Μαζί με τη λέξη «μεταρρύθμιση», η φράση «να κάνουμε την κρίση ευκαιρία» απαξιώθηκε βαθύτατα γιατί ειπώθηκε υπερβολικά χωρίς να γίνει πράξη. Ο φόβος του πολιτικού κόστους εξηγεί πολλά, αλλά η αλήθεια είναι πως μας διακατέχει ένα συντηρητικό ένστικτο, η αποστροφή των αλλαγών και του ρίσκου. Η υπαρκτή μετριότητα είναι για πολλούς πολύ πιο βολική από το ρίσκο της δημιουργίας, στάση που μεταμφιέζεται ρητορικά σε επιβεβλημένη άσκηση δημοκρατικής διαμαρτυρίας, καταγγελία ανυπέρβλητων γραφειοκρατικών εμποδίων, ή ασυμβίβαστη προτίμηση για το τέλειο. Στην πραγματικότητα δεν είναι παρά η θανάσιμη έλξη του τέλματος: στο όνομα μιας ακατόρθωτης τελειότητας καταπίνουμε τη θλιβερή πραγματικότητα.
Εκεί λοιπόν που η Αθήνα περίμενε τον Γκοντό, εμφανίστηκε ξαφνικά ο Κώστας Μπακογιάννης με τον «μεγάλο περίπατο», τη φιλόδοξη πρωτοβουλία του για την ανάπλαση του κέντρου της πόλης. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα εκτεταμένων πεζοδρομήσεων που περιορίζει δραστικά την κυκλοφορία των αυτοκινήτων στο ευρύτερο κέντρο. Παρότι ξαφνική, η πρωτοβουλία αυτή δεν είναι βεβιασμένη ή αυθαίρετη. Τα κυριότερα χαρακτηριστικά της είναι μελετημένα και θεσμοθετημένα εδώ και χρόνια. Η πεζοδρόμηση π.χ. της Βασιλίσσης Ολγας προβλεπόταν στον νόμο για την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων πριν από 20 χρόνια, όπως και ο αποκλεισμός των αυτοκινήτων από το ιστορικό κέντρο. Μας το θυμίζουν οι ουδέποτε ενεργοποιημένες βυθιζόμενες μπάρες.
Πέρα από την ουσία της, η πρωτοβουλία διακρίνεται για τον συμβολισμό της. Συνιστά ένα νέο ξεκίνημα που μας υπενθυμίζει τη σημασία της ηγεσίας και του οράματος, ακολουθεί μια ήπια λογική που μεταθέτει τις μόνιμες και βαριές παρεμβάσεις για αργότερα (μια πετυχημένη προσέγγιση που αναδείχθηκε πρόσφατα στην πιλοτική αναβάθμιση του εμπορικού τριγώνου) και αξιοποιεί την εμπειρία της καραντίνας που επανασύνδεσε τους Αθηναίους με την πόλη, εξοικειώνοντάς τους με έναν διαφορετικό δημόσιο χώρο από τον οποίο απουσίαζαν τα αυτοκίνητα. Ποτέ δεν είχα ξαναδεί τόσο πολλούς ανθρώπους κάθε ηλικίας και τάξης να βαδίζουν δίχως τη βιασύνη, τη νευρικότητα και την προχειρότητα που διακρίνει τους τυπικούς εξοδούχους του Σαββατοκύριακου, για τους οποίους το περπάτημα (στον βαθμό που υφίσταται) εξαντλείται σε μια υστερική αναζήτησης ψησταριάς!
Προφανώς, αυτό δεν μπορούσε να συνεχιστεί. Για περίπου εβδομήντα χρόνια, το ι.χ. αποτελεί συστατικό στοιχείο τόσο της καθημερινότητας όσο και της ταυτότητάς μας. Η ευκολία που προσφέρει αντισταθμίζεται με το παραπάνω από πολλές γνωστές παθογένειες. Οπως όμως ήρθε, έτσι και θα φύγει.
Ωσπου να ολοκληρώσει το έργο της η τεχνολογική επανάσταση (κάτι που θα γίνει πολύ πιο σύντομα από όσο νομίζουμε), η εξυπνότερη κίνηση είναι ο εξοστρακισμός του, ιδιαίτερα από το κέντρο. Αυτό άλλωστε κάνουν όλες οι μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις το τελευταίο διάστημα. Αυτό μάλιστα, μας ταιριάζει πολύ περισσότερο, δεδομένων του κλίματος και της ροπής μας προς την κοινωνικότητα των ανοιχτών χώρων.
«Ο βίος εν Ελλάδι είναι υπαίθριος»: μεταμορφώνοντας το κέντρο από διαμπερή κυκλοφοριακό κόμβο σε ευχάριστο προορισμό, ενισχύουμε την πυκνότητά του, το βασικό δηλαδή στοιχείο που αποθαρρύνει τη μικροπαραβατικότητα και την εγκληματικότητα. Αλλωστε, τα τελευταία χρόνια το ιστορικό κέντρο έχει αλλάξει προς το καλύτερο. Τι πιο λογικό από το να επιταχύνουμε και να μεγεθύνουμε την αλλαγή αυτή;
Προφανώς, έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας. Η επιτυχία κάθε μεγαλόπνοης παρέμβασης βρίσκεται συνήθως στις λεπτομέρειες. Αρκεί να συγκρίνουμε π.χ. τη νέα παραλία της Θεσσαλονίκης με το Πεδίον του Αρεως. Κάθε δρόμος αποτελεί ένα ξεχωριστό οικοσύστημα που απαιτεί προσοχή, συναινέσεις, και φροντίδα. Αλλα προβλήματα έχει η Μασσαλίας και άλλα η Αιόλου, άλλη δυναμική έχει η Ερμού και άλλη η Πολυκλείτου. Η συντήρηση και προστασία του αστικού εξοπλισμού, η καθαριότητα, η αστυνόμευση, η σοφή κατανομή των χρήσεων, όλα αυτά απαιτούν συνεχή και ευέλικτη επαγρύπνηση. Ομως, δίχως μεγαλόπνοες πρωτοβουλίες και φιλόδοξες τομές, όλη αυτή η κουβέντα γίνεται στο κενό. Κάνοντας την κρίση ευκαιρία, ο Μπακογιάννης ανοίγει ένα καινούργιο κεφάλαιο στην ιστορία της Αθήνας.
* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, κάτοχος της έδρας Gladstone στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.