Αποτελεί αναμφίβολα την ατμομηχανή της ευρωπαϊκής οικονομίας, έστω κι αν προέβαλε βέτο σε κάθε ευεργετικό μέτρο για την αντιμετώπιση της προηγούμενης κρίσης, έστω κι αν τηρεί εν μέρει παρεμφερή στάση ακόμη και τώρα παρά τον οικουμενικό χαρακτήρα της νέα κρίσης. Εχει επωφεληθεί τα μέγιστα από την ίδια την κρίση χρέους της Ευρωζώνης, που οδήγησε το κόστος δανεισμού της σε αρνητικό πρόσημο όταν κάποιοι εταίροι της είχαν αποκλειστεί από τις αγορές.
Εχει πλεονάσματα που δεν είναι παρά η άλλη όψη των ελλειμμάτων των εταίρων της. Εχει ωφεληθεί ποικιλοτρόπως από το ευρώ, που μερίμνησε να το σχεδιάσει με πρότυπο το δικό της νόμισμα και με τους κανόνες που τη συμφέρουν. Είναι πλέον κοινό μυστικό πως η Γερμανία έχει προσποριστεί οφέλη εις βάρος των εταίρων της. Και τώρα φαίνεται πως θα γίνει ξανά το ίδιο.
Αυτή τη φορά, όχημα μέσα από το οποίο θα επωφεληθεί η Γερμανία εις βάρος των εταίρων της γίνεται η απόφαση της Κομισιόν να αναστείλει προσωρινά και λόγω της πανδημίας την απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων. Πρόκειται για τον ακρογωνιαίο λίθο της ευρωπαϊκής πολιτικής ανταγωνισμού, που διασφαλίζει ότι δεν θα έχουν οι επιχειρήσεις της μιας χώρας-μέλους της Ε.Ε. αθέμιτο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα χάρη στη στήριξη του κράτους.
Το κίνητρο της Κομισιόν είναι να δώσει στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. τη δυνατότητα να στηρίξουν τις χειμαζόμενες επιχειρήσεις τους, πολλές από τις οποίες ήρθαν στα πρόθυρα της πτώχευσης και επιπροσθέτως να τις προστατεύσει από ξένους ομίλους που τις επιβουλεύονται.
Και βέβαια, οι περισσότερες χώρες έσπευσαν αμέσως να εκμεταλλευθούν την ευκαιρία για να διασώσουν βιομηχανίες τους, πολλές από τις οποίες ευημερούσαν πριν από την πανδημία και τώρα έχουν γονατίσει. Από τον Μάρτιο, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν, έτσι, χορηγήσει σε επιχειρήσεις τους ενισχύσεις που αθροιστικά υπερβαίνουν το 1,9 τρισ. ευρώ και οι οποίες εγκρίθηκαν από την Κομισιόν.
Ομως οι χώρες του πλούσιου ευρωπαϊκού Βορρά και πρωτίστως η Γερμανία έχουν πολύ μεγάλα αποθέματα στα κρατικά τους ταμεία και πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες να στηρίξουν τις επιχειρήσεις τους σε σύγκριση με τις χειμαζόμενες χώρες του Νότου, που δεν έχουν ακόμη ξεφύγει από τις συμπληγάδες της προηγούμενης κρίσης.
Και αν οι βόρειες χώρες είναι απλώς σε καλύτερη μοίρα, η Γερμανία έχει ήδη λάβει τη μερίδα του λέοντος, δηλαδή το 52% από τις εγκρίσεις της Κομισιόν για να χορηγήσει κρατικές ενισχύσεις. Στην πράξη αυτό συνεπάγεται αθέμιτο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα των γερμανικών επιχειρήσεων.
Συνεπάγεται επίσης ότι ο αντίκτυπος της πανδημίας και των μέτρων που επιβλήθηκαν για την αναχαίτισή της θα είναι πολύ μικρότερος για τη Γερμανία και για τις υπόλοιπες χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά, με αποτέλεσμα να διευρυνθεί το χάσμα που διχοτομεί τη Γηραιά Ηπειρο.
Το πρόβλημα αναγνώρισε και υπογράμμισε μέσα στην εβδομάδα η πρόεδρος της Κομισιόν, η Γερμανίδα Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν. Σε ομιλία της στις Βρυξέλλες, τόνισε μάλιστα πως το αθέμιτο ανταγωνιστικό πλεονέκτημα που διασφάλισαν η Γερμανία και οι άλλες πλούσιες χώρες κυοφορεί τη διάσπαση της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς. «Πρέπει να στηρίξουμε εκείνες τις χώρες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, πρέπει να προωθήσουμε τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις».
Κίνδυνος διεύρυνσης του χάσματος μεταξύ Βορρά και Νότου
Αναστέλλοντας προσωρινά την απαγόρευση στις κρατικές ενισχύσεις, ακρογωνιαίο λίθο της πολιτικής ανταγωνισμού στην Ε.Ε., η Κομισιόν επέτρεψε στις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις να χορηγήσουν κεφάλαια σε επιχειρήσεις τους που ενδεχομένως ευημερούσαν πριν από την πανδημία αλλά τώρα χρειάζονται στήριξη για να επιβιώσουν. Τις ενθάρρυνε μάλιστα διά στόματος της επιτρόπου Ανταγωνισμού, Μαργκρέτε Βεστάγκερ, να αγοράσουν σημαντικά μερίδια σε επιχειρήσεις τους.
Ως ασφαλιστική δικλίδα για να αναγκαστούν οι επιχειρήσεις να επιστρέψουν κάποια στιγμή τις ενισχύσεις, τους επέβαλε όρους όπως η απαγόρευση στην επαναγορά μετοχών, στην καταβολή μερίσματος, στην καταβολή μπόνους στα υψηλόβαθμα στελέχη, αλλά και ένα ευρύτερο «πάγωμα» μισθών. Κι ενώ η Γερμανία έχει ήδη καταλάβει το 52% των κρατικών ενισχύσεων που ενέκρινε η Κομισιόν, η δεύτερη και η τρίτη οικονομία της Ευρωζώνης, Γαλλία και Ιταλία, αντιπροσωπεύουν μόλις το 1/5.
Γι’ αυτό και οι προειδοποιήσεις δεν προήλθαν μόνο από τη Γερμανίδα Φον ντερ Λάιεν. Ο Ιταλός επίτροπος Οικονομικών, Πάολο Τζεντιλόνι, έσπευσε προ ημερών να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τη μεγάλη απόκλιση που θα δημιουργήσει ανάμεσα στα κράτη-μέλη ο τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσουν τον οικονομικό αντίκτυπο της πανδημίας.
Οπως επισήμανε, ο ρυθμός ανάκαμψης θα διαφέρει ανάμεσα στις ευρωπαϊκές οικονομίες, καθώς θα εξαρτηθεί από το πόσο θα διαρκέσει η αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας σε κάθε χώρα, από το βάρος που έχει ο βαρύτατα τραυματισμένος τομέας του τουρισμού για κάθε χώρα, αλλά και από τους πόρους τους οποίους έχει τη δυνατότητα να διαθέσει κάθε χώρα για να κρατήσει όρθιες τις επιχειρήσεις της και να θωρακίσει την οικονομία της.
Γι’ αυτό και προειδοποίησε πως μια άνιση ανάκαμψη από τη λαίλαπα της πανδημίας θα αποτελέσει «υπαρξιακή απειλή» για την Ευρωπαϊκή Ενωση, για την ενιαία αγορά και την Ευρωζώνη. Και τάχθηκε υπέρ μιας κοινής ευρωπαϊκής προσπάθειας, για να αμβλυνθούν οι αποκλίσεις και να γεφυρωθεί το χάσμα.
Διαβλέποντας, άλλωστε, τον ίδιο κίνδυνο, η Ισπανία τόνισε σε ανακοίνωσή της προς τους Ευρωπαίους ηγέτες πως «όσο κι αν απαιτείται ευελιξία σε ό,τι αφορά τα μέτρα που λαμβάνονται σε εθνικό επίπεδο, είναι ζωτικής σημασίας να μην οδηγήσει αυτή η ευελιξία σε μια πιο άνιση Ε.Ε.».
Τον κίνδυνο της διεύρυνσης του χάσματος σκιαγραφούν ανάγλυφα οι προβλέψεις της Κομισιόν για την κλίμακα της ζημίας που θα υποστούν τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης, με τη Γερμανία να εμφανίζεται σε πλεονεκτική θέση έναντι οποιασδήποτε άλλης ευρωπαϊκής χώρας, μολονότι η οικονομία της φλέρταρε με την ύφεση πολύ πριν από την πανδημία.
Οταν οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου αναμένεται να καταγράψουν ύφεση πάνω από 9%, με την Ελλάδα στη χειρότερη θέση να περιμένει ύφεση 9,7%, η οικονομία της Γερμανίας, σύμφωνα πάντα με τις εκτιμήσεις της Κομισιόν, δεν αναμένεται να συρρικνωθεί περισσότερο από 6,5%.
Στήριγμα στις επιχειρήσεις από το Βερολίνο με κρατικά κεφάλαια 100 δισ. ευρώ
Αποφασισμένη να θωρακίσει τις βιομηχανίες της, η Γερμανία θέσπισε πρώτη ταμείο για τη στήριξη των επιχειρήσεών της με αρχικά κεφάλαια ύψους 100 δισ. ευρώ. Θα το χρηματοδοτεί από τον καινούργιο δανεισμό ύψους 150 δισ. ευρώ που αποφάσισε το Βερολίνο, στο πλαίσιο της δέσμης μέτρων για την τόνωση της γερμανικής οικονομίας ύψους 460 δισ. ευρώ. Και βέβαια, του δίνει τη δυνατότητα να εξαγοράζει μερίδια σε όσες γερμανικές επιχειρήσεις αντιμετωπίσουν δυσχέρειες.
Στα κεφάλαιά του προσβλέπουν προφανώς γερμανικές επιχειρήσεις κάθε είδους, με προεξάρχουσα την άλλοτε πανίσχυρη Lufthansa που διεκδικεί κρατική ενίσχυση ύψους 9 δισ. ευρώ. Ο κλάδος των αεροπορικών εταιρειών υπέστη καίριο πλήγμα από την απαγόρευση των ταξιδιών και ο γερμανικός αερομεταφορέας ζήτησε τη γενναία αρωγή του Βερολίνου. Οι σχετικές διαπραγματεύσεις συνεχίζονται εδώ και ημέρες και αφορούν το ποια ακριβώς θα είναι η δομή της στήριξης, καθώς διίστανται οι απόψεις σχετικά με τον ρόλο που πρέπει να έχει το κράτος στην αεροπορική εταιρεία.
Το Βερολίνο είναι, ωστόσο, αποφασισμένο να τη στηρίξει και έχει διακηρύξει τη πρόθεσή του διά στόματος του Γερμανού υπουργού Οικονομικών Πέτερ Αλτμάιερ, που δήλωσε προσφάτως πως «η Lufthansa δικαιούται να βοηθηθεί ώστε να σταθεί στα πόδια της και να παρουσιάσει ξανά κερδοφορία».
Σημαντικός θα είναι, όμως, ο ρόλος του γερμανικού κράτους και στη στήριξη ενός άλλου κολοσσού, της Deutsche Bahn, της κρατικής εταιρείας διαχείρισης των σιδηροδρόμων. Η Deutsche Bahn δεσμεύθηκε να μειώσει το προσωπικό της και το λειτουργικό της κόστος για να λάβει ως αντάλλαγμα την κάλυψη των ζημιών της με κρατική ενίσχυση από 6,9 έως 8,4 δισ. ευρώ.
Στο μεταξύ, έχει προλάβει να διασφαλίσει κρατική ενίσχυση ύψους 1 δισ. ευρώ ο γερμανικός όμιλος μηχανολογικού εξοπλισμού και χαλυβουργίας ThyssenKrupp, που θα βοηθηθεί και με δάνεια από την κρατική γερμανική τράπεζα KfW. Ανάμεσα στις γερμανικές εταιρείες που έχουν ήδη διασφαλίσει τη στήριξη του γερμανικού κράτους συγκαταλέγεται και η βιομηχανία αθλητικών ειδών Puma, αφού πρώτα έσπευσε να αναστείλει την καταβολή μερισμάτων όπως προβλέπει η σχετική απόφαση της Κομισιόν. Το γερμανικό κράτος τής διασφαλίζει πιστωτική γραμμή ύψους 900 εκατ. ευρώ, από τα οποία τα 625 εκατ. θα χορηγηθούν από την κρατική τράπεζα KfW.
Παρόμοια περίπτωση, η επίσης βιομηχανία αθλητικών ειδών Adidas που αναγκάστηκε να αναστείλει την καταβολή μερίσματος για να δικαιούται τη στήριξη του Βερολίνου. Δέχθηκε καίριο πλήγμα όταν η κυβέρνηση αποφάσισε να κλείσουν τα εμπορικά καταστήματα αλλά και όταν η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή αποφάσισε να αναβάλει κατά ένα έτος τους Ολυμπιακούς Αγώνες και το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ποδοσφαίρου. Συμφώνησε, έτσι, να λάβει δάνειο ύψους 2,4 δισ. ευρώ από κρατική τράπεζα ενώ θα εκδώσει ομόλογο πολλών δισ. ευρώ.
Ο γερμανικός τουριστικός κολοσσός της TUI έλαβε άμεσα δάνειο ύψους 1,8 δισ. ευρώ από την κρατική τράπεζα KfW που θα επεκτείνει υφιστάμενη πιστωτική γραμμή ύψους 1,75 δισ. ευρώ. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση, από κοινού με τις Αρχές του κρατιδίου της Εσσης, θα χορηγήσει δάνειο ύψους 550 εκατ. ευρώ στον αερομεταφορέα χαμηλού ναύλου Condor. Προηγήθηκαν συνομιλίες με την πολωνική κρατική αεροπορική εταιρεία LOT για πιθανή εξαγορά της Condor, αλλά τελικά δεν ευοδώθηκαν. Αυτές αλλά και πολλές άλλες γερμανικές εταιρείες είναι μόνον η αρχή και ο κατάλογος των ενδιαφερομένων θα εξακολουθήσει να μακραίνει.
Στήριξη αδυνάμων
Εκφράζοντας την ανησυχία της για τον κίνδυνο διάσπασης της ενιαίας αγοράς εξαιτίας του αθέμιτου ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος που έχουν διασφαλίσει οι πλούσιες χώρες, η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν τόνισε προ ημερών πως «πρέπει να στηρίξουμε εκείνες τις χώρες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη, πρέπει να προωθήσουμε τις επενδύσεις και τις μεταρρυθμίσεις».
Προειδοποίηση
Κρούοντας τον κώδωνα του κινδύνου που εγκυμονεί η διεύρυνση των ανισοτήτων στους κόλπους της Ε.Ε., ο επίτροπος Οικονομικών Πάολο Τζεντιλόνι προειδοποίησε πως μια άνιση ανάκαμψη από τη λαίλαπα της πανδημίας θα αποτελέσει «υπαρξιακή απειλή» για την Ευρωπαϊκή Ενωση, για την ενιαία αγορά και για την Ευρωζώνη.
Χωρίς ρευστότητα
Σχολιάζοντας την κλίμακα των κεφαλαίων που μπορεί να διαθέσει η Γερμανία, αξιωματούχος της ισπανικής κυβέρνησης που προτίμησε την ανωνυμία, τόνισε πως «όταν μια χώρα έχει τη δυνατότητα να χορηγήσει τέτοια ρευστότητα στις επιχειρήσεις της, ένα άλλο τμήμα της εσωτερικής αγοράς δεν θα λειτουργεί γιατί δεν θα έχει πρόσβαση σε ρευστότητα».