Το βραβευμένο μυθιστόρημα της Τζόχα Αλχάρθι και η λογοτεχνία στις χώρες του Κόλπου.
Η σημασία του Διεθνούς Βραβείου Μπούκερ, που από το 2016 απονέμεται ετησίως και όχι ανά διετία όπως παλιότερα, είναι ότι αναδεικνύει συγγραφείς εκτός του αγγλόφωνου κόσμου – ο όρος «παγκόσμια λογοτεχνία» δεν μπορεί να αφορά παρά μόνο ολόκληρο τον πλανήτη. Η μικρή αυτή εισαγωγή καταλήγει στην πρόσφατη μετάφραση στα ελληνικά, από τις εκδόσεις Gutenberg, του βιβλίου που βραβεύτηκε πέρυσι, «Οι κόρες της Σελήνης» της Τζόχα Αλχάρθι. Η συγγραφέας γεννήθηκε στο Ομάν το 1978, σπούδασε στη Βρετανία και έπειτα επέστρεψε στην πατρίδα της για να διδάξει σε πανεπιστήμιο της πρωτεύουσας Μουσκάτ.
Η ιστορία που αφηγείται εκτυλίσσεται λίγο έξω από τη Μουσκάτ, στο χωριό Αλ Αουάφι. Η Αλχάρθι μοιάζει να εστιάζει στις τρεις αδερφές, Μάγια, Ασμά, Χάουλα, και στον διαφορετικό τρόπο που προσεγγίζουν την προσωπική τους ζωή, τον γάμο, τη μητρότητα και τον έρωτα. Η συγγραφέας όμως αναμειγνύει τις ιστορίες πολλών ακόμα προσώπων, κοιτάζει στο παρελθόν και τη μοίρα των προηγούμενων γενεών, την καθημερινή ζωή και τη δύναμη της παράδοσης, τη θέση της γυναίκας.
Αντιγράφω ενδεικτικά ορισμένες φράσεις: «Η γυναίκα σου ευλογήθηκε με ένα κορίτσι. Το κορίτσι είναι ευλογία: βοηθάει τη μητέρα της και μεγαλώνει τα αδέρφια της». / «Δεν είχε καθόλου πειστεί πως δεν είχε δικαίωμα, ως ανύπαντρη, να παρευρεθεί σε συζητήσεις παντρεμένων γυναικών». / «Η Ζαρίφα μπήκε μέσα να σερβίρει τον καφέ. Ήταν η μόνη σκλάβα που μοιραζόταν με τις κυρίες φαγητό από την ίδια πιατέλα». / «Ύστερα από δεκάξι χρόνια, θα πουλούσε την κόρη της στον έμπορο Σουλεϊμάν για δούλα του, παλλακίδα και αγαπημένη του».
Η δουλεία στο Ομάν καταργήθηκε διά νόμου το 1970. Έκτοτε ξεκίνησε μια περίοδος προσπάθειας εκσυγχρονισμού και μέσα από την ιστορία της Αλχάρθι αποτυπώνεται η αντίθεση, η διαμόρφωση μιας νέας κουλτούρας και η δημιουργία προοπτικών για τη γυναίκα. Το μυθιστόρημά της, αν και δεν είναι μεγάλο σε όγκο, είναι ένας μικρός λαβύρινθος, καθώς οι αφηγήσεις εναλλάσσονται και τα πρόσωπα που εμφανίζονται είναι πολυάριθμα – πολύτιμο το σχετικό σχεδιάγραμμα με τις συνδέσεις των χαρακτήρων στην αρχή του βιβλίου.
ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΓΝΩΡΙΜΙΑ
Όπως επίσης διαβάζω στην εισαγωγή της μεταφράστριας, Ελένης Καπετανάκη, η Αλχάρθι ευελπιστεί μέσα από το βιβλίο της ο κόσμος να κινητοποιηθεί και να γνωρίσει την αραβική λογοτεχνία και ειδικά τη λογοτεχνία του Ομάν. Με την αραβική λογοτεχνία, πάντως, οι Δυτικοί αναγνώστες έχουμε μια εξοικείωση, δεν είναι σπάνιο ένα βιβλίο από την Αίγυπτο ή την Αλγερία, τη Συρία ή τον Λίβανο, αλλά η λογοτεχνία των χωρών του Κόλπου αποτελεί ένα μυστήριο. Συγκεκριμένα, από μνήμης τουλάχιστον, δεν θυμάμαι να έχει μεταφραστεί στη γλώσσα μας άλλο βιβλίο από το Ομάν.
Ούτε γνωρίζω συγγραφείς από το Μπαχρέιν, το Κατάρ, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα ή το Κουβέιτ, όπου μάλιστα υπάρχει μια λίστα με χιλιάδες τίτλους που έχουν απαγορευτεί, από τον Ντοστογιέφσκι μέχρι τον Μάρκες. Εξαίρεση ίσως αποτελεί η Σαουδική Αραβία (θυμάμαι για παράδειγμα το μυθιστόρημα της Ράτζα αλ-Σανέα, «Κορίτσια του Ριάντ», εκδ. Λιβάνη, που είχε διαβαστεί αρκετά πριν από κάποια χρόνια) και σίγουρα το Ιράκ, που είναι μια διαφορετική περίπτωση. Οι Ιρακινοί θεωρούνται βιβλιόφιλος λαός, άλλωστε υπάρχει κι αυτή η αραβική παροιμία που λέει ότι «το Κάιρο γράφει, η Βηρυτός εκδίδει, η Βαγδάτη διαβάζει». Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε στα ελληνικά το «Η ροδιά μονάχα ξέρει» (εκδ. Καστανιώτη) του Σινάν Αντούν (γεν. 1957), ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα-χρονικό της σύγχρονης ιστορίας του Ιράκ, της τραγικής μοίρας μιας χώρας που έχει υποφέρει με τόσους διαφορετικούς τρόπους. Το βιβλίο του, όπως κι αυτό της Αλχάρθι, αποκαλύπτει πόσα λίγα γνωρίζουμε για κάποιες γωνιές της Γης. ■
