Χακί… πεζά και ποιήματα

2' 38" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

ΕΛΕΝΑ ΧΟΥΖΟΥΡΗ

Η στρατιωτική ζωή στη νεοελληνική λογοτεχνία. 19ος-21ος αιώνας

εκδ. Επίκεντρο, σελ. 254

Υπάρχει μια πλούσια παραγωγή ελληνικής λογοτεχνίας με θέμα τη στρατιωτική ζωή σε καιρό ειρήνης και εν καιρώ πολέμου. Αναμενόμενο για μια χώρα που έζησε ποικίλες περιπέτειες εντός και εκτός της επικράτειάς της – σε αμπριά, χαρακώματα, εξωτερικά και εσωτερικά μέτωπα, θερμούς και ψυχρούς πολέμους. Η ενδιαφέρουσα γραμματολογική μελέτη της πεζογράφου και κριτικού Ελενας Χουζούρη (δεύτερη επαυξημένη έκδοση, η πρώτη κυκλοφόρησε το 2001) ξεκινά με τα λιγοστά κείμενα του 19ου αιώνα για να περάσει στην πυκνή παραγωγή του 20ού και του 21ου αιώνα.

Η μελέτη παρακολουθεί τα πεζά και τα λιγοστά ποιήματα ανάλογα με τη χρονολογία της συγγραφής και τη χρονολογία των ιστοριών τους: «Τα πρώτα… παραγγέλματα», «Η στρατιωτική ζωή στο χαράκωμα, από τους Βαλκανικούς στον Εμφύλιο», «Από τον απόηχο του Εμφυλίου στη μεταπολίτευση του 1974» και «Από τη Μεταπολίτευση στον 21ο αιώνα, παρωδία-απομυθοποίηση». Ποια υπήρξαν, κατά τη μελετήτρια, τα κεντρικά χαρακτηριστικά των δύο κατηγοριών; Αναπλάθοντας τη στρατιωτική ζωή σε καιρούς ειρήνης, η ελληνική πεζογραφία κατ’ αρχάς περιδιαβαίνει στους εσωτερικούς χώρους του στρατοπέδου (θαλάμους, ΚΨΜ, πεδία ασκήσεων, φυλάκια, γραφεία), και δευτερευόντως στους εξωτερικούς χώρους. Οι κοινές θεματικές των έργων αφορούν την κατάταξη των νεοσυλλέκτων, τις σχέσεις εξουσίας, την άκαμπτη πειθαρχεία, τα καψόνια, την έλλειψη σεξουαλικής ζωής. Από τα τρία όπλα κυριαρχούν οι ιστορίες που αφορούν τον Στρατό Ξηράς. Σε όλα τα κείμενα γίνεται χρήση της «γλώσσας του στρατού». Τα περισσότερα κείμενα είναι τέλος βιωματικά, αναπλάθουν περιστατικά και συναισθήματα που έζησαν οι συγγραφείς τους – γι’ αυτό και είναι πολύ λίγα τα έργα για τον στρατό που γράφτηκαν από γυναίκες πεζογράφους.

Συνιστώντας τη γνωστή κατηγορία της «πολεμικής λογοτεχνίας», η στρατιωτική ζωή σε καιρό πολέμου έχει ως κοινά θεματικά μοτίβα στους τόπους των συγκρούσεων: τον άθλιο καιρό, τις απαίσιες συνθήκες διαβίωσης, τη σχέση με τα ζώα, την ανάδειξη του ομαδικού πνεύματος και ταυτόχρονα την άμεση ή έμμεση καταγγελία του πολέμου. Χώροι των ιστοριών είναι τα απόκρημνα βουνά της Αλβανίας, της Ηπείρου, της Μακεδονίας, κι ακόμα περιώνυμες τοποθεσίες όπως ο Δομοκός, το Ρούπελ, η Μουργκάνα. Και πάλι πρωταγωνιστεί ο Στρατός Ξηράς· και πάλι συναντάμε τους στρατιωτικούς γλωσσικούς κώδικες· και πάλι τα περισσότερα κείμενα αναπλάθουν τις βιωματικές εμπειρίες των δημιουργών τους. Εκείνο που διίσταται είναι η οπτική τους αποτελώντας συνάρτηση της εποχής αλλά και της ιδεολογίας τους. Αλλιώτικα ήταν οργανωμένος ο στρατός στον 19ο αιώνα και αλλιώτικα στον 20ό· διαφορετικά μιλούν τα κείμενα για τον Α΄ Παγκόσμιο και διαφορετικά για τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο· διαφορετικά γράφουν οι πεζογράφοι της κάθε παράταξης για τον Εμφύλιο· κι ακόμα, δραματικότερα αναπλάθουν τη στρατιωτική ζωή οι παλαιότεροι πεζογράφοι, σατιρικά και παρωδιακά οι περισσότεροι από όσους δημοσιεύουν ύστερα από το 1974.

Μετά την καταστατική «Στρατιωτική ζωή εν Ελλάδι» (1870) του Ανωνύμου, βασικοί, μεταξύ άλλων, συγγραφείς που ασχολήθηκαν με τη στρατιωτική ζωή είναι οι Γιάννης Μπεράτης, Στράτης Μυριβήλης, Ηλίας Βενέζης, Δημήτρης Χατζής, Ρένος Αποστολίδης, Στρατής Τσίρκας, Νίκος Κάσδαγλης, Μένης Κουμανταρέας, Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Θανάσης Βαλτινός, Περικλής Σφυρίδης, Βασίλης Γκουρογιάννης, Απόστολος Δοξιάδης, Ηλίας Μαγκλίνης, Χ. Α. Χωμενίδης. Σε μια τόσο εκτενή θεματική μελέτη λογικό είναι να υπάρχουν παραλείψεις. Επισημαίνω το ωραιότατο σατιρικό διήγημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη «Οι μύγες υψώνουν σημαία» (1989) και τις σπαρακτικές στρατιωτικές σελίδες του Αλέξη Πανσέληνου στο μυθιστόρημα «Η μεγάλη πομπή» (1985).

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή