Ο κορονοϊός ανάγκασε και όσους δεν την ήξεραν να τη μάθουν, αλλά και να την εξασκήσουν. Κι αν είναι η μόνη λύση για πολλά επαγγέλματα, τουλάχιστον μέχρι το τέλος της πανδημίας, είναι τελικά το μέλλον της εργασίας ή κρύβει παγίδες;
«Ένα πράγμα θα πω: για να μπορέσουμε να φάμε, κατεβάζω τα τηλέφωνα. Αλλιώς δεν σταματούν να χτυπούν ποτέ». Η Τατιάνα Γιαννιού είναι λογίστρια. Έχει δικό της γραφείο και, όταν ξεκίνησε η καραντίνα, αναγκαστικά μετέφερε μεγάλο μέρος της δουλειάς της στο σπίτι. Τη στιγμή μάλιστα που ο φόρτος εργασίας, λόγω των νέων μέτρων για τις επιχειρήσεις που πλήττονταν, εκτοξεύτηκε. Δεδομένου ότι είναι σύζυγος και μητέρα δύο παιδιών, θα έλεγε κανείς ότι της δόθηκε η ευκαιρία να περνάει χρόνο με την οικογένειά της. Παρ’ όλα αυτά, δεν έμεινε ευχαριστημένη από την εμπειρία.
«Ήταν τρομερά δύσκολο. Ας ξεκινήσουμε από το αργό ίντερνετ του σπιτιού, αλλά και τα εμπόδια στην απομακρυσμένη διαχείριση του συστήματος του γραφείου. Τα νεύρα και η ένταση που προκαλεί η καθυστέρηση είναι το κερασάκι στην τούρτα μιας έτσι κι αλλιώς μετ’ εμποδίων εργασίας». Εκείνη έχει μεγάλα παιδιά, που μπορούν να περάσουν τον χρόνο μόνα τους. Η συνεργάτιδά της, με μικρότερα παιδιά, κατέληξε να τα αποχαυνώνει στην τηλεόραση προκειμένου να δουλέψει, ενώ οι αποσπάσεις από τις δουλειές του νοικοκυριού δεν βοηθούσαν. «Να μη σας πω τι θα πληρώσουμε στο τηλέφωνο. Κι έπειτα, ο χρόνος εργασίας με τον ελεύθερο χρόνο μπερδεύονται επικίνδυνα».
Stefan Wermuth/Bloomberg via Getty Images/Ideal Image
Η Ισμήνη Ζαχαροπούλου, εργαζόμενη στο μάρκετινγκ πολυεθνικής εταιρείας, είναι πιο ευχαριστημένη. «Υπάρχει μεγαλύτερη ευελιξία, είσαι στο σπίτι σου με τις φόρμες, δεν χάνεις χρόνο στον δρόμο, αποφεύγεις τους αντιπαθητικούς συναδέλφους (όχι όλους!) και συγκεντρώνεσαι καλύτερα στη δουλειά, ειδικά αν στο γραφείο δουλεύεις σε open space». Βέβαια, για να πάνε αυτά καλά, πρέπει να διαθέτεις κάποιες προϋποθέσεις. «Καλή σύνδεση ίντερνετ, όχι παιδιά, δυνατότητα τηλεδιάσκεψης με την ομάδα σου, πλάνο και συνέπεια, ώστε να γίνονται οι δουλειές χωρίς συνεχή έλεγχο ότι όλοι δουλεύουν – και φυσικά καλή καρέκλα!» Τελικά όμως, υπάρχουν και για εκείνη αρνητικά: «Σου λείπει η ανθρώπινη επαφή. Το να είσαι συνεχώς στο τηλέφωνο ή στις βιντεοκλήσεις κουράζει, ενώ, αν κάποια μέλη της ομάδας δεν έχουν υπευθυνότητα, δεν μπορείς να έχεις τον έλεγχο. Το πιο σημαντικό, κινδυνεύεις να δουλεύεις περισσότερες ώρες, το work/life management γίνεται πολύ σημαντικό».
Την ίδια ώρα, πολλοί εργαζόμενοι εκφράζουν και άλλου τύπου φόβους: Μήπως οι επιχειρήσεις βρουν πρόσχημα για να περιστείλουν εργασιακά δικαιώματα και να περικόψουν μισθούς; Και πόσο επικίνδυνος είναι τελικά ο μη σαφής διαχωρισμός εργασιακού χώρου και προσωπικού;
Δώρο ‘ή κατάρα;
Τι είναι τελικά η τηλεργασία; Δώρο ή κατάρα; Ας ρίξουμε μια ματιά στις έρευνες παραγωγικότητας. Μοιάζουν αντιφατικές. Έρευνα του Πανεπιστημίου Στάνφορντ το 2017 έδειχνε ότι υπάρχει αύξηση 13% της παραγωγικότητας από εργαζομένους στο σπίτι, αν και η πλειονότητα καταλήγει να δουλεύει περισσότερο. Άλλες έρευνες δείχνουν το αντίθετο: η εγγύτητα προάγει την παραγωγικότητα. Ποιες έχουν δίκιο;
© Grant Hindsley/The New York Times
Μάλλον έχει περισσότερη σημασία το είδος της παραγωγικότητας. Όταν πρόκειται για επαγγέλματα που σχετίζονται με προσωπικές επιδόσεις, πωλήσεις, διαχείριση πελατών και παραπόνων ή, π.χ., αρθρογραφία, η τηλεργασία βοηθάει. Όταν πρόκειται για δουλειές που βασίζονται σε αυτό που λέμε «συνεργατική παραγωγικότητα», όπου μια ομάδα λύνει προβλήματα ή δουλεύει σε πρότζεκτ μαζί, τότε η τηλεργασία δεν βοηθάει πάντα. Γιατί το σημαντικό εκεί είναι η επικοινωνία, και σε αυτό η απόσταση δυσκολεύει. Παρά τα σύγχρονα εργαλεία επικοινωνίας, το πιο αποτελεσματικό παραμένει η εγγύτητα, δηλαδή το γραφείο.
Όταν το 1977 ο καθηγητής του MIT Τόμας Τζ. Άλεν εξέτασε τα πρότυπα επικοινωνίας μεταξύ επιστημόνων και μηχανικών, διαπίστωσε ότι όσο πιο μακριά ήταν τα γραφεία τους, τόσο λιγότερο πιθανό ήταν να επικοινωνούν. Όταν η απόσταση έφτανε τα 30 μέτρα, η πιθανότητα τακτικής επικοινωνίας πλησίαζε το μηδέν. Η προσδοκία ήταν ότι η τεχνολογία θα ισοπέδωνε την «καμπύλη του Άλεν». Ωστόσο, ο Μπεν Γουάμπερ, επιστήμονας στο MIT, διαπίστωσε ότι δεν το έκανε. Τα εργαλεία επικοινωνίας, όπως αποδεικνύεται, χρησιμοποιούνται κυρίως μεταξύ ανθρώπων που βλέπουν ο ένας τον άλλο πρόσωπο με πρόσωπο.
Όπως επισήμαινε πριν από λίγα χρόνια ρεπορτάζ του «The Atlantic», η δύναμη της παρουσίας δεν έχει απλή εξήγηση. Μπορεί να τείνουμε προς αυτό που είναι γνωστό. Μας αρέσουν τα άτομα των οποίων τα πρόσωπα βλέπουμε. Ή ίσως είναι η φύση των συναντήσεων. «Αν πετύχεις κάποιον στο κυλικείο, ξέρεις ότι είναι διαθέσιμος, ενώ, αν κατά τη διάρκεια της συνομιλίας δεις ότι δεν έχει ιδέα για τι μιλάς, προσαρμόζεσαι αυτόματα. Να κάτι που δεν γίνεται στο μέιλ».
Είναι τελικά το μέλλον;
Πάντως κάποια στοιχεία μοιάζουν αδιαμφισβήτητα. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι οι εργοδότες χάνουν ετησίως 1,8 τρις δολάρια λόγω μειωμένης παραγωγικότητας, με βασικές αιτίες τους περισπασμούς του γραφείου και τις χρονοβόρες μετακινήσεις, ενώ το 65% των εργαζομένων θεωρούν πως η τηλεργασία θα αυξήσει την παραγωγικότητά τους. Την ίδια ώρα ο μέσος Βρετανός περνάει 60-80 λεπτά τη μέρα στις μετακινήσεις και η τηλεργασία μοιάζει ο καλύτερος τρόπος ώστε μια εταιρεία να μειώσει το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Ταυτόχρονα υπάρχει μείωση των λειτουργικών εξόδων της επιχείρησης. Η ασφαλιστική εταιρεία Aetna μείωσε κατά 2,7 εκατ. τ.μ. τους χώρους γραφείων της, εξοικονομώντας 78 εκατομμύρια δολάρια. Ακόμη και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις με τηλεργασία κατά το ήμισυ του ωραρίου εξοικονομούν κατά μέσο όρο 11.000 δολάρια τον χρόνο. Ίσως γι’ αυτό να αυξήθηκε η τηλεργασία την τελευταία δεκαετία κατά 400% και θεωρούνταν top trend του 2020 ακόμη και πριν από τον κορονοϊό.
© Grant Hindsley/The New York Times
«Στη Microsoft ενθαρρύνουμε τους ανθρώπους μας να δουλεύουν από οπουδήποτε επιλέξουν», λέει στο «Κ» ο Βαγγέλης Μόρφης, Marketing & Operations Director της Microsoft Greece/Cyprus/Malta. Η Microsoft, εδώ και χρόνια, στηρίζει την τηλεργασία. Γι’ αυτό και μέσα σε δύο ημέρες από την έναρξη της καραντίνας οι παραπάνω από 50.000 εργαζόμενοί της σε όλο τον κόσμο μπόρεσαν να δουλέψουν από το σπίτι! «Θεωρούμε ότι έτσι δημιουργούμε ένα παραγωγικό, ισορροπημένο και βιώσιμο περιβάλλον εργασίας, γιατί οι εργαζόμενοι μπορούν να προσαρμόσουν το πρόγραμμα στις δικές τους ανάγκες, ενώ την ίδια στιγμή συνεργάζονται με τους συναδέλφους τους. Σε εταιρείες όπως η Microsoft υπάρχουν ολόκληρες ομάδες που δουλεύουν μαζί σε κοινά πρότζεκτ ενώ βρίσκονται σε διαφορετικές χώρες. Συνεπώς, η τηλεργασία αποκτά όλο και μεγαλύτερη σημασία. Βέβαια παρουσιάζει και προκλήσεις. Η πιο σημαντική; Να διατηρηθεί η ανθρώπινη επαφή χωρίς τη φυσική παρουσία. Οι άνθρωποι από τη φύση τους επιδιώκουν τη δημιουργία σχέσεων. Σε μια έρευνα της Microsoft σε δείγμα 14.000 ανθρώπων σε επτά χώρες, στην ερώτηση “ποια μορφή επικοινωνίας σάς κάνει περισσότερο χαρούμενους/ες;”, στην πρώτη θέση επιλέχθηκαν οι συναντήσεις πρόσωπο με πρόσωπο».
Είναι τελικά η τηλεργασία το μέλλον της εργασίας; «Η περίοδος που διανύουμε θα καταγραφεί στην ιστορία ως ένα ορόσημο. Οι επιχειρήσεις προσαρμόζονται σε έναν νέο τρόπο εργασίας, από τον οποίο θα παραχθεί πολύτιμη γνώση. Νέες δεξιότητες, ταλέντα και ικανότητες που αναδύονται θα είναι απαραίτητα για τους μελλοντικούς εργαζομένους. Η ευχή μου είναι να αντιληφθούμε ότι τίποτα δεν είναι δεδομένο και οφείλουμε να εκτιμάμε τις μικρές χαρές, να προστατεύουμε τον χώρο και τον χρόνο για τον εαυτό μας και τους ανθρώπους μας, και να διατηρούμε ένα ισορροπημένο μοντέλο ζωής-εργασίας. Η τεχνολογία και η τηλεργασία θα παίξουν σημαντικό ρόλο σε αυτή την αναθεώρηση της οπτικής και των προτεραιοτήτων μας».■