Είναι πολλά τα πράγματα που θα ήθελα να αλλάξουν στην Ευρώπη. Είναι μια γερασμένη ήπειρος, από την οποία λείπει ο δυναμισμός στην οικονομία, ενώ, αντιθέτως, έχει διογκωθεί η γραφειοκρατική υπερρύθμισή της. Η Ευρώπη διαχειρίζεται επείγοντα προβλήματα με τρομακτική καθυστέρηση και χωρίς αποφασιστικότητα. Δεν έχει κοινή εξωτερική πολιτική, ούτε και άμυνα. Και δεν πρόκειται να αποκτήσει στο άμεσο μέλλον. Ολα αυτά και πολλά άλλα λείπουν από την Ευρώπη σήμερα. Την ίδια στιγμή, όμως, χαίρομαι πολύ που υπάρχει. Και για το παγκόσμιο σύστημα. Και για εμάς εδώ στην Ελλάδα.
Ο,τι και να πει κανείς για την Ευρώπη, διαθέτει ένα κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας που δεν συγκρίνεται με το αμερικανικό ή όποιο άλλο (πλην του καναδικού) στο παγκόσμιο σκηνικό. Ακούγεται αυτονόητο, αλλά δεν είναι: Είμαστε μια ήπειρος χωρίς όπλα, χωρίς φονταμενταλισμούς γύρω από τη θρησκεία ή τις αμβλώσεις, χωρίς ακραία φαινόμενα παχυσαρκίας, πείνας, λειτουργικού αναλφαβητισμού. Η Ευρώπη έχει πολλές αντιθέσεις και αντιφάσεις, ενίοτε και σκληρές εσωτερικές συγκρούσεις. Θεωρώ, όμως, ότι διαθέτει και μια σοφία. Σκεφθείτε, για παράδειγμα, πώς χειρίσθηκε την άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία κατά το πρώτο εξάμηνο των ακροβασιών του. Θα μπορούσαμε εύκολα να είχαμε οδηγηθεί σε ατύχημα. Τελικά λειτούργησε, όμως, το μεγάλο ευρωπαϊκό χωνευτήρι των κρίσεων και μείναμε στις ράγες.
Δεν ξέρω αν η Ευρώπη που ξέρουμε σήμερα μπορεί να επιβιώσει. Τα οικονομικά μεγέθη της δεν θα επιτρέψουν για πολύ τα ιδιαιτέρως υψηλά επίπεδα κοινωνικών παροχών. Η αύξηση της ανταγωνιστικότητας θα απαιτήσει μεταρρυθμίσεις, οι οποίες δεν θα περάσουν εύκολα σε χώρες σαν τη Γαλλία. Τα σχέδια του Μακρόν για μια πιο στιβαρή Ευρώπη σε θέματα ασφάλειας και διπλωματίας δεν περπατούν. Το μεταναστευτικό σε συνδυασμό με το στοίχημα της αφομοίωσης είναι προκλήσεις, χωρίς εύκολες λύσεις.
Παρ’ όλα αυτά, βλέπουμε ότι η Ευρώπη αντέχει. Εντάξει, μπορεί να μην την παίρνουν τόσο στα σοβαρά στο τραπέζι όπου γίνεται η παγκόσμια διαπραγμάτευση για τα μεγάλα θέματα της εποχής μας. Σίγουρα δεν την αντιμετωπίζει κανείς ως υπερδύναμη με σκληρή ισχύ. Ενδεχομένως να είναι και λίγο περιθωριακή πια στο διεθνές στερέωμα, να μην έχει τόση σημασία για τις εξελίξεις. Θα αλλάξει αυτό, «θα ξυπνήσει η Ευρώπη;» ρωτούν πολλοί. Ο συνδυασμός του κορωνοϊού, του Τραμπ και του ανταγωνισμού από την Ανατολή λειτουργούν συνδυαστικά όχι πια σαν καμπανάκι, αλλά σαν γιγαντιαία καμπάνα. Μην περιμένετε, όμως, εντυπωσιακές εξελίξεις Οπως πάντα, η Ευρώπη κάνει δειλά βήματα, χωρίς ρίσκα, χωρίς δυναμικές ηγεσίες.
Μολαταύτα, νιώθω πολύ τυχερός που υπάρχει ως ήπειρος πολιτισμού, ήπιου τρόπου ζωής, κοινωνικής συνοχής. Οταν γύρω μας όλα μοιάζουν με κακό γουέστερν, δεν είναι κακό να έχεις μια ήπειρο σαν τη δική μας. Η Ευρώπη είναι σαν τη Δημοκρατία, ατελής, αντιφατική, δυσλειτουργική. Αλλά, όπως και στην περίπτωση της Δημοκρατίας, δεν φαίνεται στον ορίζοντα κάτι καλύτερο με το οποίο να μπορεί να συγκριθεί.