Η ζωή στα Βαλκάνια την περίοδο του Β΄ Παγκοσμίου, μέσα από την αριστοτεχνική γραφή της Ολίβια Μάνινγκ.
Ο Γκάι και η Χάριετ Πρινγκλ ήταν παντρεμένοι μόλις μία εβδομάδα όταν επιβιβάστηκαν στο «Οριάν Εξπρές» με προορισμό το Βουκουρέστι, το φθινόπωρο του 1939. Ο Γκάι θα δούλευε στο πανεπιστήμιο της ρουμανικής πρωτεύουσας και η Χάριετ τον είχε ακολουθήσει, παρά το γεγονός ότι τη στιγμή εκείνη ο τρόμος είχε απλωθεί σε κάθε γωνιά της Ευρώπης – ο Χίτλερ είχε μόλις εισβάλει στην Πολωνία. Αυτή είναι η πρώτη εικόνα που μας μεταφέρει η Βρετανίδα συγγραφέας Ολίβια Μάνινγκ (1908-1980) στις αρχικές σελίδες του μυθιστορήματός της «Η μεγάλη τύχη», που μαζί με τα «Η κατεστραμμένη πόλη» και «Ήρωες και φίλοι» αποτελούν την περίφημη «Βαλκανική τριλογία», η οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Μεταίχμιο σε έναν ενιαίο τόμο 1.200 σελίδων. Ελάχιστα λογοτεχνικά έργα, από τα χιλιάδες που έχουν γραφτεί για τον Β΄ Παγκόσμιο, διαθέτουν τη ζωντάνια του έπους της Μάνινγκ, τη διεισδυτική της ματιά και την υπομονή της να μας συστήσει έναν κόσμο όχι όπως τον φαντάστηκε, αλλά όπως τον έζησε.
Η «Βαλκανική τριλογία» βασίζεται σε προσωπικά της βιώματα και θα μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε εν μέρει αυτοβιογραφική. Η συγγραφέας παντρεύτηκε το καλοκαίρι του 1939 τον Ρέτζι Σμιθ, διέσχισαν πράγματι με το «Οριάν Εξπρές» την Ευρώπη, για να εγκατασταθούν στο Βουκουρέστι. Οι περιπέτειες του Γκάι και της Χάριετ είναι μια μυθιστορηματική ανάπλαση των αναμνήσεών της, μέσα από τις οποίες ζωντανεύει μια εποχή στο «Παρίσι της Ανατολής», τον καιρό που η πόλη ζούσε αναμένοντας τη γερμανική εισβολή. Όταν αυτό συμβαίνει, η Χάριετ φεύγει μόνη της για την Αθήνα, εκεί δηλαδή όπου εκτυλίσσονται τα γεγονότα του τελευταίου μέρους της τριλογίας. Ο αναγνώστης ίσως θυμηθεί λίγο το κλίμα των «Κατασκόπων των Βαλκανίων» του Άλαν Φερστ (εκδ. Πατάκη), ενός άλλου σημαντικού βιβλίου με ελληνικό άρωμα από την περίοδο του πολέμου.
Το ζευγάρι θα ξανασμίξει στην Αθήνα και στο τέλος της τριλογίας ο Γκάι και η Χάριετ φεύγουν με καράβι για την Αίγυπτο – από εκείνο το σημείο ξεκινά η δεύτερη τριλογία της Μάνινγκ, η «Τριλογία του Λεβάντε» (αμετάφραστη στα ελληνικά), όπου η συγγραφέας συνεχίζει να παρακολουθεί τη ζωή των ηρώων της και εμμέσως να αφηγείται τη δική της, σε περιοχές και ημερομηνίες όπου διασταυρώνεται με τα γραπτά του Λόρενς Ντάρελ και του Στρατή Τσίρκα.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Την εισαγωγή της έκδοσης υπογράφει η Ρέιτσελ Κασκ (γνωστή για τη δική της τριλογία), η οποία σημειώνει ότι «οι σύγχρονοι αναγνώστες της “Βαλκανικής τριλογίας” θα τη θαυμάσουν ως τεχνικό επίτευγμα, ως αξιανάγνωστο βιβλίο και ίσως ακόμα και ως λεπτομερές ιστορικό ντοκουμέντο. Ωστόσο αυτό που μάλλον θα εντυπωσιάσει το σημερινό αναγνωστικό κοινό περισσότερο από καθετί άλλο είναι η αξία της ως ενός ολοκληρωμένου χρονικού μιας σημαντικής περιόδου για τη συναισθηματική εξέλιξη της δυτικής κοινωνίας». Ίσως αυτή η «συναισθηματική εξέλιξη» που εντοπίζει η κ. Κασκ να επιτυγχάνεται μέσα από την τέλεια ύφανση του ιστορικού γεγονότος με την προσωπική πορεία. Η Μάνινγκ περιγράφει μια εποχή, αλλά περιγράφει και έναν γάμο. Έναν γάμο που ακροβατεί ανάμεσα στην ευτυχία, την αμφιβολία και την ανάγκη. Περιγράφει, επίσης, ανθρώπους. Αμέτρητους ανθρώπους. Χαρακτήρες που είτε γνώρισε είτε επινόησε, διαφόρων εθνικοτήτων, ειδικοτήτων και ποιότητας, που όλοι μαζί αποτέλεσαν την καταραμένη γενιά του πολέμου.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗΣ
Οι Κένεθ Μπράνα και Έμα Τόμπσον ζωντανεύουν στην τηλεόραση του BBC το σύμπαν της Μάνινγκ. © Picture Post / Getty Images/ Ideal Image
Η Μάνινγκ δεν υπήρξε ποτέ διάσημη συγγραφέας εν ζωή. Αντιθέτως –κάτι που βασάνιζε και την ίδια– έζησε μάλλον στο περιθώριο των λονδρέζικων λογοτεχνικών κύκλων, αποκλεισμένη από τα σημαντικά βραβεία και τις γενναιόδωρες κουβέντες των κριτικών. Ούτε πριν ούτε μετά την εξαετή (1939-1945) περιπέτειά της εκτός Αγγλίας. Ήταν κοινό μυστικό και ένα δημοφιλές και κακεντρεχές αστείο ότι η Μάνινγκ ζήλευε την καταξίωση των συναδέλφων της και κυρίως της Άιρις Μέρντοχ. Επ’ αυτών σας προτείνω να αναζητήσετε ένα εξαιρετικό προφίλ της στο Paris Review. Κάπως ειρωνικά, η συγγραφέας απέκτησε διεθνή αναγνώριση μετά θάνατον. Σε αυτό έπαιξε ρόλο και η μεταφορά των δύο τριλογιών της στην τηλεόραση από το BBC, το 1987, με τον τίτλο «Fortunes of War», στην ακριβότερη έως τότε παραγωγή του βρετανικού δικτύου, με πρωταγωνιστές τον Κένεθ Μπράνα (στον ρόλο του Γκάι) και την Έμα Τόμπσον (στον ρόλο της Χάριετ). Σήμερα, η «Βαλκανική τριλογία» αντιμετωπίζεται ως ένα από τα σημαντικότερα κείμενα που διαθέτουμε στην προσπάθειά μας να κατανοήσουμε την «ψυχή» μιας δυστυχισμένης εποχής. ■