Η πλαστική ρύπανση έχει αναγνωριστεί σχεδόν από σύσσωμη την επιστημονική και πολιτική κοινότητα ως μείζον ζήτημα που χρήζει άμεσης παρέμβασης. Στο πλαίσιο αυτό η Ευρωπαϊκή Ένωση προχώρησε σε πληθώρα πρωτοβουλιών με σημαντικότερες την οδηγία (ΕΕ) 2019/904 για τα πλαστικά μιας χρήσης και το νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2020.
Την περασμένη Τρίτη 30/6 το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας ανακοίνωσε το πλαίσιο μέτρων που προτίθεται να συμπεριλάβει στην ενσωμάτωση της οδηγίας για τα πλαστικά μιας χρήσης στο εθνικό δίκαιο. Πρόκειται αναμφισβήτητα για μια αξιέπαινη δέσμη μέτρων που εισάγει απαραίτητες πολιτικές και καινοτομίες όπως για παράδειγμα, η θέσπιση συστήματος επιστροφής εγγύησης για τις πλαστικές φιάλες (deposit return scheme), η εισφορά για τα πλαστικά ποτήρια, η υποχρέωση για διάθεση επαναχρησιμοποιήσιμων προϊόντων στις επιχειρήσεις μαζικής εστίασης, η καλύτερη σήμανση των πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης ανάλογα με τη δυνατότητα ανακύκλωσής τους, η εισαγωγή συστημάτων ανακύκλωσης για καπνικά προϊόντα και αλιευτικά δίχτυα και η θέσπιση νέων εισφορών στους παραγωγούς πλαστικών μιας χρήσης.
Η Ελλάδα με αυτά τα μέτρα μπορεί να κάνει ένα μεγάλο βήμα προς τα εμπρός στην κοινή προσπάθεια περιορισμού της πλαστικής ρύπανσης. Όμως τα πλαστικά είναι ένα μικρό μέρος του όλου προβλήματος που ακούει στο όνομα ‘διαχείριση στερεών αποβλήτων’. Το θετικό δείγμα γραφής στο κομμάτι των πλαστικών θα είναι σταγόνα στον ωκεανό αν η κυβέρνηση αδιαφορήσει για τον ελέφαντα στο δωμάτιο με τα απορρίμματα.
Σήμερα δεν αρκεί να επιβληθούν κάποια θετικά μέτρα για τον περιορισμό ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης. Πρέπει όλη η διαχείριση των πλαστικών και γενικότερα το σύνολο των συστημάτων διαχείρισης αποβλήτων να υπακούσουν στις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Για να συμβεί αυτό επιβάλλεται να μπει οριστικό τέλος στις αυθαιρεσίες που παρατηρούνται στον τομέα διαχείρισης των απορριμμάτων. Να εισαχθεί επιτέλους το πληρώνω-όσο-πετάω ώστε να δημιουργηθεί το κατάλληλο πλαίσιο αποτροπής της υπερβολικής παραγωγής αποβλήτων, να επανεισαχθεί το τέλος ταφής απορριμμάτων που θα καταβάλλεται για κάθε τόνο σκουπιδιών που καταλήγουν στους ΧΥΤΑ, να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στη θέσπιση συστημάτων παρακολούθησης της διακίνησης και διάθεσης των αποβλήτων ώστε να αποφευχθούν οι σημερινές κακές πρακτικές, να επιβληθούν συνθήκες απόλυτης διαφάνειας με εξονυχιστικό έλεγχο των συστημάτων εναλλακτικής διαχείρισης που λειτουργούν σήμερα και δημόσια παράθεση επιδόσεων και παρανομιών στον τομέα, να διασφαλιστεί η ανάληψη του πραγματικού κόστους διαχείρισης των αποβλήτων από τους υπόχρεους παραγωγούς, να υπάρξει ουσιαστική και χρηστική ενημέρωση των πολιτών για την αποτροπή παραγωγής αποβλήτων και την ανακύκλωση.
Το έργο που έχει να επιτελέσει η κυβέρνηση είναι τεράστιο. Καλείται σε σύντομο χρονικό διάστημα να καθαρίσει κυριολεκτικά την κόπρο του Αυγεία και να συγκρουστεί με συμφέροντα που έχουν διεισδύσει στον χώρο της διαχείρισης απορριμμάτων με μόνη επιδίωξη τον εύκολο πλουτισμό.
Για τη διαχείριση των αποβλήτων απαιτούνται κάθε χρόνο δεκάδες εκατομμύρια ευρώ. Για τις επενδύσεις που πρέπει να γίνουν θα απαιτηθούν πολλά ακόμα εκατομμύρια. Είναι υποχρέωση της κυβέρνησης να κάνει χρηστή διαχείριση των πόρων και να προχωρήσει στη δημιουργία λειτουργικών και βιώσιμων συστημάτων. Κύριο μέλημα της θα πρέπει να είναι ο σχεδιασμός του πλαισίου για κυκλικά προϊόντα και υπηρεσίες, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η ποσότητα των αποβλήτων.
Αν το πράξει θα δώσει ώθηση στην εθνική οικονομία. Αν αντιθέτως επιλέξει να επενδύσει σε ξεπερασμένα, περιβαλλοντικά και κοινωνικά επιβλαβή μοντέλα που προκρίνουν την ταφή και την καύση έναντι της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης, τότε θα παγιδεύσει, μεταξύ άλλων, και την αναπτυξιακή πορεία της χώρας.
*O κ. Αχιλλέας Πληθάρας είναι υπεύθυνος για θέματα πρόληψης αποβλήτων της WWF Ελλάς