Η διαδικασία, συνήθως, δεν διαρκεί πολλά λεπτά. Οι ερωτήσεις, απλές αλλά καίριες, στοχεύουν στη χαρτογράφηση των κοινωνικών επαφών ενός ασθενούς με COVID-19 σε βάθος δύο ή τριών 24ώρων. Τι γίνεται όμως όταν κάποιος αδυνατεί να μιλήσει; Στέλεχος της Πολιτικής Προστασίας θυμάται μιλώντας στην «Κ» την περίπτωση ενός ατόμου που διασωληνώθηκε άμεσα μετά τη διάγνωση. Ο ιχνηλάτης που είχε αναλάβει την υπόθεση προσπαθούσε επί μία ώρα στο τηλέφωνο να καθοδηγήσει έναν συγγενή στα επόμενα βήματα. Επρεπε να βρει τον φορητό υπολογιστή του νοσηλευόμενου, τον κωδικό πρόσβασης και τα πιο πρόσφατα ραντεβού που είχε σημειώσει στην ατζέντα του, για να ακολουθήσει ένα ντόμινο τηλεφωνημάτων σε ανθρώπους οι οποίοι πιθανότατα είχαν εκτεθεί στον ιό.
Τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα, βάσει και των σχετικών οδηγιών του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η ιχνηλάτηση υπήρξε ένας από τους βασικούς πυλώνες στην προσπάθεια περιορισμού της εξάπλωσης του νέου κορωνοϊού. Ασιατικές χώρες όπως η Κορέα και η Σιγκαπούρη βασίστηκαν σε μεγάλο βαθμό σε ηλεκτρονικά συστήματα επιτήρησης και προειδοποίησης. Μέσω εφαρμογών σε κινητά τηλέφωνα μπορούσε να αναζητηθεί το ψηφιακό αποτύπωμα ενός ατόμου και να βρεθεί κοντά σε ποιους πλησίασε. Στη χώρα μας και σε άλλα κράτη ακολουθείται μέχρι και σήμερα η πιο παραδοσιακή οδός των τηλεφωνικών συνεντεύξεων.
Κάθε ασθενής καλείται να ανακαλέσει τις πιο πρόσφατες κινήσεις του. Πώς ταξίδεψε, ποιους συνάντησε σε απόσταση μικρότερη των δύο μέτρων για πάνω από 15 λεπτά, ώστε να ξεδιπλωθούν ακτινωτά οι υψηλού ρίσκου επαφές του. Ενα σύστημα που σε μεγάλο βαθμό βασίζεται στη μνήμη και στην ειλικρίνεια. Μετά την άρση των περιοριστικών μέτρων στην Ελλάδα και το άνοιγμα των συνόρων σε τουρίστες του εξωτερικού η ιχνηλάτηση παραμένει ένα από τα βασικά εργαλεία ελέγχου διασποράς της νόσου.
Περίπου 40 επιστημονικά στελέχη του ΕΟΔΥ συγκρότησαν την πρώτη ομάδα που ξεκίνησε την ιχνηλάτηση για την COVID-19 στην Ελλάδα, όπως αναφέρει στην «Κ» η Ελένη Μαλτέζου, παιδίατρος λοιμωξιολόγος και διευθύντρια στη Διεύθυνση Επιδημιολογικής Επιτήρησης και Παρέμβασης για λοιμώδη νοσήματα. Σε αυτούς προστέθηκαν και συνέδραμαν εθελοντικά τελειόφοιτοι νοσηλευτές στρατιωτικών σχολών.
Η κ. Μαλτέζου εξηγεί ότι η ιχνηλάτηση γίνεται και σε άλλα νοσήματα. Φέρνει ως παράδειγμα τη μηνιγγίτιδα, όπου οι ειδικοί θα ανατρέξουν στα παιδιά που κάθονταν στα διπλανά θρανία εάν ανιχνευθεί κάποιο κρούσμα σε ένα σχολείο. Αλλη νόσος στην οποία γίνεται ιχνηλάτηση είναι και η φυματίωση. Ωστόσο, η χαρτογράφηση της COVID-19 είχε άλλες ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό.
Οι ανακριτικοί υπάλληλοι
Στα μέσα Μαρτίου η Πολιτική Προστασία χρειάστηκε να στελεχώσει στη ΓΑΔΑ ομάδα ιχνηλατών για να μοιραστούν τον φόρτο των ερευνών. Περίπου 50 άτομα, ανακριτικοί υπάλληλοι της Αστυνομίας και της Διεύθυνσης Αντιμετώπισης Εγκλημάτων Εμπρησμού της Πυροσβεστικής εκπαιδεύτηκαν για τα σχετικά πρωτόκολλα. Με την ενεργοποίησή τους ο ΕΟΔΥ επικεντρώθηκε στις ιχνηλατήσεις σε νοσοκομειακό περιβάλλον. Ο σχεδιασμός της Πολιτικής Προστασίας προέβλεπε την κινητοποίηση έως και 150 ιχνηλατών πανελλαδικά σε φάση κορύφωσης της επιδημίας. Τελικά η πορεία της νόσου δεν απαίτησε να χρησιμοποιηθεί προσωπικό από αυτή τη δεξαμενή.
Εικόνα από τις πρώτες ημέρες λειτουργίας του Κέντρου Ιχνηλάτησης στη ΓΑΔΑ.
Αλλες χώρες ακολούθησαν διαφορετικό μοντέλο στελέχωσης παρόμοιων ομάδων. Στη Νέα Υόρκη 10.000 άνθρωποι υπέβαλαν αιτήσεις για 2.500 πόστα ιχνηλατών, ενώ στην Πολιτεία της Μασαχουσέτης στάλθηκαν 45.000 βιογραφικά για 1.700 αντίστοιχες θέσεις εργασίας. Δεν ήταν απαραίτητο να έχει κάποιος προϋπηρεσία ως υγειονομικός ή αστυνομικός.
Οσοι επιλέγονταν, όμως, θα περνούσαν από σχετική εκπαίδευση.
Στέλεχος της Πολιτικής Προστασίας που μίλησε στην «Κ» υπό τον όρο της ανωνυμίας επισημαίνει ότι το κέντρο ιχνηλάτησης στη ΓΑΔΑ δεν μπήκε σε διαδικασία αστυνομικής διερεύνησης. Τα τηλεφωνήματα των ιχνηλατών δεν είχαν χαρακτήρα ανάκρισης και κατάθεσης, η οδηγία ήταν να μην υπάρξει στιγματισμός του ασθενούς. Οπως επισημαίνει ο ίδιος, πάντως, σε ορισμένες περιπτώσεις η ανακριτική εμπειρία κάποιων αστυνομικών και πυροσβεστών βοήθησε. Με τις κατάλληλες πρακτικές (παρόμοιες ερωτήσεις που τίθενται ξανά αλλά διαφορετικά διατυπωμένες) μπόρεσαν κάποιοι ασθενείς να ανακαλέσουν συναντήσεις που είχαν ξεχάσει.
Παράλληλα άλλοι ασθενείς –σε λίγες αριθμητικά περιπτώσεις– φανέρωσαν με αυτόν τον τρόπο κάποιο στοιχείο που είχαν επιχειρήσει να αποκρύψουν. Ως σχετικό παράδειγμα θυμάται ασθενή ο οποίος δεν είχε αναφέρει αρχικά στη συνομιλία το ένα παιδί του, για να μην μπει σε υποχρεωτική καραντίνα ως στενή επαφή και ρισκάρει να χάσει την εργασία του.
«Ο κορωνοϊός μεταδίδεται και στην ασυμπτωματική φάση και στην προσυμπτωματική και δεν θέλεις να χάσεις κανένα», λέει η κ. Μαλτέζου. «Στην αρχή πηγαίναμε πίσω τέσσερα 24ωρα αναζητώντας τις στενές επαφές, πλέον όπως προβλέπεται από τις σχετικές οδηγίες πάμε στα δύο 24ωρα». Η ιχνηλάτηση δυσκολεύει σε συνθήκες συνωστισμού ή μεγάλης κινητικότητας. Ενα «τυφλό σημείο» θεωρητικά θα μπορούσε να είναι κάποιο μέσο συγκοινωνίας χωρίς ονομαστική λίστα επιβατών, όπως ένα λεωφορείο ή τρόλεϊ. Η κ. Μαλτέζου εξηγεί ότι σε αυτή την περίπτωση εξετάζεται αρχικά εάν ο ασθενής είχε συμπτώματα. Εφόσον η απάντηση είναι καταφατική, θα αναζητηθεί εάν αυτός και οι συνεπιβάτες του φορούσαν μάσκα, εάν τηρούσαν αποστάσεις ή είχαν ανοιχτά παράθυρα.
«Λαμβάνεις υπόψη πόσο εκτέθηκε κάποιος και εάν χρειαστεί ενημερώνεις ότι όσοι πήραν το συγκεκριμένο δρομολόγιο για ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα θα πρέπει να είναι σε εγρήγορση για εμφάνιση συμπτωμάτων», λέει για αυτό το υποθετικό σενάριο. Ακόμη πιο δύσκολη θα ήταν πάντως μια ιχνηλάτηση στο μετρό, όπου ανανεώνεται ο κόσμος με μεγαλύτερη συχνότητα.
Οι τουρίστες
Ενα από τα ζητήματα στα οποία αναμένεται να εστιάσει η ιχνηλάτηση το καλοκαίρι είναι ο τουρισμός. Σε μια μεγάλη οθόνη στην αίθουσα συσκέψεων της Πολιτικής Προστασίας προβάλλεται ο χάρτης της καραντίνας των ταξιδιωτών του εξωτερικού. Σε αυτόν φαίνονται πολίτες οι οποίοι έχουν εισέλθει στην Ελλάδα πριν από τις 15 Ιουνίου και είχαν τεθεί σε περιορισμό βάσει των σχετικών κανονισμών, προτού απελευθερωθούν οι πτήσεις.
Ο χάρτης των νεοεισερχόμενων στη χώραο οι οποίοι βρίστοναι σε καραντίνα, Οι αριθμοί αυτοί θα αλλάξουν σύντομα.
Συνολικά, το απόγευμα της περασμένης Τετάρτης 17 Ιουνίου, 5.472 άτομα υπάγονταν ακόμη σε αυτό το καθεστώς. Μεγεθύνοντας τον χάρτη τα στελέχη της Πολιτικής Προστασίας μπορούν να εστιάσουν σε πόλη, οικοδομικό τετράγωνο, ή συγκεκριμένη οδό και να εμφανιστούν μπροστά τους τα στοιχεία του ατόμου, καθώς και οι ημέρες που του αναλογούν μέχρι να λήξει η περίοδος απομόνωσης. Τα επιβεβαιωμένα κρούσματα εμφανίζονται σε άλλο χάρτη της υπηρεσίας.
Στα τέλη Φεβρουαρίου οι ειδικοί χρειάστηκε για πρώτη φορά να συμβουλευθούν σκαρίφημα θέσεων αεροπλάνου για την ιχνηλάτηση επαφών του πρώτου κρούσματος που ανιχνεύθηκε στην Ελλάδα. Στη σχετική φόρμα που θα συμπληρώνουν όσοι εισέρχονται στη χώρα θα πρέπει να αναφέρουν και τη θέση τους. Βάσει της νέας φάσης των μέτρων οι έλεγχοι στο αεροδρόμιο για όσους προέρχονται από χώρες χαμηλού επιδημιολογικού προφίλ είναι πλέον δειγματοληπτικοί. Σε περίπτωση ανίχνευσης του ιού σε κάποιον ξένο ταξιδιώτη ο ΕΟΔΥ θα ενημερώνει τη χώρα προέλευσης, αλλά και τη χώρα transit από όπου μπορεί να πέρασε ο τουρίστας με κάποια ενδιάμεση πτήση.