ΚΛΟΝΤ ΛΕΒΙ-ΣΤΡΟΣ
Από τον Μονταίνιο στον Μονταίνιο
μτφρ.: Αγγελος Μουταφίδης
εκδ. Πόλις
Θα ακουστεί παράδοξο, αλλά τόσο το lockdown, όσο και η πανδημία καθιστούν την ανθρωπολογία εξαιρετικά επίκαιρη ως επιστήμη. Πώς γίνεται αυτό; Υπάρχουν κατ’ ελάχιστον δύο λόγοι, αμφότεροι αρκετά σημαντικοί.
Πρώτος λόγος, στους «σφιχτούς» και «απαγορευτικούς» καιρούς μας, η ανάγνωση ενός εθνολογικού κειμένου μπορεί να καταστεί ακόμη και λυτρωτική. Προσφέρει αβίαστα, στo διψασμένο για αποδράσεις πνεύμα, μια –νοερή έστω– πρόσβαση σε τόπους εξωτικούς, σαν τον μυθικό Αμαζόνιο, τη μακρινή Μελανησία, τη μυστηριώδη Παπούα Νέα Γουινέα, αλλά και σε φυλές με ευφάνταστες και δυσπρόφερτες ονομασίες, όπως οι υπερήφανοι Καντουβέο, οι φιλειρηνικοί Μπορόρο, οι Ναμπικουάρα, οι Τουπί-Καβαχίμπ, οι Βουανάτου και οι Οτόμι.
Δεύτερος λόγος, η «επαφή» με τις μεθόδους και το υποψιασμένο «βλέμμα» της ανθρωπολογίας συμβάλλει, υπό όρους, στο να προσεγγίσουμε κριτικά τους ευάλωτους και αλλότροπους καιρούς μας. Ενδέχεται δηλαδή να μας βοηθήσει στο να επεξεργαστούμε και να αναμετρηθούμε με την ετερότητα και την ιδιορρυθμία των όσων ζούμε. Διότι τα ερωτήματα προκύπτουν αδυσώπητα: Τι θα επιφέρει η «ανέπαφη» συμβίωση; Πώς θα εξοικειωθούμε με τη μερική έστω απόκρυψη των χαρακτηριστικών του προσώπου; Ποιες θα είναι οι νέες πρακτικές που θα προκύψουν; Θα ζήσουμε μια παραλλαγή ή μια ριζική ανατροπή του habitus και της προηγούμενης κανονικότητας;
Επί αυτής της βάσης, μοιάζει «ευτυχής» σύμπτωση η κυκλοφορία από τις εκδόσεις Πόλις, του «Από τον Μoνταίνιο στον Μονταίνιο». Καθότι η ανάγνωση των όσων διατείνεται σε αυτό ο Κλοντ Λεβί-Στρος, ο σπουδαιότερος έως σήμερα ανθρωπολόγος, αποδεικνύεται ταυτόχρονα ψυχωφελής και αναζωογονητική.
Εν προκειμένω, το έργο συμπεριλαμβάνει δύο διαλέξεις, οι οποίες εκφωνήθηκαν με απόσταση άνω του μισού αιώνα μεταξύ τους. Πρόκειται για δύο σημαίνουσας αξίας ομιλίες που οριοθετούν, λίγο ως πολύ, τον κύκλο της δημόσιας παρουσίας του Γάλλου ανθρωπολόγου.
Η πρώτη, με τίτλο: «Μια επαναστατική επιστήμη: η εθνογραφία», συμπίπτει χρονικά με την περίοδο των ταξιδιών του Λεβί-Στρος στον Αμαζόνιο και με όσα θα περιγράψει στο magnus opus του, τους «Θλιμμένους Τροπικούς». Βρισκόμαστε στην πνευματική εκείνη στιγμή όπου η άγρια σκέψη θα πάψει να θεωρείται πρωτόγονη, ο στρουκτουραλισμός θα αποκτήσει θεμέλια και ο απαισιόδοξος Γάλλος στοχαστής θα αισθανθεί τη διαβρωτική και αδήριτη ισχύ του Juggernaut της προόδου. Είναι η εποχή όπου ο Στρος, που όπως δήλωνε αποστρεφόταν τις περιπέτειες, θα επιλέξει να «χαθεί» στον Αμαζόνιο και να γνωρίσει τους ευγενείς άγριους του Ρουσό.
Η δεύτερη διάλεξη χρονολογείται στο 1992 και είναι αφιερωμένη στον Μονταίνιο. Σε έναν στοχαστή που υπήρξε από τους πλέον σημαντικούς άξονες περιστροφής και ανάπτυξης της σκέψης του Λεβί-Στρος. Σε έναν υμνητή της πολυφωνικής ανθρωπότητας. Σε εκείνον που τόλμησε να υπερασπιστεί τους κανίβαλους, αλλά και να εμβαθύνει στις έννοιες της βαρβαρότητας και του πολιτισμού.
Εν είδει επιλόγου (ή και προλόγου, εάν επιλέξετε να το διαβάσετε): το μικρό αυτό βιβλίο συνιστά μια πολύτιμη εισαγωγή στο σπουδαίο έργο του κορυφαίου Γάλλου ανθρωπολόγου, προσφέροντας ένα βασικό περίγραμμα της σκέψης του. Ενώ, ταυτόχρονα, μας χαρίζει απλόχερα, σε γλώσσα στρωτή και εύληπτη, τη δυνατότητα να γευτούμε την εξηγητική εμβέλεια της επιστήμης της ανθρωπολογίας. Δυνατότητα αξιοζήλευτη και –παραδόξως– επίκαιρη.