δεν επαναλήφθηκε. Ξέρετε, συχνά στην καθημερινή μας ζωή συναντάμε πρόσωπα που πλέκονται με θραύσματα αναμνήσεων, μέσα στις οποίες έχουν παραμορφωθεί άλλα πρόσωπα τα οποία είχαν κάποτε σημασία για εμάς. Πάντως, ανεξαρτήτως του αρχικού εναύσματος, το αποτέλεσμα είναι προϊόν μυθοπλαστικής φαντασίας.
– Τι σημαίνει για εσάς ο σύντομος βίος;
– Υπάρχουν μέσα στο βιβλίο αρκετοί θάνατοι μικρών παιδιών, βρεφών. Είναι κάτι που με απασχολεί πάντα. Μια ζωή μετά τη γέννησή της χρειάζεται μεγάλη φροντίδα για να υπάρξει και να ανθίσει. Οι συμπληγάδες πολλές. Κι ανάμεσα στην επιβίωση και στη ζωή υπάρχει ένα μεγάλο άνοιγμα, όπως και μέσα στην ίδια τη ζωή μέχρι την άκρη του θανάτου. Πλάι σε αυτό, ποιες είναι οι συνέπειες τέτοιων απωλειών για όσους υφίστανται παρόμοια πλήγματα, τα οποία είναι ό,τι βαρύτερο μπορεί να συμβεί στη ζωή ενός ανθρώπου. Πώς ξεπερνιέται ένα τέτοιο τραύμα, αν ξεπερνιέται ποτέ, όταν η ζωή πλήττεται πάνω στην πρώτηπρώτη ανθοφορία της. Ο σύντομος βίος είναι λοιπόν η ζωή που δεν ξεπερνάει τις πρώτες δοκιμασίες της επιβίωσης.
Ο «Ιστορικός Ενεστώς» του Θανάση Χατζόπουλου (εκδόσεις Πόλις) περιλαμβάνει μικρές αφηγήσεις σύντομης ζωής ανθρώπων.
– Γράφετε για τον θάνατο αλλά σαν να γράφετε για τη ζωή. Σαν να δικαιώνετε τη ζωή γενικά.
– Για μένα η ζωή και ο θάνατος είναι αδιαχώριστοι. Από τη στιγμή που δρομολογείται μια ζωή, το τέλος της τη συνοδεύει σαν μια σκιά που με τα χρόνια αυγαταίνει.
Αλλά αυτή είναι η ανθρώπινη κατάσταση. Με τον θάνατό μας έχουμε να τα βγάλουμε πέρα, με τον θάνατο όσων είναι σημαντικοί για μας, και μας συνδέουν μαζί τους σχέσεις εξάρτησης και αγάπης – ενίοτε και μίσους. Αλλά αυτά από την πλευρά της ζωής, της φυσικής και ψυχικής ζωής, κι όχι της μεταφυσικής. Η ανθρώπινη ζωή αγγίζει τα όρια του θαύματος, παρά τις ταλαιπωρίες και τα βάσανα που είτε από τη φύση μας υφιστάμεθα είτε επιβάλουμε ο ένας στον άλλον. Από τη στιγμή της πρώτης αναπνοής, ίσως και πριν από αυτήν, κάθε ζωή διαθέτει ένα εν δυνάμει αίνιγμα μεγαλείου που ζητεί να δικαιωθεί. Η ίδια η ύπαρξη είναι, εν μέσω των παραλογισμών που φέρει και τη φέρουν, ένα αδιαφιλονίκητο θαύμα, μια απορία.
– Κάποιοι άνθρωποι είναι πιο τυχεροί;
– Ως προς αυτό δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία. Η τύχη είναι ένα ανθρώπινο όνομα για το άγνωστο, γι’ αυτό άλλωστε μιλάμε για καλή τύχη, γιατί υπάρχει και η κακή, εξ ου και ο ποιητής θεωρεί ότι «καλότυχοι οι νεκροί που λησμονάνε». Ετσι, το μοίρασμα της τύχης είναι τυφλό, δεν επιδέχεται καμιά λογική, καμιά δικαιοσύνη. Η γεωγραφία, ο τόπος γέννησης κάποιου, ή η Ιστορία, είναι θέμα τύχης, άλλοτε καλής κι άλλοτε κακής.
Αλλωστε, η μοίρα δεν είναι παρά ένα ακόμα όνομα για την τύχη. Βεβαίως, κάθε τύχη, καλή ή κακή, μπορεί ανάλογα με τη διαχείρισή της να αλλάξει σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό.
– Πώς βιώνετε την παρούσα συνθήκη;
– Η παρούσα συνθήκη μας φέρνει για άλλη μία φορά αντιμέτωπους με τη θεμελιακή σχέση με τον άλλον, όποια διάσταση ή υπόσταση κι αν δώσουμε σε αυτόν. Πέρα από το ότι διακυβεύεται η απόσταση από τον άλλον, ο άλλος λογαριάζεται ως εν δυνάμει εχθρός, η ετερότητα ως απειλητική, τόσο που σημειώθηκε αυτές τις μέρες ότι δεν πρέπει να νιώθουν ένοχοι όσοι νοσούν. Γιατί; Μα επειδή ως φορείς δυνητικά μεταδίδουν.
Και γιατί η μετάδοση είναι ένα κατ’ εξοχήν ανθρώπινο στοιχείο. Οι άνθρωποι μεταδίδουμε ζωή, με τα καλά και τα άσχημά της. Στην πανδημία αυτή μεταδίδουμε δυνητικά τα άσχημα, μέσω του ιού, δεν μεταδίδουμε απλώς τη θνητότητα αλλά τη νόσο και μέσω αυτής τον ίδιο τον θάνατο. Οπότε ο άλλος, από φορέας θνητότητας μετατρέπεται σε φορέα του ίδιου τού θανάτου. Μεταδίδει δυνητικά τον θάνατο, τον οποίο φέρει. Εξ ου και γίνεται τόσο απειλητικός, μέσα στον περιορισμό και στην απομόνωση, λόγω πανδημίας. Βεβαίως διακυβεύεται εδώ και η ίδια η σημασία του μέσα και του έξω, οι αξίες που αυτά τα δύο φέρουν αφενός για την ανθρώπινη σύσταση και αφετέρου για την ανθρώπινη συνθήκη. Η αναδιάταξη των χώρων, το πόσο αλληλο-αποκλείονται στην παρούσα περίσταση, αναδιατάσσουν την ίδια μας την ψυχή αλλά και την κοινωνία.