Σε μια φιλική συζήτηση που είχα στα τέλη του περασμένου μήνα ρωτήθηκα, μεταξύ άλλων, και για το πλησιέστερο άστρο στο ηλιακό μας σύστημα, που είναι φυσικά ο Εγγύτατος του Κενταύρου ο οποίος βρίσκεται σε απόσταση 4,24 ετών φωτός. Πρόκειται, δηλαδή, για το μικρότερο (με μάζα 12,5% τη μάζα του Ηλιου) και το πιο αμυδρό από τα τρία άστρα που αποτελούν το τριπλό αστρικό σύστημα του Αλφα Κενταύρου.
Το άστρο αυτό, λόγω της μικρής του μάζας, θα ζήσει 1.000 φορές περισσότερο απ’ ό,τι ο Ηλιος μας, αλλά δεν θα είναι πάντα, ούτε ήταν στο παρελθόν, το πλησιέστερο σ’ εμάς άστρο. Γιατί όλα τα άστρα, περιλαμβανομένου και του Ηλιου μας, είναι «σαν καράβια που προσπερνούν τη νύχτα».
Μια σχετική μάλιστα μελέτη αναφέρει ότι πρέπει να υπάρχουν 170 περίπου αστρικά συστήματα που μας έχουν πλησιάσει στο παρελθόν σε ακόμη πιο κοντινή απόσταση απ’ ό,τι είναι σήμερα ο Εγγύτατος του Κενταύρου. Ενα απ’ αυτά τα συστήματα είναι ένα μικροσκοπικό κόκκινο διπλό αστρικό σύστημα, που μας προσπέρασε μόλις πριν από 70.000 χρόνια, την εποχή δηλαδή κατά την οποία ο τότε ανθρώπινος πληθυσμός άρχισε να μεταναστεύει από την Αφρική προς την Ευρασία όπου συναντήθηκε με τους Νεάντερταλ. Για το άστρο αυτό, παρ’ όλο που σήμερα βρίσκεται σε απόσταση 19,6 ετών φωτός από τη Γη (προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Μονόκερου), δεν είχε ενδιαφερθεί κανείς μέχρι πρόσφατα λόγω του μικρού του μεγέθους.
Τον Νοέμβριο όμως του 2013 μελετήθηκε επισταμένα από τον αστρονόμο του Ινστιτούτου Αστροφυσικής του Πότσδαμ Ralf-Dieter Scholz, εξ ου και το χαϊδευτικό του όνομα «Αστρο του Scholz» (αν και το επίσημο όνομά του είναι WISE J072003.20-084651.2). Το διπλό αυτό αστρικό σύστημα, με μάζα 0,082 και 0,062 φορές τη μάζα του Ηλιου, προσπέρασε το ηλιακό μας σύστημα, σε απόσταση 0,6 έως 1,2 ετών φωτός από τη Γη και με ταχύτητα 83 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, με αποτέλεσμα την αναστάτωση των αντικειμένων που αποτελούν το Νέφος του Οόρτ για μια περίοδο 30.000 περίπου ετών (πριν από 56.000 έως 86.000 χρόνια).
Ως γνωστόν το Νέφος του Οόρτ είναι μια σφαιρική περιοχή με τρισεκατομμύρια κομήτες και άλλα παγωμένα υλικά που είναι τα απομεινάρια της δημιουργίας του ηλιακού μας συστήματος. Το Νέφος αυτό των υλικών εκτείνεται σε απόσταση από 0,03 έως 1,6 έτη φωτός από τον Ηλιο, ή από 2.000 έως 100.000 Αστρονομικές Μονάδες (Α.Μ.), όπου μια Αστρονομική Μονάδα είναι ίση με την απόσταση Γης-Ηλίου, δηλαδή 150.000.000 χιλιόμετρα. Υπολογίζεται ότι 10 περίπου άστρα διαπερνάνε το Νέφος του Οόρτ κάθε ένα εκατομμύριο χρόνια, τα περισσότερα όμως είναι πάρα πολύ μικρά και δεν επηρεάζουν σχεδόν καθόλου τα αντικείμενα του Νέφους. Αντίθετα, κάθε 100 εκατομμύρια έως ένα δισεκατομμύριο χρόνια έχουμε την επίσκεψη ενός μεγαλύτερου άστρου που διαπερνά το Νέφος με μεγάλη ταχύτητα αναστατώνοντας έντονα τα παγωμένα αντικείμενα της περιοχής, με αποτέλεσμα την περιοδική επιδρομή μικρών και μεγάλων κομητών προς το εσωτερικό του ηλιακού συστήματος με αντίστοιχες συγκρούσεις των αντικειμένων αυτών με τους πλανήτες και τους δορυφόρους τους.
Οπως είπαμε, όμως, το άστρο του Scholz δεν είναι το μοναδικό άστρο που μας πλησίασε στο παρελθόν ή θα μας πλησιάσει στο μέλλον σε απόσταση μικρότερη από τον Εγγύτατο του Κενταύρου.
Πάρτε για παράδειγμα το άστρο HIP 85605, το οποίο ορισμένοι είχαν αποκαλέσει και «Αστρο του Θανάτου», και το οποίο υπολογίζονταν ότι βρίσκεται σε απόσταση 22 ετών φωτός με κατεύθυνση προς την περιοχή μας. Οι πρώτες εκτιμήσεις δηλαδή υπολόγιζαν ότι σε 300.000 περίπου χρόνια το άστρο αυτό θα μας πλησίαζε σε απόσταση 0,33 ετών φωτός, σε απόσταση δηλαδή 21.000 Αστρονομικών Μονάδων. Πιο ακριβείς υπολογισμοί όμως εκτιμούν την απόσταση του άστρου αυτού στα 200 έτη φωτός, ενώ η πλησιέστερη απόσταση από τον Ηλιο θα φτάσει το πολύ τα 10 έτη φωτός.
Υπάρχει όμως κι ένα ακόμη άστρο, το Gliese 710, σε απόσταση σήμερα 63 ετών φωτός προς την κατεύθυνση του αστερισμού του Οφη το οποίο φαίνεται πως θα βρεθεί πάρα πολύ κοντά στη Γη μας σε 1,4 εκατ. χρόνια από σήμερα. Το άστρο αυτό έχει μάζα 60% της μάζας του Ηλιου και θα μας πλησιάσει σε απόσταση 20.000 Αστρονομικών Μονάδων, αν και ορισμένες εκτιμήσεις υπολογίζουν ότι θα μας πλησιάσει ακόμη περισσότερο σε απόσταση γύρω στις 10.000 Αστρονομικές Μονάδες. Η προσέγγιση αυτή θα αναστατώσει έντονα το Νέφος του Οόρτ και θα εκσφενδονίσει έναν τεράστιο αριθμό κομητών προς τη Γη και τους άλλους πλανήτες και δορυφόρους του ηλιακού μας συστήματος με απρόβλεπτες προς το παρόν επιπτώσεις για το μέλλον της Γης και των τότε κατοίκων της. Μέχρι τότε, όμως, έχουμε καιρό!
* Ο κ. Διονύσης Π. Σιμόπουλος είναι επίτιμος διευθυντής του Ευγενιδείου Πλανηταρίου.