Διαμένω στο Αγγλία από το 2010 και ομολογώ ότι χρειάστηκε εύλογος χρόνος για να ψηλαφήσω την Αγγλική ιδιοσυγκρασία και συλλογική «ετερότητα».
Το σχόλιο του εκκεντρικού πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, Μπόρις Τζόνσον, στις 20 Μαρτίου όταν απηύθυνε διάγγελμα προς τον Βρετανικό λαό και εξήγγειλε το προσωρινό κλείσιμο των καφετεριών, των εστιατορίων και των παμπ, στάθηκε η αφορμή για την προσπάθεια αυτή να αναλύσω ακροθιγώς τον πυρήνα του ιδεολογήματος περί «Αγγλικής εξαιρετικότητας», το οποίο τολμώ να πω ότι ασπάζεται ένα σημαντικό κομμάτι της πνευματικής και πολιτικής ελίτ της χώρας.
Ας πάρουμε όμως τα γεγονότα από την αρχή. Στις 26 Φεβρουαρίου εμφανίστηκε το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα ασθενούς του κορωνοϊού στην Ελλάδα. Στις 10 Μαρτίου ανακοινώθηκε το κλείσιμο όλων των εκπαιδευτικών δομών, ενώ στις 13 του ίδιου μήνα, η ελληνική κυβέρνηση εξήγγειλε την λήψη μέτρων για την αναστολή λειτουργίας των καφετεριών, μπαρ, μουσείων, κλπ. Τέλος, στις 13 Μαρτίου επιβλήθηκαν σημαντικοί περιορισμοί στην κυκλοφορία και μετακίνηση των πολιτών της χώρας. Χωρίς να θέλω να εκθειάσω την τωρινή κυβέρνηση και την αποφασιστικότητα που επέδειξε, η λήψη μέτρων για τον περιορισμό της διασποράς του ϊού υπήρξε αναντίρρητα άμεση.
Για να δούμε πως αντέδρασε η βρετανική κυβέρνηση ως προς την εγρήγορση που επέδειξε όσον αφορά στον περιορισμό της διασποράς του κορωνοϊού. Το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα έλαβε χώρα στις 29 Ιανουαρίου, ενώ στις 20 Μαρτίου όταν o πρωθυπουργός απηύθυνε διάγγελμα προς τον βρετανικό λαό και εξήγγειλε το κλείσιμο των εμπορικών μαγαζιών, εστιατορίων και παμπ οι νεκροί λόγω της νόσου ήταν ήδη 177. Πως ερμηνεύεται όμως η δραματική καθυστέρηση λήψης μέτρων περιορισμού της διασποράς του ιού, από μία ομολογουμένως οργανωμένη χώρα, σε ότι αφορά στους θεσμούς, καθώς και στην κουλτούρα διαχείρισης ρίσκου και οργάνωσης των κρατικών δομών;
Ο Βρετανός πρωθυπουργός κατά την εξαγγελία των ληφθέντων μέτρων στις 20 του Μάρτη αναφέρθηκε στο «αρχαίο και απαράβατο δικαίωμα των εκ γενετής ελεύθερων πολιτών του Ηνωμένου Βασιλείου να πάνε στην παμπ». Και συνέχισε: «Μπορώ να καταλάβω πως αισθάνεται ο κόσμος.
Να επαναλάβω, ότι γνωρίζω πόσο δύσκολο είναι, καθώς αντιτίθεται στο ένστικτο της σύμφυτης ελευθερίας των Βρετανών». Προηγήθηκε η δήλωση, στις 9 Μαρτίου, του επικεφαλής του Εθνικού Συστήματος Υγείας, Κρις Γουίτι, η οποία αναφέρθηκε στο «ρίσκο επιβολής μέτρων νωρίς, τα οποία θα οδηγήσουν σε κόπωση και αδυναμία διατήρησης των». Σε απλά ελληνικά, η βρετανική κυβέρνηση καθώς και οι επιστημονικοί συνεργάτες της, καθυστέρησαν σημαντικά να λάβουν μέτρα (απαγορευτικό) διότι θεώρησαν ότι, οι «από γεννησιμιού» ελεύθεροι βρετανοί πολίτες θα εναντιωθούν κατάφωρα σε κάτι τέτοιο.
Ο Μπόρις Τζόνσον, καθώς και ένα μεγάλο κομμάτι της βρετανικής διανόησης, έχοντας εμποτιστεί βαθιά στον πυρήνα της σκέψης αυτής περί αγγλικής ιδιαιτερότητας, με περισσή αυθάδεια και με αυθαίρετο τρόπο αναδεικνύουν την «εκ γενετής» ελευθερία των βρετανών ως ένα από τα συστατικά στοιχεία της «εξαιρετικότητας» του έθνους.
Ενδεικτικά να αναφέρω ορισμένα παραδείγματα της «αφήγησης» περί αγγλικής εξαιρετικότητας. Το 1534, ο βασιλιάς της Αγγλίας Ερρίκος Η΄, χρίστηκε ο ανώτατος άρχων επί της γης της Εκκλησίας της Αγγλίας δημιουργώντας οριστικό σχίσμα με την καθολική εκκλησία και τον παπισμό. H πράξη αυτή αποτέλεσε γεγονός ιστορικής σημασίας. Οι Εγγλέζοι εν συνεχεία αφομοίωσαν τον προτεσταντισμό και δημιούργησαν τις διάφορες εκδοχές του (Μεθοδιστές, Βαπτιστές, Πρεσβυτέριοι κλπ.). Η βρετανική ιδιαιτερότητα επίσης υμνείται σε πάμπολλα πατριωτικά τραγούδια των προηγούμενων αιώνων, για παράδειγμα στο «Βρετανία Βασίλευε» (αγγλιστί “Rule Britannia”) του Τόμας Άρν το 1740. Όπως λέει ο ομώνυμος στίχος του τραγουδιού «Βρετανία βασίλευε! Βρετανία δάμασε τα κύματα! Οι Βρετανοί ποτέ να μην γίνουν σκλάβοι». O εθνικός ύμνος του Ηνωμένου Βασιλείου, «Ο Θεός σώζοι τη Βασίλισσα» (αγγλιστί “God Save the Queen”), αποτελεί τον βασιλικό ύμνο διαφόρων κρατών του Βασιλείου της Κοινοπολιτείας (λόγου χάρη του Καναδά, της Νέας Ζηλανδίας, της Αυστραλίας) και θυμίζει με νοσταλγία την περίοδο της πάλαι πότε κοσμοκράτειρας. Επίσης, το «Χώρα της Ελπίδας και Μεγαλείου» (“Land of Hope and Glory”) του 1901 από τον Άρθουρ Κρίστοφερ Μπένσον, όπως χαρακτηριστικά λέει «Χώρα της Ελπίδας και Μεγαλείου, Μητέρα των Ελεύθερων».
Το 1988 η πρωθυπουργός Mάργκαρετ Θάτσερ σε ομιλία της, στο Μπρυζ του Βελγίου, σε απάντηση στη δήλωση του τότε προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζακ Ντελόρ, σχετικά με τα εργατικά δικαιώματα στη Βρετανία και την επιτακτική ανάγκη ισχυροποίησης των εργατικών σωματείων μέσω ενός ξεχωριστού Ευρωπαϊκού μοντέλου κοινωνίας, είπε χαρακτηριστικά «δεν έχουμε υπαναχωρήσει όσον αφορά στα σύνορα του κράτους στη Βρετανία, για να τα δούμε να επανατοποθετούνται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αυτή τη φορά, με ένα Ευρωπαϊκό υπερκράτος να ασκεί νέα κυριαρχία από τις Βρυξέλλες». Αυτό ίσως ήταν το σημείο καμπής το οποίο οδήγησε την Βρετανία στο μονοπάτι προς το Brexit.
Το 2005 η εφημερίδα Τέλεγκραφ και η δεξαμενή σκέψης Civitas αποφάσισαν να κάνουν καμπάνια έτσι ώστε να επαναφέρουν το γνωστό βιβλίο της Ε. Μάρσαλ «Η ιστορία του νησιού μας», γραμμένο το 1905, στη διδακτέα ύλη των σχολείων. Το έπος αφηγείται την ιστορία του Άλμπιον, του γίγαντα γιου του θεού Ποσειδώνα, ο οποίος επιλέγει ένα λαμπερό μικρό νησί ως δικό του. Από εκεί ξεδιπλώνεται το Βρετανικό μεγαλείο, ή πιο σωστά Αγγλικό μεγαλείο.
Γνωστοί πολιτικοί της χώρας και θερμοί υποστηρικτές της εξόδου της Βρετανίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση εξέδωσαν τα προηγούμενα χρόνια βιβλία στα οποία εξύμνησαν την Αγγλική ιδιαιτερότητα. Ενδεικτικά αναφέρω τα βιβλία των Ντάνιελ Χάνναν και Τζέϊκομπ Ρις Μογκ, «Πως ανακαλύψαμε την ελευθερία» (αγγλιστί “How we invented freedom”) και «Οι Βικτωριανοί» (αγγλιστί “The Victorians”) αντιστοίχως. Το βιβλίο του Χάνναν προσπαθεί να καταδείξει ότι η ελευθερία είναι κατεξοχήν Βρετανική και όχι Δυτική ανακάλυψη, ενώ το βιβλίο του Μογκ παρουσιάζει την αρχοντιά της βικτωριανής εποχής και τα δώδεκα γεγονότα ορόσημο τα οποία κατέστησαν την Βρετανία παγκόσμια υπερδύναμη ("the empire on which the sun never sets").
Στην περίπτωση της κρίσης του κορωνοϊού, το ιδεολόγημα περί της Βρετανικής «εξαιρετικότητας» έχει οδηγήσει δυστυχώς σε οδυνηρές επιπτώσεις. Η Βρετανία έχει ξεπεράσει την Ιταλία, σε αριθμό νεκρών και ενδεχομένως να βρίσκεται εβδομάδες πριν την οριζοντιοποίηση της καμπύλης. Αυτό τονίζει σαφώς την αποτυχία της κυβέρνησης να διαχειριστεί επαρκώς την κρίση και να προστατεύσει τους πολίτες και τις ευπαθείς ομάδες. Η κυβέρνηση από ότι γράφεται στα μέσα ενημέρωσης, διατίθεται να ελαφρύνει τα μέτρα lockdown (δεν έλαβαν ιδιαίτερα αυστηρά μέτρα σε σχέση με την Ελλάδα ή την Ιταλία!), το οποίο ενδεχομένως να θέσει σε κίνδυνο περισσότερες ζωές.
Η Ελλάδα παρ’ όλες τις ιδεολογικές αγκυλώσεις του παρελθόντος στάθηκε σύσσωμη σε αυτή την πρωτοφανή κρίση και επέδειξε ανθρωπιά, και αλληλεγγύη καθώς επίσης κατέδειξε αντανακλαστικά ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα.
Η πανδημία του κορωνοϊού τολμώ να πω ότι γκρέμισε το ιδεολόγημα περί Βρετανικής εξαιρετικότητας, ενώ κατέδειξε ότι πανδημίες και παγκόσμιες κρίσεις απαιτούν την συνεργασία της παγκόσμιας κοινότητας και των κρατών για να αντιμετωπισθούν. Προ ημερών, η Ευρώπη και η Δύση τίμησαν την 8η (9η για τη Ρωσία) του Μάη, και απένειμαν φόρο τιμής στα εκατομμύρια θύματα του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Η 8η του Μάη πρέπει να μας θυμίζει ότι η νίκη των Συμμαχικών Δυνάμεων και η συνθηκολόγηση του Τρίτου Ράιχ στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, υποδηλώνει ακριβώς αυτό, τη συλλογική νίκη των λαών.
*Ο κ. Αλέξανδρος Πιτσινός είναι στέλεχος πολυεθνικής εταιρείας και διαμένει στο Λονδίνο.