Οι περιορισμοί στην ελεύθερη μετακίνηση εντός της Ε.Ε. και της Ζώνης Σένγκεν «θα αρθούν ταχέως» τις επόμενες ημέρες, «καθώς τα επιδημιολογικά δεδομένα βελτιώνονται σε όλα τα κράτη-μέλη», προβλέπει η επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων της Eνωσης Iλβα Γιόχανσον. Σε αποκλειστική συνέντευξή της στην «Κ», η κ. Γιόχανσον τονίζει τη σημασία τού η άρση να γίνει «βήμα βήμα και με στενή επιτήρηση της κατάστασης», ώστε οι χώρες «να μπορέσουν να σταματήσουν ή να κάνουν και ένα βήμα πίσω εάν κριθεί απαραίτητο».
«Δεν πρέπει τα κράτη-μέλη να ανακοινώσουν οδικούς χάρτες για τους επόμενους μήνες και να πουν ότι θα εφαρμοστούν ό,τι και να συμβεί», αναφέρει. «Πρέπει να υπάρχει μεγάλη ευαισθησία και ανταπόκριση στο τι συμβαίνει στην κοινωνία». Παράλληλα, σημειώνει, «έχουμε ήδη αρχίσει διαβουλεύσεις με τα κράτη-μέλη για το άνοιγμα των εξωτερικών συνόρων. Eχουμε πει ότι αυτό πρέπει να γίνει μετά το άνοιγμα των εσωτερικών συνόρων». Θα εισηγηθεί η Κομισιόν τη μη παράταση της ταξιδιωτικής απαγόρευσης από τρίτες χώρες πέραν της 15ης Ιουνίου; «Θα εξαρτηθεί από τις εξελίξεις στα εσωτερικά σύνορα. Πάντως, πολλά κράτη-μέλη ζητούν μετά την ημερομηνία αυτή σταδιακά να ανοίξουν και τα εξωτερικά σύνορα». Η κ. Γιόχανσον αναφέρει επίσης ότι μία επιλογή είναι «να διευρυνθεί η σημασία της έννοιας των “αναγκαίων μετακινήσεων”».
Σχετικά με τα εσωτερικά σύνορα, υπενθυμίζει πως «είναι αρμοδιότητα των κρατών-μελών να εκτιμήσουν πότε και με ποιους όρους θα το επιτρέψουν. Εμείς απλώς δώσαμε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές για το πώς μπορεί να γίνει αυτή η αξιολόγηση», λέει, υπενθυμίζοντας ότι η Κομισιόν ποτέ δεν τάχθηκε υπέρ της επιβολής συνοριακών ελέγχων εντός της ζώνης Σένγκεν. «Δεν θεωρούμε ότι τα κράτη-μέλη πρέπει αναγκαστικά να ανοίξουν ταυτόχρονα τα σύνορά τους προς όλα τα άλλα κράτη-μέλη. Αυτό που θεωρούμε κρίσιμο, και που θα παρακολουθήσουμε πολύ στενά, είναι το άνοιγμα με μια χώρα να ισχύει για όλους τους πολίτες της Ε.Ε. που βρίσκονται σε αυτήν, ανεξαρτήτως του διαβατηρίου που κατέχουν ή αν είναι μόνιμα διαμένοντες στη χώρα».
Οι καταγγελίες
Την περασμένη εβδομάδα, υπήρξαν αναφορές στον διεθνή Τύπο για παράνομες επιστροφές στην Τουρκία αιτούντων άσυλο που διέμεναν στην Ελλάδα. «Πρόκειται για πολύ σοβαρές καταγγελίες, οι οποίες πρέπει να διερευνηθούν», σχολιάζει η επίτροπος. «Η Ε.Ε. και τα κράτη-μέλη έχουν την ευθύνη να διαχειριστούν τις μεταναστευτικές ροές με τρόπο συμβατό με τις αξίες και τους νόμους μας. Η ευθύνη για την έρευνα ανήκει στις Αρχές της χώρας την οποία αφορά η υπόθεση».
Σχετικά με το πρόγραμμα μετεγκατάστασης 1.600 ασυνόδευτων ανηλίκων από την Ελλάδα σε άλλα κράτη-μέλη της Ε.Ε. και σε χώρες της Ευρώπης, η κ. Γιόχανσον αναδεικνύει την ταχύτητα με την οποία προχωράει, παρά την περίπλοκη συγκυρία. «Χρειάστηκε μόνο ένας μήνας» για να ξεκινήσει η διαδικασία, λέει, «πολύ γρήγορα εάν αναλογιστούμε τις δυσκολίες που δημιούργησε ο κορωνοϊός». Οπως αναφέρει, μέχρι σήμερα έχουν μεταφερθεί από ελληνικούς προσφυγικούς καταυλισμούς 59 παιδιά «και είμαστε σε καλό δρόμο να γίνει η μετεγκατάσταση των υπολοίπων τις προσεχείς εβδομάδες και μήνες».
Πότε θα παρουσιαστεί το νέο σύμφωνο για τη μετανάστευση και το άσυλο; Υπάρχουν λόγοι ώστε να είμαστε πιο αισιόδοξοι ότι θα προκύψει στα δύσκολα ζητήματα –ειδικά στην κατανομή των νέων αφίξεων ανά την Ε.Ε.– η συναίνεση που δεν ήταν εφικτή κατά το παρελθόν;
Η κ. Γιόχανσον αποδίδει την καθυστέρηση στη δημοσιοποίηση του συμφώνου στην κρίση της πανδημίας και στην κατάρτιση του σχεδίου ανάκαμψης, που έχουν σχεδόν μονοπωλήσει τον χρόνο της Επιτροπής τούς τελευταίους μήνες. «Η ελπίδα μου είναι ότι θα μπορέσουμε να το παρουσιάσουμε στην αρχή του καλοκαιριού», τονίζει, μη προσδιορίζοντας εάν αυτό θα είναι πριν από την έναρξη της γερμανικής προεδρίας (1η Ιουλίου).
Σχετικά με τις προοπτικές συναίνεσης, παραδέχεται ότι «το μονοπάτι θα είναι πολύ δύσκολο». «Δεν υποτιμώ τις δυσκολίες αυτές», λέει η κ. Γιόχανσον. «Εξακολουθούν να υπάρχουν πολύ διαφορετικές οπτικές μεταξύ των διαφορετικών χωρών για το μεταναστευτικό, και η απόπειρα επιβολής υποχρεωτικών ποσοστώσεων για μετεγκαταστάσεις αποδείχθηκε πολιτικά τοξική. Από την άλλη, είναι αναγκαίο να υπάρξει ένας ανθεκτικός μηχανισμός αλληλεγγύης εντός της Ε.Ε., η συμμετοχή στον οποίο πρέπει να είναι υποχρεωτική. Αυτή είναι η ισορροπία που αναζητούμε – η οποία θα καλύψει τις ανάγκες των χωρών πρώτης υποδοχής, που πραγματικά χρειάζονται τη στήριξη των υπόλοιπων κρατών-μελών, αλλά με τρόπο που θα είναι αποδεκτός από όλα τα κράτη-μέλη. Εχω ανοίξει διάλογο με όλες τις χώρες, έχω κάνει διμερείς συναντήσεις με όλους τους αρμόδιους υπουργούς, κάποιες μαζί με τον αντιπρόεδρο Μαργαρίτη Σχοινά, και αυτό που έχω συμπεράνει είναι πως όλα τα κράτη-μέλη κατανοούν ότι δεν είναι βιώσιμο να συνεχίσουμε χωρίς ένα κοινό σύστημα μετανάστευσης και ασύλου. Ολοι θέλουν μια νέα προσέγγιση. Αρα είμαι πιο αισιόδοξη τώρα, ύστερα από όλες αυτές τις διμερείς επαφές, από ό,τι ήμουν πριν τις ξεκινήσουμε. Ιδίως η πρόσφατη κρίση στα ελληνοτουρκικά σύνορα αλλά και οι απόπειρες μεταναστών να διασχίσουν τη Μεσόγειο αναδεικνύουν την ανάγκη ενός κοινού συστήματος».
Η Σουηδή επίτροπος δίνει έμφαση σε μια σημαντική διαφορά μεταξύ των σημερινών ροών και αυτών του 2015: «Η πλειονότητα των παράτυπων αφίξεων σήμερα δεν έχει ανάγκη τη διεθνή προστασία, δεν πληροί τις προϋποθέσεις για χορήγηση ασύλου. Το 2015 ήταν κυρίως πρόσφυγες. Η διαφορά αυτή σημαίνει ότι έχει μεγάλη σημασία το νέο σύστημα να εστιάσει στη σχέση με τρίτες χώρες και σε μια αποτελεσματική πολιτική επιστροφών».
Το μήνυμα στην Αγκυρα
Παράλληλα, έχουν πληθύνει οι φωνές που ζητούν έρευνα των μεθόδων που υιοθετήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση για την αποτροπή της μαζικής εισροής προσφύγων και μεταναστών στον Εβρο. Ηταν συμβατά με την ευρωπαϊκή νομοθεσία τα μέτρα που έλαβε η Αθήνα; «Ημουν σε συνεχή διάλογο με τον αρμόδιο υπουργό, αλλά μίλησα και με τον πρωθυπουργό κατά την επίσκεψή μου στην Αθήνα (σ.σ.: στις 12 Μαρτίου) και ξεκαθάρισα ότι πρέπει να αποκατασταθούν το ευρωπαϊκό κεκτημένο και οι προβλέψεις του διεθνούς δικαίου, σύμφωνα με τις οποίες όλοι έχουν δικαίωμα να υποβάλουν αίτημα ασύλου και δεν μπορούν να σταλούν πίσω χωρίς να υπάρχει σχετική δικαστική απόφαση. Αυτό πλέον έχει συμβεί». Θεωρεί ότι η Ε.Ε. έχει στείλει με την αναγκαία αυστηρότητα το μήνυμα στην Τουρκία να μην επαναλάβει την απόπειρα εργαλειοποίησης του μεταναστευτικού; Και έχει ληφθεί το μήνυμα από την Αγκυρα; «Χρειάζεται διάλογος με την Τουρκία. Είναι μία χώρα γείτονας (της Ε.Ε.) και φιλοξενεί μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων από οποιαδήποτε άλλη. Πρέπει να την υποστηρίξουμε σε αυτό. Από την άλλη, πρέπει να καταστήσουμε απολύτως σαφές ότι δεν θα αποδεχθούμε ποτέ τη χρήση των μεταναστών για να εκβιαστεί η Ε.Ε. και ότι θα αντιδράσουμε πολύ σθεναρά σε κάτι τέτοιο. Ο διάλογος είναι απαραίτητος, ώστε να επιστρέψουμε στην πλήρη εφαρμογή της κοινής δήλωσης Ε.Ε. – Τουρκίας και να μπορούν να γίνονται επιστροφές όσων δεν έχουν δικαίωμα παραμονής» (η επίτροπος αποφεύγει να τοποθετηθεί σχετικά με το αν η τουρκική κυβέρνηση έχει λάβει το μήνυμα).