Με πρόσφατο νομοσχέδιο για την ενσωμάτωση της οδηγίας 2017/828, εισάγονται νέες υποχρεώσεις για τους θεσμικούς επενδυτές αναφορικά με την ιδιότητά τους ως μετόχων εταιρειών του χαρτοφυλακίου τους. Οι μέτοχοι-θεσμικοί επενδυτές πρέπει να δημοσιοποιούν μια πολιτική «ενεργού συμμετοχής» τους στις εταιρείες που επενδύουν, ιδίως σε θέματα στρατηγικής, εταιρικής διακυβέρνησης, διεξαγωγής διαλόγου με τη διοίκηση, συνεργασίας με άλλους μετόχους κ.λπ.
Η θέσπιση υποχρέωσης ενεργού συμμετοχής αντιμετωπίζει τη λεγόμενη «μετοχική απάθεια», φαινόμενο που εμφανίζεται σε εισηγμένες εταιρείες με πολυδιάσπαρτη ιδιοκτησία, όπου ο μέτοχος, ακόμη και εάν διαφωνεί με τη διοίκηση της εταιρείας, παραμένει αδρανής και δεν αντιδρά, διότι με όρους κόστους – οφέλους, οποιαδήποτε πράξη εναντίωσης είναι, για τον ίδιο, οικονομικά ασύμφορη. Η συμμετοχή ενός θεσμικού επενδυτή σε μια εισηγμένη εταιρεία είναι συχνά τόσο μικρή (ως ποσοστό του κεφαλαίου της εισηγμένης), ώστε οιαδήποτε πρωτοβουλία ελέγχου ή εναντίωσης από πλευράς του να είναι, αν όχι καταδικασμένη, πάντως σίγουρα οικονομικά ασύμφορη. Για να εναντιωθεί σε μια προτεινόμενη από το management ενέργεια, ο μέτοχος πρέπει να προβεί σε υψηλές δαπάνες. Το κόστος εναντίωσης είναι υψηλότερο από το όφελος που θα έχει, για τον ίδιο τον μέτοχο, η αποτροπή της ανεπιθύμητης ενέργειας. Για όποιον μέτοχο επομένως διαφωνεί με το management της εταιρείας, η οικονομικά ορθολογική επιλογή είναι προφανής: η αποχώρηση. Πουλάει τις μετοχές του και φεύγει.
Τα index funds ή κεφάλαια υπό παθητική διαχείριση είναι μια κατηγορία θεσμικών επενδυτών που απλώς ακολουθούν (αναπαράγουν) έναν χρηματιστηριακό δείκτη. Επενδύουν αποκλειστικά –και υποχρεωτικά– στις μετοχές του συγκεκριμένου δείκτη, π.χ. S&P 500 ή δείκτη εταιρειών υψηλής τεχνολογίας. Η φιλοσοφία τους είναι απλή: ελάχιστοι διαχειριστές επιτυγχάνουν σε σταθερή βάση αποδόσεις υψηλότερες της αγοράς (όπως λέγεται, «νικούν την αγορά»). Και ακόμη πιο λίγοι είναι οι επενδυτές που μπορούν να γνωρίζουν, εκ των προτέρων, ποιοι είναι αυτοί οι διαχειριστές που νικούν την αγορά. Επομένως, λαμβανομένων υπόψη των υψηλών προμηθειών και εξόδων της ενεργητικής διαχείρισης, η επένδυση σε index fund είναι τις περισσότερες φορές μακροπρόθεσμα αποδοτικότερη.
Οι επενδυτές προτιμούν τα index funds για το χαμηλό διαχειριστικό τους κόστος. Τα τρία μεγαλύτερα index funds στις ΗΠΑ, Vanguard, Blackrock και State Street, χρεώνουν ελάχιστες αμοιβές: 0,09%, 0,30% και 0,17% αντίστοιχα. Οι αμοιβές αυτές αντανακλούν το επιχειρηματικό τους μοντέλο: απουσία διαχείρισης, ελάχιστοι υπάλληλοι. Ενας server και ένας αλγόριθμος κάνουν όλη τη δουλειά. Τα τελευταία χρόνια, τα index funds έχουν γιγαντωθεί ξεπερνώντας τα 10 τρισ. δολάρια διεθνώς. Οσο πιο πολλά κεφάλαια εισρέουν σε ένα index fund, τόσο μεγαλώνει το μετοχικό ποσοστό τoυ index fund στις εταιρείες του συγκεκριμένου δείκτη. Εάν συνεχιστεί αυτή η τάση, σε λίγα χρόνια o έλεγχος των μεγαλύτερων εταιρειών διεθνώς θα περάσει σε λιγοστές εταιρείες διαχείρισης index funds.
Τα index funds πρέπει να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα: τα νέα τους εποπτικά καθήκοντα ως μέτοχοι, με το λιτό, low-cost επιχειρηματικό μοντέλο τους. Τα index funds απαντούν ότι θα το πράξουν, όχι μόνον διότι είναι νομικά υποχρεωμένα, αλλά και διότι αυτό είναι προς το συμφέρον τους. Κατ’ αρχήν, σε ορισμένες εταιρείες το ποσοστό τους είναι τόσο υψηλό που δεν μπορούν να μην παρακολουθούν τα συμβαίνοντα σε αυτές (αλλά, ούτε και οι διοικήσεις αυτών των εταιρειών μπορούν να αγνοούν τόσο σημαντικούς μετόχους).
Εξάλλου, τα index funds είναι εξ ορισμού μακροπρόθεσμοι επενδυτές: δεν έχουν καμία δυνατότητα αποεπένδυσης από μια εταιρεία, όσο κακή και να είναι. Ο μεριδιούχος του index fund μπορεί οποτεδήποτε να πωλήσει τα μερίδια του. Το ίδιο το index fund όμως όχι· εφόσον μια εταιρεία εντάσσεται στον δείκτη, απαγορεύεται να πωλήσει, όσο κακή επένδυση και να αποδειχθεί η συγκεκριμένη εταιρεία, όσο ανίκανη διοίκηση και να έχει. Μοναδική ελπίδα του index fund είναι να προσπαθήσει να βελτιώσει την εταιρική διακυβέρνηση, δηλ. να συμμετέχει ενεργά. Μένει να δούμε τις συνέπειες αυτής της ενεργού συμμετοχής των index funds ή, όπως λένε οι Αγγλοι, τι συμβαίνει «when you poke the bear» (όταν σκουντάς την αρκούδα)!
* Ο κ. Ευάγγελος Πολίτης είναι διαχειριστής εταίρος της δικηγορικής εταιρείας Politis & Partners.