Πρώτον, από το 2021 η κρατική χρηματοδότηση των ΑΕΙ καθορίζεται αυστηρώς με βάση αλγόριθμο. Δεύτερον, παρέχονται κίνητρα στα ιδρύματα να βελτιωθούν σε στόχους που τα ίδια θα επιλέξουν και να χρηματοδοτηθούν γι’ αυτό – η προσέλκυση ξένων φοιτητών είναι ένας από τους σημαντικότερους. Εάν κάποιο ΑΕΙ περάσει κάτω από τον πήχυ, θα χάνει κονδύλια υπέρ εκείνων που τα καταφέρνουν. Τρίτον, υπογράφονται προγραμματικές συμφωνίες των ΑΕΙ με το υπουργείο Παιδείας με βάθος τετραετίας για, μεταξύ άλλων, συγκεκριμένο αριθμό εισακτέων ανά έτος, διορισμούς πανεπιστημιακών, αριθμό υποτροφιών, εισαγωγή νέων επιστημονικών πεδίων (π.χ. τεχνητή νοημοσύνη) στα προγράμματα σπουδών. Τέταρτον, μελετώνται οι στρατηγικές επιλογές της Ελλάδας και τα επιστημονικά πεδία στα οποία πλέον παρατηρείται υπερπληθώρα τμημάτων και κατόπιν αποφασίζεται αλλαγή του αντικειμένου τους. Πέμπτον, ερευνώνται οι επιπτώσεις της υπογεννητικότητας σε βάθος δεκαετίας.
Πρόκειται για τους πέντε άξονες που, όπως παρουσιάζει η «Κ», θα καθορίσουν το νέο τοπίο στην τριτοβάθμια εκπαίδευση μέσα από τον σχεδιασμό του υπουργείου Παιδείας ύστερα από εισήγηση της Εθνικής Αρχής Ανώτατης Εκπαίδευσης (ΕΘΑΑΕ). Το πρώτο βήμα του σχεδιασμού θα γίνει άμεσα, στην προσεχή Σύνοδο Πρυτάνεων εντός του Ιουλίου. Εκεί, όπως ανέφερε στην «Κ» ο κ. Βασίλης Διγαλάκης, υφυπουργός Παιδείας, αρμόδιος για την ανώτατη εκπαίδευση, θα ζητηθεί από τα ΑΕΙ να καταθέσουν τα πρώτα στρατηγικά τους σχέδια έως το φθινόπωρο. Κατόπιν, έως την άνοιξη του 2021 τα σχέδια θα αξιολογηθούν από την ΕΘΑΑΕ, ώστε να υπογραφούν τα τετραετή business plans ανάμεσα στα ΑΕΙ και το υπουργείο. «Η χρηματοδότηση θα κατανέμεται βάση αλγορίθμου, ενώ θα υπάρξουν μετρήσιμοι δείκτες για κάθε πεδίο, για παράδειγμα η μέση διάρκεια σπουδών και ο λόγος φοιτητών ανά διδάσκοντα, που θα παρακολουθούνται» παρατηρεί, μιλώντας στην «Κ», ο κ. Περικλής Μήτκας, πρόεδρος της ΕΘΑΑΕ.
Συγκεκριμένα, για φέτος τα ΑΕΙ πήραν το ποσό των 145.778.186 ευρώ για τις λειτουργικές τους δαπάνες, τη σίτιση των φοιτητών και τη μισθοδοσία του έκτακτου προσωπικού. Η συνολική επιχορήγηση των ΑΕΙ για το 2021 θα γίνει με αλγόριθμο, ο οποίος θα προκύπτει από αντικειμενικά κριτήρια: το πλήθος των ενεργών φοιτητών (όσων δεν έχουν παρατείνει τις σπουδές τους πέραν του ν+2, όπου ν ο ελάχιστος χρόνος σπουδών, π.χ. 4, 5 ή 6 χρόνια) ανά πρόγραμμα σπουδών, το εκτιμώμενο ετήσιο κόστος σπουδών ανά φοιτητή, η διάρκεια των προγραμμάτων σπουδών, ο αριθμός του προσωπικού, η τυχόν εργαστηριακή εκπαίδευση κάθε τμήματος, και οι δαπάνες για έκτακτο προσωπικό που προσφέρει υπηρεσίες όπως η καθαριότητα και η φύλαξη. Εξετάζεται εάν μεταξύ των κριτηρίων θα συμπεριληφθεί το ερευνητικό έργο κάθε ΑΕΙ ή εάν θα υπάρξει συσχέτιση της χρηματοδότησης με τα κονδύλια που έπαιρναν έως τώρα τα ΑΕΙ. Με το καθεστώς που ίσχυε μέχρι και φέτος, κάθε υπουργός μέσω των πρόσθετων επιχορηγήσεων προς τα ΑΕΙ κατά τη διάρκεια της χρονιάς μπορούσε να αλλάξει την ισορροπία της κατανομής.
Ωστόσο, από το 2022 και μετά θα υπάρξει μία σημαντική αλλαγή στον τρόπο κατανομής της κρατικής χρηματοδότησης στα ΑΕΙ. Πλέον το 80% θα συνεχίσει να επιμερίζεται βάσει του αλγορίθμου, αλλά το υπόλοιπο 20% θα κατανέμεται με κριτήριο εάν το ΑΕΙ έχει πιάσει τους στόχους που θα έχει επιλέξει το ίδιο. «Για πρώτη φορά προβλέπεται συγκεκριμένο ποσοστό χρηματοδότησης να εξαρτάται από την αξιολόγηση του ιδρύματος» λέει στην «Κ» ο κ. Διγαλάκης. Κάθε ΑΕΙ θα επιλέξει ένα πεδίο, στο οποίο θέλει να επενδύσει στρατηγικά. Και σε αυτό θα αξιολογείται για να διεκδικήσει το μερίδιό του στο 20% της κρατικής χρηματοδότησης προς τα ΑΕΙ. Μεταξύ αυτών των πεδίων είναι η ποιότητα και η αποτελεσματικότητα της εκπαίδευσης (π.χ. θα μετρούν η αξιολόγηση από τους φοιτητές και η πορεία επαγγελματικής απορρόφησής τους), η ερευνητική δραστηριότητα του ΑΕΙ (π.χ. δημοσιεύσεις των καθηγητών, συμμετοχή σε διεθνή ανταγωνιστικά ερευνητικά προγράμματα) και η εξωστρέφεια του ΑΕΙ όπως αποτυπώνεται από την προσέλκυση ξένων φοιτητών και την αποστολή Ελλήνων φοιτητών στο εξωτερικό μέσω διεθνών προγραμμάτων και συνεργασιών.
Οι τετραετείς συμφωνίες
Σημαντική αλλαγή στη λειτουργία των ΑΕΙ θα αποτελέσει η υποχρεωτική σύναψη τετραετών συμφωνιών με το υπουργείο Παιδείας. Σε αυτές θα ορίζεται για παράδειγμα ο αριθμός των εισακτέων σε κάθε ΑΕΙ και των διορισμών νέων πανεπιστημιακών. «Το περιεχόμενο των συμφωνιών θα είναι δεσμευτικό στη λογική τι δίνει το υπουργείο σε κάθε ΑΕΙ και τι αυτό θα πετύχει. Κάθε πανεπιστήμιο θα ορίσει τους δικούς του μετρήσιμους δείκτες» αναφέρει ο κ. Μήτκας. Ηδη, τα ΑΕΙ έχουν καταθέσει τον προκαταρκτικό στρατηγικό τους σχεδιασμό και στην επόμενη Σύνοδο Πρυτάνεων η ηγεσία του υπουργείου θα τους ζητήσει να τον επικαιροποιήσουν μέχρι το φθινόπωρο. Για παράδειγμα, προτείνεται η οργάνωση προγραμμάτων σπουδών για την τεχνητή νοημοσύνη, τα οποία θα εισαχθούν στα πρώτα έτη των σπουδών κάθε ΑΕΙ. Τα ιδρύματα θα καταθέτουν την συμφωνία αυτή στην ΕΘΑΑΕ, η οποία –μετά αξιολόγηση– θα εισηγείται στο υπουργείο.
Στο πλαίσιο του σχεδιασμού θα μελετηθούν οι στρατηγικές επιλογές για την ανάπτυξη των επιστημονικών πεδίων καθώς και οι επιπτώσεις της υπογεννητικότητας στην Ελλάδα σε βάθος χρόνου στην ανώτατη εκπαίδευση. Και αυτό διότι οι απόφοιτοι Λυκείου μειώνονται. Συγκεκριμένα, όλα τα νέα τμήματα του 2019 που δεν έχουν αξιολογηθεί, θα αξιολογηθούν ενώ θα υπάρξει και μελέτη σκοπιμότητας και βιωσιμότητάς τους. Επίσης, θα μελετηθεί εάν υπάρχει πλεόνασμα ή έλλειμμα τμημάτων σε κάποιο επιστημονικό πεδίο. «Ετσι, το πανεπιστήμιο μπορεί να αποφασίσει αναδιάρθρωση της ακαδημαϊκής δομής του» όπως λέει ο κ. Μήτκας, υπονοώντας καταργήσεις τμημάτων και προγραμμάτων. Η συμβολή των πρυτάνεων και των πανεπιστημιακών θα είναι καθοριστική για το νέο τοπίο από το 2021.
Αγγλόφωνο προπτυχιακό και στην Ιατρική του ΑΠΘ
«Το οικονομικό πανεπιστήμιο στο Εσκισεχίρ της Τουρκίας έχει αποκτήσει τα τελευταία χρόνια περίπου ένα εκατομμύριο φοιτητές σε διάφορες χώρες. Και αυτό διότι οργανώνει εξ αποστάσεως προγράμματα σπουδών», αναφέρει στην «Κ» ο πρόεδρος της ΕΘΑΑΕ Περικλής Μήτκας, περιγράφοντας την πολιτική της Τουρκίας να προσελκύσει ξένους φοιτητές.
Ενδεικτικό είναι ότι η Τουρκία οργανώνει ένα πρόγραμμα αντίστοιχο με το ευρωπαϊκό Erasmus, για ανταλλαγή φοιτητών σε χώρες του μουσουλμανικού κόσμου.
Με βάση τα στοιχεία της UNESCO η Τουρκία έχει πάνω από 72.000 ξένους φοιτητές στα ΑΕΙ της (13η στην κατάταξη των χωρών), ενώ η Ελλάδα απουσιάζει από την κατάταξη. Ευρύτερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ, περίπου 5 εκατομμύρια φοιτητές σπουδάζουν σε ΑΕΙ μακριά από τη χώρα τους.
Η προσέλκυση ξένων φοιτητών και η εξωστρέφεια των ΑΕΙ μέσα από συνεργασίες με ξένα ΑΕΙ αποτελούν προτεραιότητα του υπουργείου Παιδείας και μάλιστα συγκαταλέγονται μεταξύ των κριτηρίων τα οποία τα ΑΕΙ μπορούν να επιλέξουν να αξιολογηθούν για να χρηματοδοτηθούν επιπλέον από το κράτος.
Το θεσμικό πλαίσιο για τη λειτουργία ξενόγλωσσων προπτυχιακών προγραμμάτων με πρόσφατο νόμο άλλαξε ώστε να μπορούν να γίνονται δεκτοί σε αυτά και φοιτητές από χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης (με το προηγούμενο καθεστώς γίνονταν δεκτοί μόνο από χώρες εκτός Ε.Ε.) με δίδακτρα, ενώ δόθηκε μεγαλύτερη αυτονομία στα ΑΕΙ να ιδρύουν σχετικά προγράμματα.
Ηδη, έχει ιδρυθεί και θα λειτουργήσει από τον Σεπτέμβριο το πρώτο αγγλόφωνο προπτυχιακό πρόγραμμα στην Αρχαιολογία, την Ιστορία και τη Φιλολογία της Αρχαίας Ελλάδας από τη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών.
Επίσης, όπως ανέφερε στην «Κ» ο πρύτανης του ΑΠΘ κ. Νίκος Παπαϊωάννου, και η Ιατρική του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης προγραμματίζει αγγλόφωνο προπτυχιακό, με κόστος 17.000 ευρώ ετησίως. Αναμένεται η πιστοποίησή του από την ΕΘΑΑΕ και η έγκρισή του από τη Σύγκλητο του ΑΠΘ.