Στη γέννησή της η τηλεργασία προέβλεπε συγκεκριμένα σταθερά πρότυπα με τα οποία θα έπρεπε να παρέχεται η εργασία. Δεν ανακαλύφθηκε ως πραγματικό εργαλείο οργανωτικής ευελιξίας για την εταιρεία και τους εργαζομένους. Το smart working (SW), αντίθετα, βασίζεται κυρίως σε αυτήν την κατεύθυνση: διατηρείται η εργασία εκτός γραφείου και προστίθενται μεγαλύτερα στοιχεία ευελιξίας στην ανάπτυξη της εργασιακής δραστηριότητας, είτε αναφορικά με τους τόπους είτε αναφορικά με τους χρόνους εργασίας. Το SW μπορεί να σημαίνει «ευφυής εργασία», όμως θα έλεγα ότι είναι «μια νέα φιλοσοφία management που βασίζεται στην εκχώρηση προς τους εργαζομένους ευελιξίας και αυτονομίας στην επιλογή χώρων, ωραρίων και εργαλείων έναντι μιας μεγαλύτερης ευθύνης στην πρόκληση των αποτελεσμάτων» (Politecnico di Milano).
Προϋποθέτει έναν ευφυή επανασχεδιασμό του τρόπου που ασκείται η εργασιακή δραστηριότητα, ακόμη και εντός των εταιρικών εγκαταστάσεων, αίροντας εμπόδια και μοντέλα που δεν είναι προσαρμοστικά σε μια σταθερή τοποθεσία open space απλού γραφείου και που δεν είναι συμβατά με τις αρχές της προσωποποιημένης εξατομίκευσης, της ευελιξίας και της εικονικότητας που επιθυμούν ειδικά οι ηλικιακά νέοι εργαζόμενοι.
Ας δούμε λοιπόν σε ποιες νέες ηλικιακά γενιές εργαζομένων απευθύνεται η συζήτησή μας. Υπάρχουν οι Millennials με μια εμπειρία στον κόσμο της εργασίας και οι νέοι της Γενιάς Z που προσεγγίζουν για πρώτη φορά την επαγγελματική ζωή. Στο εσωτερικό αυτών βρίσκουμε έναν μεγάλο αριθμό από freelancers και ιδρυτές startup εταιρειών που στηρίζονται στις νέες τεχνολογίες.
Οι Millennials είναι αυτοί που γεννήθηκαν μεταξύ του 1980 και του 1995 (λέγονται επίσης και Try Generation ή Generation Μe). Μέχρι το 2025 θα αποτελέσουν το 75% του παγκόσμιου εργατικού δυναμικού.
Η Generation Z (ή αλλιώς i Generation) αποτελεί τη γενιά των εργαζομένων που γεννήθηκαν μετά τους Millennials, μεταξύ του μισού των ’90s και της 1ης 15ετίας του 2000.
Οι Millennials ψάχνουν την ικανοποίησή τους σε εργασίες και επαγγέλματα πέρα από τις υψηλές αμοιβές ή από την εκτύπωση μιας τυπικής κάρτας επαγγέλματος, σε ένα περιβάλλον εργασίας με αξίες και αρχές ανάλογες της προσωπικότητάς τους: δίνουν προτεραιότητα στην ελευθερία να χρησιμοποιούν τα social media, στην κινητικότητα της εργασίας τους παρά στην αμοιβή. Το 88% αυτών προτιμά μια κουλτούρα που βασίζεται στη συνεργασία περισσότερο παρά στον ανταγωνισμό. Ο Ζούκερμπεργκ αποτελεί το πρότυπό τους. Η Generation Z αναζητεί μια εργασία με ευελιξία στο ωράριο, με στοχοποίηση ώστε να αποκτήσουν δυνατότητα αύξησης του μισθού τους. Το 75% από αυτούς θα ήθελε να μετατρέψει το χόμπι του σε μια εργασία.
Τηλεργασία είναι μια απλή μεταφορά των εργασιακών μεθοδολογιών στην οικία του τηλεργαζομένου. Η τηλεργασία, νοητικά, είναι συνδεδεμένη με μια εργασία παρουσιολογίου με κάρτα. Το SW δεν είναι μια νέα μορφή τηλεργασίας – είναι κυρίως μια ουσιαστική μετεξέλιξή της. Οχι μόνο στο σπίτι, ούτε μόνο στην εταιρεία. Δεν περιλαμβάνει τη φυσική παρουσία του εργαζομένου ως δομικό του στοιχείο, αλλά τεχνολογικά μέσα (πράγμα που δεν προϋποθέτει περίοδο παρουσίας των εργαζομένων στον χώρο εργασίας). Στην τηλεργασία, υπάρχει το ρίσκο του αποκλεισμού του τηλεργαζομένου από τις εταιρικές δυναμικές. Αντίθετα, στο SW δίνεται κίνητρο στον εργαζόμενο να υλοποιήσει τους εργασιακούς του στόχους, δίνοντας τεράστιο χώρο να οργανωθεί ο ίδιος, αρκεί να υλοποιήσει εντέλει τους στόχους που του τέθηκαν εντός των προθεσμιών. Εδώ υπάρχουν νέα εργαλεία καριέρας, ενώ στην τηλεργασία περιορίζεται η πιθανότητα καριέρας του τηλεργαζομένου.
Smart working σημαίνει ευελιξία και περισσότερη αποτελεσματικότητα στη μεθοδολογία της εργασίας, που μπορούν να επιτευχθούν με ευελιξία ως προς τον τόπο απασχόλησης.
Είναι ένας νεωτεριστικός τρόπος εργασίας που βασίζεται σε ένα πολύ δυνατό στοιχείο ευλυγισίας, με ειδικό τρόπο ωραρίων και τόπου παροχής της εργασίας. Το μέλλον της οργάνωσης της εργασίας περνάει αναγκαστικά από εδώ: όπου η εργασία συναντά τις νέες τεχνολογίες, πράγματι γεννιούνται ευκαιρίες που δεν μας επιτρέπεται να αγνοούμε ή που τελικά μας οδηγούν σε μια ουσιαστική αλλαγή της νοοτροπίας μας.
Πάρα πολλές έρευνες καταδεικνύουν ότι όποιος εργάζεται εκτός εργασίας είναι άμεσα πιο παραγωγικός από τους εργαζομένους που δουλεύουν στο γραφείο (καταγράφεται μια αύξηση της παραγωγικότητας 35%-40%). Απουσιάζει όλο και «λιγότερο» από την εργασία του (περίπου 63% λιγότερο) και φυσικά είναι περισσότερο ικανοποιημένος, εγκαταλείποντας την ιδέα να αλλάξει εργασία αποχωρώντας από τον εργοδότη του, ενώ ο τελευταίος, τελικά, επενδύει δυναμικά στην κατάρτιση «ενός νέου» προσώπου.
Στην τηλεργασία, η εργασία μεταφέρεται στο σπίτι. Το σπίτι μας γίνεται επακριβώς το γραφείο μας. Τα ίδια εργαλεία, το έπιπλο γραφείο ανάλογο εκείνου του γραφείου μας. Φροντίζουμε για την κατασκευή ενός περιβάλλοντος εργασίας που να προσομοιάζει με εκείνο της εταιρείας μας.
Στην τηλεργασία, όπου είναι ρυθμισμένη, δουλεύουμε με ωράριο. Στο SW, που αφορά π.χ. τη διαχείριση 10 σελίδων FB ή τη δημιουργία ενός site ή τη δημιουργία μιας τράπεζας δεδομένων δουλεύοντας από το κινητό, τον υπολογιστή, από το σπίτι ή το πάρκο ή από τα Starbucks, δεν μας ενδιαφέρει ο χρόνος, αλλά το αντικείμενο της εργασίας. Εδώ δεν ενδιαφέρει με ποια εργαλεία θα εκτελεστεί η εργασία. Αρκεί να υλοποιηθεί το αποτέλεσμά της. Καταγράφεται για τον λόγο αυτό μια τεράστια ανάληψη ευθύνης από μέρους του εργαζομένου και μια εκχώρηση εμπιστοσύνης από τον εργοδότη στον εργαζόμενο.
Με βάση λοιπόν τα προαναφερθέντα, θα πρέπει να αξιολογήσουμε την ανάγκη ρύθμισης της τηλεργασίας στο πλαίσιο ενός άλλου μοντέλου οργάνωσης της εργασίας. Ενός έξυπνου τρόπου οργάνωσής της. Δεν αρκεί να αναζητούμε ρύθμιση μόνο του εργαλείου της τηλεργασίας, διότι από μόνη της αυτή δεν επαρκεί ή εντάσσεται μερικώς σε ένα ευρύτερο πλαίσιο άλλων, πολλαπλών εργαλείων, που πρέπει πρώτα να καθοριστεί περιγραφικά και στη συνέχεια αυτό να ρυθμιστεί. Αυτό δεν είναι άποψη, αλλά αναγκαία άμεση επιλογή. Το μέλλον της εργασίας, συνδεδεμένο άρρηκτα με τις νέες τεχνολογίες, συνδέεται και με την αλλαγή των δομών ανάπτυξης της εργασίας. Η τηλεργασία εντάσσεται στις δομές. Δεν αποτελεί από μόνη της ικανή ή αναγκαία δομή στην υιοθέτηση των τεχνολογιών και στον εκσυγχρονισμό των επιχειρήσεων. Η προσδοκία να αφομοιωθούν στην εργασία όλες οι «γενιές εργαζομένων» που περιέγραψα πριν, αλλά και να ρυθμιστεί το προς το παρόν αρρύθμιστο και στην –καλύτερη εκδοχή– απορυθμισμένο πλαίσιο παροχής των μορφών εργασίας γύρω από τις νέες τεχνολογίες και που λατρεύουν οι γενιές αυτές, προϋποθέτει την υιοθέτηση μέτρων που να δίνουν την ευκαιρία να αποκτηθεί εμπειρία στην «εικονική πραγματικότητα» της εργασίας που ονειρεύτηκαν. H Ευρώπη δεν είναι έτοιμη για τηλεργασία (Βloomberg: 6 στους 10 πολίτες της Ε.Ε. δεν είχαν ποτέ εργαστεί από το σπίτι τους το 2018). Ας ετοιμαστούμε λοιπόν για το ευρύτερο δυνατό πεδίο παροχής της εργασίας, μέσα από μια νέα φιλοσοφία μάνατζμεντ που βασίζεται στα πρόσωπα, σε μια ευέλικτη και αυτόνομη απασχόληση των εργαζομένων ως προς την επιλογή των τόπων εργασίας τους, των ωραρίων και των εργαλείων δουλειάς τους, με σκοπό τη μεγιστοποίηση στην ευθύνη των αποτελεσμάτων. Αυτό έχει ανάγκη ο κόσμος της εργασίας, αυτό το μοντέλο υιοθετούν οι επιχειρήσεις. Το μοντέλο του smart working, όπου κυριαρχεί η ετεροργάνωση και λιγότερο ο ετεροκαθορισμός του διευθυντικού δικαιώματος και στο οποίο η τηλεργασία εντάσσεται ως ένας μοχλός κίνησής του.
Εξάλλου, η συλλογική διαπραγμάτευση του μέλλοντος δεν μπορεί πλέον να περιορίζεται σε μισθολογικά θέματα. Το welfare, δηλαδή όροι που αφορούν την εξισορρόπηση ιδιωτικής – επαγγελματικής ζωής του εργαζομένου, ασφαλώς και θα αφορά τα εργαλεία που συζητάμε.
Είναι ήδη το μοντέλο ΣΣΕ που κυριαρχεί στην Ε.Ε. και η πρόκληση να το αντιμετωπίσουμε στη χώρα μας μεγάλη και, πάντως, ανεξαρτήτως σιγουριάς πανδημιών.
* Ο κ. Γιάννης Καρούζος είναι επικεφαλής της δικηγορικής εταιρείας Καρούζος & Συνεργάτες.