Επιλογές από τις πιο πρόσφατες εκδόσεις της σεζόν: σύγχρονη και κλασική πεζογραφία, ποίηση και αστυνομικά, ιστορία, σκέψη, ιδέες, επιστήμη.
ΜΙΑ ΒΟΛΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ
Όταν τον περασμένο Οκτώβριο η Σουηδική Ακαδημία ανακοίνωσε τα δύο βραβεία Νόμπελ (δύο και όχι ένα, καθώς είχε προηγηθεί το κενό ενός έτους λόγω των σκανδάλων της επιτροπής), το ενδιαφέρον μας επικεντρώθηκε στον Πέτερ Χάντκε – ήταν γνωστός, πολυδιαβασμένος, αμφιλεγόμενος. Ελάχιστα ασχοληθήκαμε με το έτερο βραβείο που κέρδισε η Πολωνή Όλγκα Τοκάρτσουκ, το όνομα της οποίας, εκτός από δυσπρόφερτο, ήταν σε γενικές γραμμές άγνωστο στον μέσο αναγνώστη. Στη γλώσσα μας είχε μεταφραστεί μόνο ένα βιβλίο της («Το Αρχέγονο και άλλοι καιροί») και πλέον κυκλοφορεί ένα ακόμα, «Πλάνητες» (εκδ. Καστανιώτη), χάρη στο οποίο μπορούμε να εκτιμήσουμε τι ήταν αυτό που γοήτευσε την επιτροπή του Νόμπελ και της χάρισε τη μέγιστη λογοτεχνική διάκριση – για το συγκεκριμένο μυθιστόρημα η Τοκάρτσουκ είχε κερδίσει έναν χρόνο νωρίτερα και το βραβείο Μπούκερ. Όλες αυτές οι τιμές είναι απολύτως δικαιολογημένες. Η ανώνυμη αφηγήτρια-ταξιδιώτισσα παρασέρνει τον αναγνώστη σε μια διαρκή κίνηση, όμοια με αυτή των αμέτρητων χαρακτήρων του βιβλίου, σε μια περιπλάνηση σε τόπους και εποχές, σε φθαρμένα σώματα, σε γρατζουνισμένες μνήμες, σε τραγικές μοίρες, σε απίθανες φιλοσοφίες και δοξασίες. Η κίνηση ως φυγή. Εξίσου μαγευτικός με το μυθιστόρημά της είναι και ο λόγος που εκφώνησε κατά την παραλαβή του βραβείου, ο οποίος εμπεριέχεται στο τέλος της έκδοσης.
Εν τω μεταξύ, τριάντα χρόνια πριν από την Τοκάρτσουκ είχε κερδίσει το Νόμπελ ένας άλλος Πολωνός, ο σπουδαίος Ισαάκ Μπάσεβιτς Σίνγκερ (1902-1991). Ένα μεγάλο μέρος του έργου του κυκλοφορούσε ήδη στα ελληνικά, όχι όμως το «Σώσα» (εκδ. Κίχλη), που αποτελεί έναν από τους σημαντικούς σταθμούς αυτής της περιπετειώδους εκδοτικής σεζόν. Ο Σίνγκερ μάς τοποθετεί στη Βαρσοβία τις παραμονές της εισβολής των ναζί και μας ξεναγεί στην καθημερινότητα του εβραϊκού πληθυσμού που, σε αντίθεση με τους ήρωες της Τοκάρτσουκ, μοιάζουν να έχουν προσβληθεί από μια ισόβια ακινησία. Περιμένουν τη συμφορά. Ο νεαρός Άαρον Γκρέιντινγκερ, γιος ραβίνου, έχει μεγαλώσει παγιδευμένος σε νεκρές γλώσσες και παραδόσεις, δεσμεύεται σε μια θρησκεία που συγχρόνως αμφισβητεί, κυκλοφορεί σαν φάντασμα στους κοσμικούς κύκλους μιας παγωμένης κοινωνίας, ερωτεύεται χωρίς να ερωτεύεται, προσπαθεί ανεπιτυχώς να ζήσει ως συγγραφέας και τελικά αφήνεται στην αθωότητα της ψυχής ενός παράξενου κοριτσιού.
Ίδιας γενιάς με τον Σίνγκερ, επίσης εβραϊκής καταγωγής, και γεννημένος όχι πολύ μακριά από τη Βαρσοβία, αλλά σε εδάφη της τότε Αυστροουγγαρίας, ο Γιόζεφ Ροτ περιγράφει τον γενέθλιο τόπο του ως εξής: «Η πόλη στην οποία γεννήθηκα βρισκόταν στην Ανατολή της Ευρώπης, σε μιαν απέραντη, αραιοκατοικημένη πεδιάδα. Προς τ’ ανατολικά δεν είχε τέλος. Προς τα δυτικά την όριζε μια γαλαζωπή σειρά λόφων, ορατή μόνο τις καθαρές καλοκαιρινές μέρες». Είναι οι πρώτες γραμμές από τις «Φράουλες» (εκδ. Άγρα), μια νουβέλα του Ροτ για τη χαμένη γη της Γαλικίας, ένα κείμενο σπάνιας ομορφιάς, που ο συγγραφέας φιλοδοξούσε να αποτελέσει τη βάση ενός μεγάλου μυθιστορήματος, κάτι που δεν έγινε ποτέ. Την ίδια περίοδο, στο τέλος της δεκαετίας του 1920, ο Ροτ έγραψε και το μυθιστόρημα «Ο Τσίπερ και ο πατέρας του» (εκδ. Ροές), εστιάζοντας σε ένα κλασικό θέμα για τον ίδιο, το πώς δηλαδή ο Α’ Παγκόσμιος κατέστρεψε μια γενιά. Ο Άρνολντ Τσίπερ είναι μέλος αυτής της γενιάς. Είναι η ίδια η γενιά του. Χωρίς ταυτότητα, χωρίς προοπτική.
Συνεχίζοντας την περιήγηση στην ανατολική Ευρώπη, ακολουθούμε τα ίχνη της Βρετανίδας Ολίβια Μάνινγκ στη «Βαλκανική τριλογία» (εκδ. Μεταίχμιο), μια μυθιστορηματική εκδοχή των εμπειριών της συγγραφέως από τη ζωή της στη Ρουμανία (κυρίως) και στην Ελλάδα τα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου. Οι τρεις τόμοι που εμπεριέχονται στην έκδοση προσφέρουν ένα λεπτομερές χρονικό της εποχής. Όταν η Μάνινγκ έφτανε στο Βουκουρέστι το 1939, ο Μαξ Μπλέχερ είχε μόλις πεθάνει. Παρά τον συντομότατο βίο του (πέθανε στα 29 του, έχοντας υποφέρει από τη νόσο του Ποτ) και το περιορισμένο έργο του, ο Ρουμάνος συγγραφέας πρόλαβε να αφήσει τη σφραγίδα του στα ευρωπαϊκά γράμματα. Το «Περιστατικά στο εγγύς εξωπραγματικό» μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά χάρη στις νεοσύστατες εκδόσεις Loggia, ένα βιβλίο δύσκολο να περιγραφεί: Μελαγχολική συλλογή αναμνήσεων; Εξομολόγηση; Σπουδή στη νοσταλγία; Πολύ ιδιαίτερο, σε κάθε περίπτωση.
Τέλος, στη Βουλγαρία, και για να συνδεθούμε με το παρόν, συναντάμε τον Γκεόργκι Γκοσμποντίνοφ, εκπρόσωπο μιας νέας γενιάς ανατολικοευρωπαίων. Το «Φυσικό μυθιστόρημα» (εκδ. Ίκαρος) είναι ένα σύμπλεγμα απίθανων ιδεών και καταστάσεων, μάλλον ετερόκλητων μεταξύ τους, που αποτυπώνουν το χάος που επιφέρει στο μυαλό του αφηγητή η πληροφορία ότι η σύζυγός του κυοφορεί το παιδί κάποιου άλλου.
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: ΕΥΡΩΠΗ
Το «Βερνόν Σουμπουτέξ» (εκδ. Στερέωμα) της Βιρζινί Ντεπάντ μπορεί να περιγραφεί κυρίως, αν και εντελώς απλοϊκά, με μία λέξη: ροκ. Ροκ, όπως οι δίσκοι που πουλούσε ο Βερνόν, όταν ακόμηπωλούνταν δίσκοι, πριν δηλαδή κλείσει το μαγαζί του και ο ίδιος κατρακυλήσει σε μια ζωή στο περιθώριο, ανάμεσα σε κλοσάρ και εκκεντρικές φιγούρες. «Συχνά, η ζωή είναι ένα παιχνίδι σε δύο γύρους: στον πρώτο σε ξεγελάει, κάνοντάς σε να πιστεύεις πως έχεις τον έλεγχο, και στον δεύτερο, όταν σε βλέπει χαλαρό και άοπλο, σε κυκλώνει ξανά και σε διαλύει». Αυτό ακριβώς. Το μυθιστόρημα, προκλητικό και ιλιγγιώδες, ειλικρινές μέσα στην υπερβολή του, αποτελεί το πρώτο μέρος μιας τριλογίας που προκάλεσε αίσθηση τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία.
Άλλοτε παιδί-θαύμα της αγγλικής λογοτεχνίας, ο Τζον ΜακΓκρέγκορ επανεμφανίζεται έπειτα από καιρό με το «Ταμιευτήρας 13» (εκδ. Άγρα) και είναι πια ώριμος και ικανός να μας «ξεγελάσει» με ένα αξιοσημείωτο τρικ: μας αφήνει να πιστεύουμε ότι το μυθιστόρημά του αφορά την εξαφάνιση ενός μικρού κοριτσιού σε ένα αγγλικό χωριό, ωστόσο αυτό που διαβάζουμε είναι μια ακριβής ακτινογραφία του τόπου όπου συνέβη η εξαφάνιση. Σχετικά κοντά από το συγκεκριμένο μέρος, αν κρίνουμε από τον χάρτη, ίσως πέρασε με το αυτοκίνητό του και ο ήρωας του «Ταξιδεύοντας σε ξένη γη» (εκδ. Gutenberg) του Βορειοϊρλανδού Ντέιβιντ Παρκ. Είναι ένας πατέρας που ξεκινά παραμονή Χριστουγέννων από το Μπέλφαστ με προορισμό το Σάντερλαντ, για να συναντήσει εκεί τον φοιτητή γιο του που είναι άρρωστος. Ένα εσωστρεφές road novel στην παγωμένη βρετανική ενδοχώρα, βαρύ κι ασήκωτο, βαθύ και σπαρακτικό – ο οδηγός έχει όλο τον χρόνο να σκεφτεί τη ζωή του.
Σε άλλο κλίμα, ο Ντέιβιντ Νίκολς, γνωστός για το κινηματογραφικό «Μια ημέρα», χρησιμοποιεί τις σωστές δόσεις χιούμορ και νοσταλγίας (και λίγο Σαίξπηρ) για να υφάνει μια ιστορία έρωτα και ενηλικίωσης στο «Γλυκόπικρο αντίο» (εκδ. Μίνωας). Με έναν έρωτα (έναν δύσκολο έρωτα) ασχολείται και η Σάλι Ρούνεϊ στο μυθιστόρημά της «Κανονικοί άνθρωποι» (εκδ. Πατάκη), το βιβλίο που εκτόξευσε τη φήμη της νεαρής Ιρλανδής και που θα το βρείτε σε κάθε λίστα με τα πιο επιδραστικά βιβλία του αιώνα μας. Η Ρούνεϊ έφερε κάτι φρέσκο στα βρετανικά γράμματα και έγινε κατά κάποιον τρόπο η φωνή των Μιλένιαλς για τον δυτικό κόσμο. Εδώ θα προσθέσω παράτυπα και το βιβλίο ενός Αργεντίνου, του Πατρίσιο Προν, ο οποίος όμως έγραψε ένα μάλλον «ευρωπαϊκό» μυθιστόρημα. Άλλωστε, το «Αύριο θα μας λένε αλλιώς» (εκδ. Ίκαρος) εκτυλίσσεται στη Μαδρίτη, και φέρνει στο προσκήνιο έναν ακόμα έρωτα, το τέλος ενός έρωτα για την ακρίβεια, ανάμεσα σε δύο σαραντάρηδες της εποχής της ταχύτητας, των κοινωνικών δικτύων, της προβληματικής επικοινωνίας. Κλείνοντας αυτόν τον μικρό κύκλο με τις ιστορίες αγάπης (και μη αγάπης), συναντάμε τον «Παριζιάνο» (εκδ. Μεταίχμιο) της 27χρονης Λονδρέζας Ιζαμπέλα Χαμάντ, η οποία θυμάται τις αφηγήσεις του Παλαιστίνιου προπάππου της από το Παρίσι του πολέμου, και ειδικά εκείνη για τον έρωτά του για μια Γαλλίδα. Σε ένα βιβλίο που χαρακτηρίστηκε ως ένα από τα πιο φιλόδοξα πρώτα μυθιστορήματα των τελευταίων ετών, η Χαμάντ βρίσκει την ευκαιρία να μιλήσει για την ιστορία του παλαιστινιακού λαού.
Η δύναμη της φαντασίας. Η Γαλλίδα Αμελί Νοτόμπ αποτόλμησε κάτι εξαιρετικά απαιτητικό: να δανείσει τη φωνή της στον Χριστό. Η «Δίψα» (εκδ. Στερέωμα) αποτελεί μια πρωτοπρόσωπη αφήγηση των τελευταίων στιγμών του Ιησού, ο οποίος υφίσταται τη μοίρα του, εκφράζει θεολογικούς προβληματισμούς και, φυσικά, διψάει. Η συγγραφέας συναισθάνεται τις αμέτρητες παγίδες του θέματος και διατηρεί τις απαραίτητες ισορροπίες με άριστο τρόπο. Η έλλειψη νερού, με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο, προβληματίζει και τη Μάγια Λούντε από τη Νορβηγία, η οποία υπογράφει την «Ιστορία του νερού» (εκδ. Κλειδάριθμος), το δεύτερο μέρος της τετραλογίας της για το περιβάλλον (είχε προηγηθεί η «Ιστορία των μελισσών»), μιας σειράς μυθιστορημάτων που εντάσσονται εν μέρει στο λεγόμενο cli-fi (climate fiction), ένα επίκαιρο παρακλάδι της επιστημονικής φαντασίας. Η Λούντε φαντάζεται έναν κόσμο σε είκοσι χρόνια από σήμερα, όπου οι άνθρωποι μεταναστεύουν προς αναζήτηση πόσιμου νερού. Εφιάλτης.
Και μια συλλογή διηγημάτων, από τη σύγχρονη ευρωπαϊκή παραγωγή, με τον αινιγματικό τίτλο «Είμαι ο αδερφός της ΧΧ» (εκδ. Άγρα), το πιο πρόσφατο βιβλίο της Ελβετής Φλερ Γιέγκι, η οποία όμως ζει στην Ιταλία και γράφει στα ιταλικά. Η 80χρονη συγγραφέας χρησιμοποιεί έναν κοφτό λόγο, σαν απόκοσμο άγγιγμα, χρησιμοποιεί ενίοτε ως χαρακτήρες πραγματικά πρόσωπα, και δημιουργεί ένα εξαιρετικά ελκυστικό αναγνωστικό σύμπαν, περίτεχνο, δικό της.
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: ΒΟΡΕΙΑ ΑΜΕΡΙΚΗ
Ο Κόλσον Γουάιτχεντ είναι αυτή τη στιγμή ίσως ο πιο επίκαιρος συγγραφέας στις Ηνωμένες Πολιτείες, καταδεικνύοντας μέσα από λογοτεχνία υψηλότατου επιπέδου την ουσία του φυλετικού ζητήματος που βασανίζει τη χώρα. Είναι επίσης ο νικητής του φετινού βραβείου Πούλιτζερ για τα «Αγόρια του Νίκελ» (εκδ. Ίκαρος), όπου περιγράφει τη σκληρή πραγματικότητα σε ένα αναμορφωτήριο στη Φλόριντα τη δεκαετία του ‘60 – διαβάζοντας το μυθιστόρημα μαζί με τις ειδήσεις από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, προκύπτουν πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Στο ίδιο κλίμα βρίσκεται και το βιβλίο του Τζον Έντγκαρ Γουάιντμαν, «Γράφοντας για να σώσω μια ζωή» (εκδ. Πόλις), ένα συγκλονιστικό ντοκουμέντο γύρω από την υπόθεση του Έμετ Τιλ, ενός μαύρου έφηβου που δολοφονήθηκε το 1955, και της ιστορίας του πατέρα του, Λούις Τιλ. Οι δύο συγγραφείς, Γουάιτχεντ και Γουάιντμαν, ανατρέχουν στο παρελθόν, αλλά στην πραγματικότητα κοιτάζουν το σήμερα.
Εξέχον μέλος της νεότερης γενιάς των Αμερικανών συγγραφέων, ο Τζόναθαν Σάφραν Φόερ χρειάστηκε κάτι παραπάνω από δέκα χρόνια για να ολοκληρώσει το τελευταίο του μυθιστόρημα, «Ιδού εγώ» (εκδ. Κέδρος), μετά τη σαρωτική επιτυχία του προηγούμενου («Εξαιρετικά δυνατά και απίστευτα κοντά»). Πρόκειται για ένα πληθωρικό βιβλίο, σκληρό, αλλά με στρώσεις έξυπνου χιούμορ, γεμάτο επιμέρους πλοκές, στο κέντρο των οποίων βρίσκεται η κρίση του γάμου ενός ζευγαριού στην Ουάσιγκτον. Σύμφωνα με τα κουτσομπολιά από τις Ηνωμένες Πολιτείες, ο Φόερ βασίστηκε εν πολλοίς στη σχέση του με την πρώην σύζυγό του, τη συγγραφέα Νικόλ Κράους. Σύμφωνα με τα ίδια κουτσομπολιά, η Κράους είχε επίσης πάρει μερικές ιδέες από την κοινή τους ζωή στο «Δάσος σκοτεινό» (εκδ. Μεταίχμιο). Ένα οικογενειακό δράμα διαβάζουμε και στις σελίδες του μυθιστορήματος «Οι Αλτρουιστές» (εκδ. Κλειδάριθμος) του νεαρότατου, ούτε τριάντα ετών, πρωτοεμφανιζόμενου Άντριου Ρίντκερ. Ένας πατέρας προσπαθεί να επανασυνδεθεί με τα παιδιά του, μετά τον θάνατο της γυναίκας του, για να πληρώσουν το δάνειο του σπιτιού. Πολύπλοκες και βασανισμένες οικογενειακές σχέσεις στη σύγχρονη Αμερική.
Νέα έκδοση με την υπογραφή του Πολ Όστερ, ενός από τους μεγάλους, σύγχρονους παραμυθάδες των ΗΠΑ. Το «Μέρα νύχτα» (εκδ. Μεταίχμιο) αποτελείται από δύο νουβέλες, η μια απέναντι στην άλλη, καφκικής υφής και σαραμαγκικών ευρημάτων, σκοτεινές και παιγνιώδεις – πρωταγωνιστεί, επί της ουσίας, το μυαλό του ίδιου του συγγραφέα τους. Να σημειώσουμε επίσης ότι επανεκδόθηκε το εξαντλημένο «Αυτόχειρες παρθένοι» (εκδ. Πατάκη), το ντεμπούτο μυθιστόρημα του αγαπητού μας Τζέφρι Ευγενίδη. Η κλασική πλέον ιστορία των πέντε κοριτσιών της οικογένειας Λίσμπον που αυτοκτονούν σε ένα προάστιο του Ντιτρόιτ.
Ακολουθούν τώρα δύο προτάσεις εντελώς διαφορετικές μεταξύ τους, με κοινό όμως παρονομαστή τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ιστορία, λοιπόν, λέει ότι το 1945 οι Αμερικανοί ισοπέδωσαν με δύο βόμβες τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Ο Κιμ Στάνλεϊ Ρόμπινσον, όμως, λέει κάτι άλλο. Στη νουβέλα του «Lucky Strike» (Εκδόσεις των Συναδέλφων), ο συγγραφέας ξαναγράφει την ιστορία, τοποθετώντας τον αναγνώστη εντός του αεροσκάφους που έριξε την πρώτη βόμβα. Ένα ευρηματικό κείμενο εναλλακτικής ιστορίας, γραμμένο με τραχύ χιούμορ και προβληματισμό για μια στιγμή που σημάδεψε τη μοίρα της ανθρωπότητας. Η έτερη πρόταση αφορά ένα ιστορικό μυθιστόρημα που έγινε πέρυσι μπεστ σέλερ διεθνώς, γραμμένο από τη συγγραφέα και νομικό Παμ Τζένοφ. Το «Εξαφανισμένα κορίτσια του Παρισιού» (εκδ. Μίνωας) ξεκινά από το Μανχάταν το 1946, όταν η τυχαία ανακάλυψη δώδεκα φωτογραφιών γυναικών οδηγεί την πλοκή στα χρόνια του πολέμου και στην Ευρώπη, αποκαλύπτοντας μυστικά και ιστορίες ηρωισμού.
Κλείνουμε την ενότητα των Βορειοαμερικάνων με μια Καναδή, την Μάργκαρετ Άτγουντ, η οποία έχει καταφέρει (το πολύ δύσκολο για τη σύγχρονη πεζογραφία) να συνδυάζει την ποιότητα της δουλειάς της με την εμπορικότητα των βιβλίων της. Η 80χρονη πλέον συγγραφέας παραμένει υπερδραστήρια και κέρδισε πέρυσι το βραβείο Μπούκερ για τις «Διαθήκες» (εκδ. Ψυχογιός), τη συνέχεια δηλαδή της περίφημης «Ιστορίας της θεραπαίνιδας» («Handmaid’s Tale»), που έγινε και τεράστια τηλεοπτική επιτυχία. Η Άτγουντ ξαναπιάνει την ιστορία 15 χρόνια μετά το σημείο που την είχε αφήσει και ολοκληρώνει την πιο επιτυχημένη δυστοπία του καιρού μας, εξερευνώντας μέσα από τρεις γυναικείες φωνές το τυραννικό καθεστώς της Δημοκρατίας της Γαλαάδ.
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: ΛΑΤΙΝΙΚΗ ΑΜΕΡΙΚΗ
Ο Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο έζησε από κοντά τους μήνες εκείνους του 1968, όταν το κίνημα των Μεξικανών φοιτητών ολοκληρώθηκε με τη σφαγή εκατοντάδων εξ αυτών στην περιοχή Τλατελόλκο της μεξικανικής πρωτεύουσας. Ο Τάιμπο έζησε από κοντά την εποχή εκείνη και την έχει αφηγηθεί ήδη («’68 Μεξικό», εκδ. Άγρα), όμως με το «Προσκλητήριο ηρώων» (εκδ. Έρμα) προσθέτει στα γεγονότα μια νέα παράμετρο: τη φαντασία του. Ο ήρωας εδώ δεν είναι ο ίδιος αλλά ένας δημοσιογράφος που βρίσκεται τραυματισμένος στο νοσοκομείο και επιστρατεύει τους ήρωες των παιδικών του χρόνων (από τον Σέρλοκ Χολμς μέχρι τον Γουάιτ Ερπ και τους Τρεις Σωματοφύλακες) για να ανατρέψουν την πολιτική κατάσταση της πατρίδας του. Ασυμβίβαστο λατινοαμερικάνικο ταμπεραμέντο.
Ελ Σαλβαδόρ. Τον Χόρχε Γκαλάν τον γνωρίσαμε καλά τα τελευταία χρόνια, όταν άρχισαν να αθροίζονται τα μεταφρασμένα μυθιστορήματά του, πάντα συνεπής, αξιόλογος. Τα «Δικά μας χρόνια» (εκδ. Ψυχογιός) είναι η καλύτερη στιγμή του. Ένα μεγάλο μυθιστόρημα για την ιστορία της πατρίδας του και των ανθρώπων της, για την τραγική μοίρα και το πραξικόπημα του Μαξιμιλιάνο Μαρτίνες (τον οποίο γνωρίζουμε ως χαρακτήρα στο βιβλίο με έναν ευφυέστατο τρόπο), για τους μύθους και τη φαντασία και τη μοναξιά και, όλα αυτά, ο Γκαλάν τα καταθέτει στο χαρτί με τη μέθοδο του μαγικού ρεαλισμού, ακολουθώντας τα ίχνη των μεγάλων δασκάλων της ηπείρου. Αντιθέτως, πρωτοεμφανιζόμενη στη γλώσσα μας, αλλά με σημαντική αναγνώριση διεθνώς, είναι η Κουβανή Γουέντι Γκέρα. Το «Η Κυριακή της επανάστασης» (εκδ. Καστανιώτη) είναι ένα πολύπλοκο μυθιστόρημα (όσον αφορά την αφηγηματική του δομή), όπως πολύπλοκη είναι και η ζωή της ηρωίδας, Κλεό, μιας ποιήτριας που λογοκρίνεται και περιθωριοποιείται εντός της χώρας, αλλά βραβεύεται στο εξωτερικό. Η Αβάνα τής φαίνεται ξένη, ωστόσο λέει: «Χωρίς την Κούβα δεν υπάρχω».
Κυκλοφόρησε επίσης το κλασικό πια μυθιστόρημα του Αργεντίνου Μέμπο Τζαρντινέλι, «Ο επαναστάτης με το ποδήλατο» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα), ένα βιβλίο που βασίζεται στη ζωή ενός αληθινού προσώπου, πρώην αξιωματικού του στρατού της Παραγουάης. Ο Τζαρντινέλι τον βιογραφεί μυθιστορηματικά και παράλληλα ανατρέχει στην ιστορία της χώρας και σε σημαντικά γεγονότα της ηπείρου, εστιάζοντας όμως στον ρομαντισμό του ήρωά του, στη μεγάλη πίστη του στη δημοκρατία, στην επανάσταση, στην αλλαγή. Περνάμε στην Κολομβία και στον Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες, τον δημοφιλέστερο ίσως Λατινοαμερικάνο της νέας γενιάς στη χώρα μας, το πιο πρόσφατο βιβλίο του οποίου, «Τραγούδια για την πυρκαγιά» (εκδ. Ίκαρος), είναι μια συλλογή εννέα διηγημάτων με την αφηγηματική σφραγίδα του Βάσκες, που εστιάζει στο βάρος των γεγονότων και της Ιστορίας, στο πεπρωμένο.
Και, τέλος, στη Χιλή, έναν τόπο που, εκτός από πολύ σπουδαία λογοτεχνική παράδοση, έχει και λαμπρό παρόν. Το επιβεβαιώνει η Νόνα Φερνάντες Σιλάνες με το «Space Invaders» (εκδ. Gutenberg), ένα κείμενο κυριολεκτικά της μιας ανάσας. Η συγγραφέας μάς παίρνει από το χέρι, μας βάζει σε μια σχολική τάξη στα χρόνια του Πινοσέτ, μας ξεναγεί στο σύμπαν της παιδικής αθωότητας και μας δίνει να καταλάβουμε πώς είναι να έχεις μεγαλώσει σε έναν τέτοιο κόσμο.
Η ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΣΗΜΕΡΑ: ΜΙΚΡΟΣ ΓΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ
Ας ξεκινήσουμε από την Αυστραλία και τον Ρίτσαρντ Φλάναγκαν, «Σε πρώτο πρόσωπο» (εκδ. Ψυχογιός), όπου ένας συγγραφέας δέχεται να γράψει (ως ghost writer) τη βιογραφία μιας εγκληματικής μορφής, γεγονός που θα του δώσει μια οικονομική ανάσα, ωστόσο σταδιακά παρασύρεται στον σκοτεινό κόσμο που καλείται να περιγράψει. Ο Φλάναγκαν καταξιώθηκε διεθνώς πριν από λίγο χρόνια όταν κέρδισε το βραβείο Μπούκερ («Το μονοπάτι για τα βάθη του βορρά»), το οποίο βραβείο έχει γενικώς βοηθήσει στην ανάδειξη «μακρινών» φωνών, όπως συνέβη προσφάτως και με τις Τζόχα Αλχάρθι από το Ομάν ή Χαν Γκανγκ από τη Νότια Κορέα. Η πρώτη έγραψε το «Οι κόρες της σελήνης» (εκδ. Gutenberg), ένα μυθιστόρημα πολλών χαρακτήρων, μέσα από τις ζωές των οποίων παρατηρούμε την πορεία της κοινωνίας της αραβικής χώρας, και την πρόοδο αυτής, καθώς, θυμίζω, η δουλεία καταργήθηκε διά νόμου στη χώρα το 1970. Όσο για τη «Χορτοφάγο» (εκδ. Καστανιώτη) της Χαν Γκανγκ, που προκάλεσε παγκόσμια αίσθηση, διαβάζουμε την (αλληγορική ή και όχι) ιστορία μιας νεαρής γυναίκας που αποφασίζει να σταματήσει να τρώει κρέας, που σταδιακά μεταφέρεται στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, απομονώνεται και αποκλείεται, για να λάβει, τελικά, μια παράδοξη απόφαση για τη ζωή της.
Συρία, Δαμασκός. Ένας άνδρας πεθαίνει στο νοσοκομείο και ζητά από τα παιδιά του να τον θάψουν στο χωριό όπου γεννήθηκε. Τα τρία αδέρφια θα προσπαθήσουν να εκπληρώσουν την επιθυμία του διασχίζοντας με ένα βανάκι μια χώρα κατεστραμμένη από τον εμφύλιο. Ο Χάλιντ Χαλίφα επεξεργάζεται στο «Ο θάνατος είναι ζόρικη δουλειά» (εκδ. Καστανιώτη), τον κλασικό μύθο της μεταφοράς του νεκρού σε ένα ιδιότυπο road novel.
Και μια στάση στην Αφρική, συγκεκριμένα στη Μοζαμβίκη, για χάρη του Μία Κότου και αυτού του απίθανου μυθιστορήματος που λέγεται «Το τελευταίο πέταγμα του φλαμίνγκο» (εκδ. Gutenberg). Κάποιοι κυανόκρανοι στο στρατόπεδο του ΟΗΕ που έχει στηθεί στη χώρα αρχίζουν ξαφνικά να εκρήγνυνται. Παράλογο; Όχι. Το παράλογο είναι το χάος που επέβαλαν οι δυτικοί σε αυτόν τον τόπο. Ο Κότου μας μεταφέρει στο μαγικό σύμπαν της Μοζαμβίκης και των ανθρώπων της με έναν εξίσου μαγικό τρόπο. Συμπληρωματικά προτείνω και το βιβλίο του σπουδαίου Πορτογάλου Αντόνιο Λόμπο Αντούνες, «Ώσπου οι πέτρες να γίνουν ελαφρύτερες απ’ το νερό» (εκδ. Πόλις), το οποίο κινείται γύρω από μια άλλη πορτογαλική αποικία, την Αγκόλα. Τα δύο βιβλία μάς θυμίζουν πόσο λίγα γνωρίζουμε για την ιστορία της Αφρικής.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ: ΠΡΟΠΟΛΕΜΙΚΑ
Ορισμένα κλασικά βιβλία δεν χρειάζονται ιδιαίτερες συστάσεις. Ούτε ο «Κόμης Μοντεχρίστος» (εκδ. Gutenberg) που κυκλοφορεί σε μια δίτομη έκδοση με ολόκληρο το κείμενο του Αλέξανδρου Δουμά, ούτε τα «Ανεμοδαρμένα ύψη» της Έμιλι Μπροντέ ή το «Ιστορία δυο πόλεων» του Ντίκενς που προστέθηκαν στην όμορφη σειρά των Κλασικών των εκδόσεων Ψυχογιός. Μια περίφημη μελέτη για τον Ντίκενς, παρεμπιπτόντως, είχε γράψει στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο Τζ. Κ. Τσέστερτον, και λίγα χρόνια μετά έγραψε το «Manalive» (εκδ. Αστάρτη), που μόλις μεταφράστηκε για πρώτη φορά στα ελληνικά. Σε ένα θαυμάσιο πρώτο κεφάλαιο διαβάζουμε για έναν δυνατό άνεμο που «φέρνει» έναν μυστηριώδη άνθρωπο στην αυλή ενός ξενώνα. Ο νεοφερμένος διασκεδάζει τους ενοίκους, μέχρι που αποδεικνύεται ότι κρύβει φοβερά μυστικά. Ο πανέξυπνος Τσέστερτον ανατρέπει την ιστορία και έπειτα την ανατρέπει και πάλι.
Δεκαετία του 1920. Υποκόμης ντε Λασκάνο Τέγκι. Το όνομα πιθανότατα δεν σας θυμίζει τίποτα. O Aργεντινός συγγραφέας που έζησε κυρίως στο Παρίσι, κάνοντας παρέα με τον Πικάσο και τον Απολινέρ, και αποφάσισε να αποκαλείται υποκόμης χωρίς ιδιαίτερο λόγο, υπήρξε στην εποχή του μια θρυλική και θρυλικά παράξενη μορφή – αντίστοιχα ιδιαίτερη είναι και η γραφή του. Στο μυθιστόρημα «Περί της εν ύπνω κομψότητας» (εκδ. Opera), ένας αφηγητής σε παραλήρημα, αφημένος σε πάθη, εμμονές και διαστροφές, οδηγείται στο έγκλημα. Ένας Αργεντινός στο Παρίσι και, περίπου την ίδια στιγμή, ένας Αμερικάνος στη Ρώμη. Ο νεαρός Θόρτον Γουάιλντερ εγκαταστάθηκε για σπουδές στην ιταλική πρωτεύουσα και εκεί ξεκίνησε να γράφει το πρώτο του μυθιστόρημα, «Καμπάλα» (εκδ. Αλεξάνδρεια), που αποτέλεσε την αφετηρία μιας καριέρας με τρία Πούλιτζερ και το Εθνικό Βραβείο των ΗΠΑ. Η ιστορία του Γουάιλντερ βασίζεται εξίσου στις εμπειρίες του από τη ζωή στην Ιταλία και τη φαντασία του: ένας νεαρός Αμερικάνος φοιτητής στη Ρώμη γνωρίζεται με τα μέλη μιας μυστηριώδους ομάδας ματαιόδοξων αριστοκρατών. Θα τους ακολουθήσει μέχρι να δει τη λάμψη του κόσμου τους να σβήνει. Την ίδια περίπου περίοδο θα ταξιδέψει στη Ρώμη και η νεαρή Μαργκερίτ Γιουρσενάρ, συνοδεύοντας τον πατέρα της, και εκεί θα συλλάβει την ιδέα ενός μυθιστορήματος για τον έρωτα ανάμεσα σε δύο αδέρφια, παρασυρόμενη από αρχαίους μύθους και σύγχρονα αναγνώσματα. Πέρασαν τελικά κάποια χρόνια μέχρι να γράψει το «Άννα, σορόρ…» (εκδ. Άγρα), μια δραματική αφήγηση για το μη αποδεκτό και απαγορευμένο πάθος του Ντον Μιγκέλ και της Ντόνια Άννα.
Στη Ρώμη έζησε για ένα διάστημα και η Ρωσίδα συγγραφέας και ψυχαναλύτρια Λου Αντρέας Σαλαμέ, πριν εγκατασταθεί στη Ζυρίχη και αργότερα στο Βερολίνο, όπου έγραψε τη νουβέλα «Φένιτσκα» (εκδ. Σοκόλη). Θα βρείτε πολλά αυτοβιογραφικά της στοιχεία στην ιστορία μιας νεαρής Ρωσίδας που πηγαίνει στην Ευρώπη για σπουδές – η Αντρέας Σαλαμέ, αυτή η εμβληματική μορφή της ευρωπαϊκής διανόησης, αφουγκραζόταν καλύτερα από τον καθένα το ξύπνημα του φεμινιστικού κινήματος και ήθελε να προβάλει την ιδέα ότι μια γυναίκα έπρεπε να έχει την επιλογή των σπουδών και της γνώσης. Κατά σύμπτωση, και ο Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ έγραψε μια (φαινομενικά) παρόμοια ιστορία τον καιρό που ζούσε στο Βερολίνο. Στη «Δόξα» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) ένας νεαρός Ρώσος εγκαταλείπει τη χώρα, διασχίζει την Ευρώπη (περνάει και από την Αθήνα) με τελικό προορισμό το Κέιμπριτζ. Ο Ναμπόκοφ είναι λυρικός εδώ, γράφει ακόμη στα ρώσικα, φτιάχνει έναν ήρωα που νοσταλγεί τα χρόνια του στην προεπαναστατική Ρωσία, ενώ δοκιμάζεται από τη φαντασίωση του έρωτα.
Βρισκόμαστε ακόμη στη μεσοπολεμική περίοδο και στον λογοτεχνικό κόσμο της κεντρικής Ευρώπης εμφανίζεται ο Τσέχος Χέρμαν Ούνγκαρ. Το έργο που άφησε είναι περιορισμένο, λόγω του θανάτου του σε ηλικία 36 ετών. Υπάρχει, όμως. Οι «Ακρωτηριασμένοι» (εκδ. Ροές) είναι μια αποκάλυψη, ένα ξεχασμένο αριστούργημα ηλικίας σχεδόν ενός αιώνα. Ένας τραπεζικός υπάλληλος, ψυχαναγκαστικός και κοινωνικά ανεπαρκής, βλέπει τον φίλο του να αργοπεθαίνει από μια ακατονόμαστη ασθένεια, κακοποιείται σεξουαλικά από τη σπιτονοικοκυρά του, και γενικά στην ιστορία απλώνεται μια αίσθηση διαταραχής και παράνοιας που οδηγεί στην καταστροφή – όπως συνέβη και με την ίδια την Ευρώπη. Σε κάποιους ίσως θυμίσει τον Κανέτι, άλλοι θα σταθούν στα καφκικά στοιχεία. Ο Ούνγκαρ, άλλωστε, ήταν φίλος με τον Κάφκα, όπως και με τον Τόμας Μαν, ο οποίος υπήρξε και νονός του γιου του. Ο Τόμας Μαν υπήρξε επίσης πατέρας του Κλάους Μαν, ο οποίος το 1936 έγραψε το περίφημο «Μεφίστο» που κυκλοφορεί σε νέα μετάφραση από τις εκδόσεις Άγρα. Μια παραλλαγή του μύθου του Φάουστ, με έναν ηθοποιό που «πουλάει την ψυχή του» στον ναζισμό για να συνεχίσει τη θεατρική του καριέρα.
Στα χρόνια του μεσοπολέμου εκτυλίσσεται και το «Πλοίο των τρελών» (εκδ. Κλειδάριθμος), το αριστούργημα της Κάθριν Αν Πόρτερ (δημοσιεύτηκε τη δεκαετία του ‘60): ένα υπερωκεάνιο διασχίζει προς ανατολάς τον Ατλαντικό, με ένα σωρό ετερόκλητους επιβάτες, τους οποίους παρακολουθούμε να αλληλεπιδρούν μεταφέροντας τα όνειρά τους σε μια ήπειρο που ετοιμάζεται να τους διαψεύσει. Πιθανότατα θα έχετε δει την οσκαρική μεταφορά του στο σινεμά από τον Στάνλεϊ Κρέιμερ.
ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΠΟΥ ΑΝΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ: ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΑ
Η διαμόρφωση της αμερικανικής κοινωνίας στα μεταπολεμικά χρόνια έχει γεννήσει μερικά από τα σπουδαιότερα έργα της αγγλόφωνης λογοτεχνίας του 20ού αιώνα. Ίσως όμως κανείς δεν κατάφερε να αποτυπώσει την αίσθηση της μεσαίας τάξης με τον τρόπο που το έκανε ο Τζον Απντάικ το 1962 με το «Λαγέ τρέξε» (εκδ. Οξύ). Ο Χάρι «Λαγός» Άνγκστρομ, πρώην παίκτης του σχολικού πρωταθλήματος μπάσκετ, νιώθει όσο μεγαλώνει ότι το περίφημο αμερικανικό όνειρο μάλλον τον έχει εγκλωβίσει. Το εμβληματικό έργο του Απντάικ επανεμφανίζεται έπειτα από χρόνια στα ελληνικά γράμματα.
Σε μια στιγμή υπαρξιακής κρίσης, ανάλογης του «Λαγού», πετυχαίνουμε και τον Χένρι Μολίσε, έναν ημιαποτυχημένο συγγραφέα, τον ήρωα της νουβέλας «Ο σκύλος μου ο Ηλίθιος» (εκδ. Δώμα) του Τζον Φάντε. Είναι ένα από εκείνα τα σπάνια κείμενα που σε κάνουν να γελάς, κανονικά, δυνατά. Μια κυνική αποκαθήλωση της τέλειας ζωής. Ο Μολίσε έχει ένα όμορφο σπίτι στο Λος Άντζελες, μια καλή σύζυγο, τέσσερα παιδιά. Αν ένας άγνωστος θηριώδης σκύλος δεν αποφάσιζε να εγκατασταθεί στο σπίτι του, θα τα παρατούσε όλα, όπως λέει, για να πάει να ζήσει μόνος του στη Ρώμη. (Ίσως να έχετε προσέξει ότι με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η Ρώμη επαναλαμβάνεται συνεχώς – απλή σύμπτωση). Αν, λοιπόν, ο Μολίσε είχε πάει στη Ρώμη όπως ήθελε, κάνοντας μια μυθοπλαστική υπόθεση, ίσως συναντούσε τον Ντίνο, τον ήρωα της «Πλήξης» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα) του Αλμπέρτο Μοράβια, ο οποίος την ίδια εποχή (δεκαετία του ‘60) αντιμετώπιζε ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα: βαριόταν. Μέχρι που γνώρισε μια γυναίκα, η σχέση του με την οποία προκάλεσε μια σύγχυση στον ρυθμό της ζωής του. Ο Μοράβια υπήρξε μέγας αναλυτής της ανδρικής ψυχοσύνθεσης, γεγονός που παρατηρούμε και στον «Άνθρωπο που κοιτάζει» (εκδ. Οξύ), ένα από τα τελευταία του μυθιστορήματα που έγινε γνωστό και από τη μεταφορά του στον κινηματογράφο. Πάλι Ρώμη, πάλι ένας άνδρας σε υπαρξιακό τέλμα, ένας ηδονοβλεψίας που ζει με τη σύζυγό του και τον πατέρα του σε μια ιστορία που εξελίσσεται αρκετά άβολα, αποκαλυπτικά, προκλητικά.
Ο Μοράβια έχει μια εξέχουσα θέση στην ιστορία των ιταλικών γραμμάτων, σε αντίθεση με τον μιας γενιάς νεότερο Νικόλα Πουλιέζε, ο οποίος ως ένα βαθμό επιδίωξε να ζήσει στην αφάνεια. Το μυθιστόρημά του «Σκοτεινό νερό» (εκδ. Loggia) κυκλοφόρησε το 1977, μετά την έγκριση του Ίταλο Καλβίνο, ωστόσο ο συγγραφέας αρνήθηκε την επανέκδοσή του και αποσύρθηκε από τους λογοτεχνικούς κύκλους. Με τα χρόνια το μυθιστόρημα, εν πολλοίς εξαφανισμένο, απέκτησε μια μυστηριώδη φήμη, κυκλοφορούσε σε φωτοτυπίες και τελικά επανακυκλοφόρησε το 2012 μετά τον θάνατο του Πουλιέζε για να συναντήσει ένα σύγχρονο κοινό. Έτσι μπορούμε να διαβάσουμε κι εμείς αυτές τις ναπολιτάνικες ιστορίες που το συνθέτουν, ιστορίες ανθρώπων που ζουν τέσσερις μέρες ακατάπαυστης βροχής στην πόλη, σε ένα κλίμα σκοτεινό και δυσοίωνο, που φλερτάρει με τα όρια του μεταφυσικού.
Και, τέλος, μια ιστορία κατασκόπων. Ή, πιο σωστά, μια ιστορία κανονικών ανθρώπων που εργάζονται στις μυστικές υπηρεσίες και δεν έχουν καμία σχέση με τον Τζέιμς Μποντ. Ο λόγος για τον «Ανθρώπινο παράγοντα» (εκδ. Πόλις) του Γκράχαμ Γκριν, ο οποίος (όπως και ο Λε Καρέ) είχε προσωπική εμπειρία από τον συγκεκριμένο χώρο και έτσι μπορούσε να γνωρίζει πώς μοιάζουν, αν μη τι άλλο, οι διάδρομοι στα γραφεία της ΜΙ6. Το μυθιστόρημα γράφτηκε το 1978 και αποτελεί μια συναρπαστική χαμηλών τόνων ιστορία γεμάτη ψιθύρους και μυστικά, με το βλέμμα να στρέφεται στα βρετανικά συμφέροντα στην Αφρική.
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ Ι
Ο Χένρι Κάτνερ, περισσότερο γνωστός ως μέλος του κύκλου του Λάβκραφτ και συγγραφέας βιβλίων φαντασίας, έγραψε προς το τέλος της ζωής του, τη δεκαετία του ‘50, μια σειρά τεσσάρων νουάρ αστυνομικών ιστοριών με ήρωα τον ψυχαναλυτή Μάικλ Γκρέι. Οι εκδόσεις Αλεξάνδρεια ολοκληρώνουν την έκδοση και των τεσσάρων με τα «Ο φόνος της Αν Έιβερι» και «Ο φόνος της Έλινορ Πόουπ». Κλασικά, ατμοσφαιρικά μυθιστορήματα, με την αυτονόητη σκοτεινιά και το απαραίτητο στιλ. Μιλώντας για κλασικά: κυκλοφόρησε μία ακόμα συλλογή του Άρθουρ Κόναν Ντόιλ, «Οι περιπέτειες του Σέρλοκ Χολμς» (εκδ. Μίνωας), με δώδεκα από τις πιο γνωστές περιπέτειες του διασημότερου ντετέκτιβ της ιστορίας. Πάντα ευπρόσδεκτες. Συνεχίζοντας να μιλάμε για κλασικά: εμπλουτίζεται ακόμα περισσότερο η βιβλιοθήκη με τα μυστήρια της Αγκάθα Κρίστι από τις εκδόσεις Ψυχογιός με αρκετές ακόμα ιστορίες, ανάμεσα στις οποίες και κάποιες πιο «καλοκαιρινές», όπως τα «Έγκλημα στον Νείλο», «Μυστήριο στην Καραϊβική» ή το «Έγκλημα κάτω από τον ήλιο»
Προτείνουμε επίσης το «Ένα έγκλημα» (εκδ. Utopia) του Ζορζ Μπερνανός, έναν μυθιστόρημα κλασικής αστυνομικής δράσης εμπλουτισμένο με τους θεολογικούς προβληματισμούς που χαρακτηρίζουν συχνά το έργο του συγγραφέα, και, περνώντας στη μεταπολεμική εποχή, το μυθιστόρημα ενός άλλου Γάλλου, του Μπορίς Βιάν, «Δεν γλυτώνεις» (εκδ. Πλέθρον), η συγγραφή του οποίου ολοκληρώθηκε από την απίθανη ομάδα του εργαστηρίου Oulipo: ένας βετεράνος της Κορέας επιστρέφει στην Αμερική (με ένα χέρι λιγότερο) και κατηγορείται για μια σειρά δολοφονιών γυναικών, με τις οποίες φαίνεται ότι είχε σχέσεις. Κυκλοφόρησε επίσης μια νέα περιπέτεια του Δικαστή Τι, «Μυστηριώδεις φόνοι στη λίμνη» (εκδ. Μίνωας), του Ρόμπερτ φαν Γκούλικ, ο οποίος αναβιώνει με θαυμαστή απλότητα την ατμόσφαιρα της αυτοκρατορικής Κίνας.
Δεκαετία του ‘70, Μεξικό: ένας αμοραλιστής ιδιωτικός ντετέκτιβ αναλαμβάνει μια υπόθεση παγκόσμιας σημασίας, καθώς ο πρόεδρος των ΗΠΑ επισκέπτεται τη μεξικανική πρωτεύουσα και φαίνεται ότι είναι στόχος δολοφονικής επίθεσης. Η «Συνωμοσία της Μογγολίας» (εκδ. Carnivora) του Ραφαέλ Μπερνάλ είναι ένα κλασικό μεξικανικό νουάρ, με τον υπόκοσμο της Πόλης του Μεξικού σε πρώτο πλάνο και τις διεθνείς πλεκτάνες στο φόντο. Η συνήθης μορφή μιας αφήγησης που φέρνει τον ήρωα σε σύγκρουση με κάτι πολύ μεγαλύτερο από τις δυνάμεις του.
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΙΙ
Στη σύγχρονη παραγωγή του αστυνομικού βιβλίου συναντάμε τον Τζορτζ Πελεκάνος, που συνεχίζει να βρίσκει ισορροπία ανάμεσα στη συγγραφή μυθιστορημάτων και τηλεοπτικών σεναρίων και υπογράφει πάντα αξιόλογες δουλειές, όπως συμβαίνει και στο «Ο άντρας που επέστρεψε» (εκδ. Πατάκη): ο Μάικλ Χάντσον εξελίσσεται σε βιβλιοφάγο όσο βρίσκεται στη φυλακή και, όταν τελικά αποφυλακίζεται κυκλοφορεί στην Ουάσιγκτον με αλλαγμένο μυαλό, αλλά ίδιους πειρασμούς. Από το αστικό τοπίο της αμερικανικής πρωτεύουσας περνάμε στα δάση του Καναδά, εκεί όπου μια κοπέλα βρίσκεται νεκρή, με το πόδι της πιασμένο σε ένα δόκανο. Ατύχημα ή έγκλημα; Το «Μεθόριος» (εκδ. Εικοστού πρώτου), εξαιρετικά καλογραμμένο, είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πρόταση από την Αντρέ Μισό. Αντιδιαμετρικά στον χάρτη, στην Αυστραλία, γνωρίζουμε τον Γκάμπριλ Μπεργκμόσερ, μυθιστοριογράφο και θεατρικό συγγραφέα, και τα «Θηράματα» (εκδ. Bell), μια βίαιη περιπέτεια στις αχανείς εκτάσεις της ενδοχώρας της Αυστραλίας.
Περνάμε τώρα σε κάποια πιο κλασικά θρίλερ, όπως τον «Καστανάνθρωπο» (εκδ. Διόπτρα) του Σόρεν Σβάιστρουπ, όπου ένας δολοφόνος στην Κοπεγχάγη αφήνει ως «υπογραφή» μια κούκλα από σπίρτα και κάστανα ή τον «Καλό γιο» (εκδ. Μεταίχμιο) της Γέονγκ Γου-Γέονγκ που ξεκινά με τον πρωταγωνιστή να ξυπνά και να βρίσκει τη μητέρα του δολοφονημένη στον κάτω όροφο του σπιτιού ή το «Κλειδί» (εκδ. Κλειδάριθμος) της Ρουθ Γουέαρ που περιγράφει την ιστορία μιας νταντάς που κατηγορείται για τον φόνο ενός παιδιού – με μια αύρα από Χένρι Τζέιμς.
Νέο βιβλίο και για τον Ρέι Σέλεστιν που κέρδισε ένα αφοσιωμένο κοινό μετά την «Τζαζ του δολοφόνου». Στον «Θρήνο του γκάνγκστερ» (εκδ. Διόπτρα) ο συγγραφέας παραμένει στο παρελθόν (μεταπολεμική Νέα Υόρκη) και εκμεταλλεύεται τη γοητευτική ατμόσφαιρα των κλαμπ και των ξενοδοχείων για να ξεδιπλώσει την ιστορία του – μια ιστορία με φόνους, φυσικά. Κυκλοφόρησε επίσης το «Οκτώ» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα), κλασικό page-turner της Κάθριν Νέβιλ, πρόγονος των δαιδαλωδών μυθιστορημάτων μυστηρίου (τύπου Νταν Μπράουν), στον πυρήνα του οποίου βρίσκεται ένα αντικείμενο που ανέκαθεν γεννούσε μύθους: μια σκακιέρα.
ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΙΙΙ
Ο επιφανέστερος των σύγχρονων Ελλήνων συγγραφέων του αστυνομικού, πιθανόν και ο πλέον αναγνωρίσιμος πεζογράφος της χώρας στο εξωτερικό, ο Πέτρος Μάρκαρης, πάντα δραστήριος, επιστρέφει με ένα ακόμα μυθιστόρημα, «Ο φόνος είναι χρήμα» (εκδ. Κείμενα). Η Αθήνα φιλοξενεί για μία ακόμα φορά την ιστορία του, η Αθήνα του σήμερα, η Αθήνα της φτωχοποιημένης μεσαίας τάξης, η Αθήνα των ξένων επενδυτών που, εδώ αρχίζει η ιστορία, αρχίζουν να δολοφονούνται. Ο αστυνόμος Χαρίτος έχει αρκετή δουλειά, αλλά, μια ενδιαφέρουσα καινοτομία, αυτή τη φορά μοιράζεται την αφήγηση με έναν δεύτερο χαρακτήρα, τον Λάμπρο Ζήση, τον «υπαρχηγό» του μυθιστορηματικού κόσμου του Μάρκαρη.
Ο Γιάννης Σκαραγκάς στρέφεται και πάλι στο αθηναϊκό παρελθόν (μετά το «Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες»), αυτή τη φορά με μια ιστορία αστυνομικού χαρακτήρα. Το «Πριν κοιμηθείς με τον διάβολο» (εκδ. Κριτική) μας μεταφέρει στην πρωτεύουσα της δεκαετίας του ‘30, στις σκοτεινές της γωνιές και στα χειρότερα ανθρώπινα ένστικτα. Η Ευτυχία Γιαννάκη επαναφέρει στη «Νόσο του μικρού Θεού» (εκδ. Ίκαρος) τον αστυνόμο Χάρη Κόκκινο, τον ήρωα που γνωρίσαμε στην Τριλογία της Αθήνας, εγκαινιάζοντας μια νέα σειρά μυθιστορημάτων. Αυτή τη φορά η ιστορία ξεκινάει από την Πάρο. Τα υλικά της είναι περίφημα: Μια δολοφονημένη γυναίκα, ένα κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας, μια κλειστή κοινωνία, ξεχασμένες υποθέσεις, εύθραυστες σχέσεις, φόβοι. Σε ένα νησί μάς μεταφέρει και ο Μανώλης Λυδάκης στον «Επιστάτη» (εκδ. Αλεξάνδρεια), όπου έπειτα από έναν μη προγραμματισμένο φόνο ξετυλίγεται μια ιστορία γεμάτη συμπτώσεις και εκπλήξεις. Τόσο για τον αναγνώστη όσο και για τον πρωταγωνιστή της ιστορίας που μέχρι το τέλος αναρωτιέται αν κάποιος προσπαθεί να τον τρελάνει.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ
Τρεις γενιές Ηπειρωτών στα όπλα: από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι και τον Εμφύλιο. Το μυθιστόρημα του Δημήτρη Οικονόμου «Ο τελευταίος φύλακας» (εκδ. Ίκαρος) είναι ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα, προϊόν προσωπικής έρευνας του συγγραφέα, το οποίο, σε περιπτώσεις όπως αυτή, λειτουργεί ενισχυτικά για τη φαντασία. Γνωστές και άγνωστες στιγμές, ατομικές και εθνικές τραγωδίες, περηφάνια, συγκίνηση, θλίψη. Ένα σημαντικό ιστορικό μυθιστόρημα για τα ελληνικά γράμματα και την περιοχή της Ηπείρου. Ιστορικό χαρακτήρα έχει και το «Όλοι οι καλοί έχουν πεθάνει» (εκδ. Κριτική) του Γεράσιμου Μπέκου, ο οποίος μεγάλωσε ανάμεσα στην Ελλάδα και τη Γερμανία, σήμερα ζει στο Βερολίνο και έγραψε το μυθιστόρημά του στα γερμανικά (κυκλοφορεί μεταφρασμένο). Ο πρωτοεμφανιζόμενος συγγραφέας συνδέει σε μια πολύπλοκη ιστορία τις χώρες με τις οποίες σχετίζεται, τη γερμανική κατοχή και τους σημερινούς Έλληνες μετανάστες, το παρελθόν και το παρόν, παρουσιάζοντας ένα μοντέρνο μυθιστόρημα.
Οι ρίζες και η ιστορία μας, η ταυτότητά μας, η σύγχρονη Ελλάδα και οι σχέσεις μας με την Ευρώπη είναι κάποιοι από τους άξονες του μυθιστορήματος της Νίκης Τρουλλινού, η οποία βρίσκει την αφορμή για να ξετυλιχθούν σκέψεις και γεγονότα στην έκρηξη του ισλανδικού ηφαιστείου το 2010, που δίνει και τον τίτλο στο βιβλίο της «Ουρανός από στάχτη» (εκδ. Ποταμός). Εξίσου εστιασμένο στα καθ’ ημάς είναι το «Πέντε στάσεις» (εκδ. Μεταίχμιο) του Μάκη Τσίτα, ο οποίος δίνει τον λόγο στην Τασούλα, μια γυναίκα που η ζωή την ξεγέλασε, κρύφτηκε πίσω από υποχρεώσεις και έναν κακό γάμο και κύλησε χωρίς μεγάλες στιγμές. Η Τασούλα απλώς έπαιξε τον ρόλο της και ο συγγραφέας θίγει μέσα από την ιστορία της τον θεσμό της οικογένειας και τη θέση της γυναίκας τις τελευταίες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Το σχόλιο του Παναγιώτη Χατζημωυσιάδη στο «Έξοδα νοσηλείας» (εκδ. Ενύπνιο) είναι πολύ πιο έμμεσο: μια σχέση φροντιστή-ασθενούς, συμβολικής αξίας, γεννά τρεις μονολόγους για την απώλεια της μνήμης και της σκέψης, που ανάγεται από το άτομο στη χώρα, στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας.
«Είναι για γέλια η όλη ιστορία», γράφει η Ισμήνη Καρυωτάκη στους «Ληστές της “Ανθολογίας του μαύρου χιούμορ”» (εκδ. Ποταμός). «Αλλά όχι, τι λέω; Για μαύρα γέλια, είναι το σωστότερο να πω. Ή μάλλον για κλάματα. Γιατί τώρα ο Λουκάς δεν υπάρχει, εγώ τον σκέφτομαι και θολώνουν τα μάτια μου». Αυτά τα λέει ο Μανώλο. Οι δυο τους μεγάλωσαν στα Εξάρχεια της δεκαετίας του 1980 και μέσα απ’ τη φιλία τους η συγγραφέας χτίζει μια φορτισμένη ιστορία ενηλικίωσης, η οποία, αν και είναι «για κλάματα», δίνεται μέσα από εναλλασσόμενες νεανικές φωνές, περασμένες με έναν εύθυμο σαλιντζερικό τόνο, που καθιστούν την ανάγνωση απολαυστική. Όπως συμβαίνει και με το μυθιστόρημα της Έλενας Μαρούτσου «Θηριόμορφοι» (εκδ. Πόλις), με την ιδιαιτερότητα ότι είναι τυπωμένο σε «καλό» χαρτί, για να υποστηρίξει τις φωτογραφίες της Laura Makabresku που συνοδεύουν το κείμενο. Η βάση της ιστορίας είναι η Κρακοβία, εκεί όπου ένας Έλληνας καθηγητής λογοτεχνίας συναντά μια Ιταλίδα ηθοποιό. Το γεγονός ξυπνά αναμνήσεις και επιθυμίες. Μαζί με πλήθος αναφορών, από τον Πόε και τον Κοέν μέχρι τον Κισλόφσκι, η συγγραφέας καταθέτει ένα γοητευτικό μείγμα.
Τέλος, πολύ ιδιαίτερο, το νέο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου, «Γράμματα στη Χιονάτη» (εκδ. Καστανιώτη), εξελίσσεται εντός ενός ονειρικού σκηνικού και παραμένει μάλλον ανοιχτό σε ερμηνείες: μια γυναίκα φτάνει σε ένα χωριό και, όταν οι κάτοικοι την κοιτάζουν, εξηγεί ότι έχασε τα μαλλιά και τα φρύδια της απ’ τη στενοχώρια. Η μορφή της και οι επιλογές της αποτελούν μυστήριο. Ένα σκληρό παραμύθι για τη ζωή.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΝΟΥΒΕΛΑ
Η Μαρία Λαϊνά διαλέγει έναν ειρωνικό τίτλο, «Τι όμορφη που είναι η ζωή» (εκδ. Πατάκη), για να καταθέσει τον μελαγχολικό μονόλογο μιας κόρης που θυμάται τη μητέρα της και αναγνωρίζει πια, με τα χρόνια να έχουν περάσει, τα συναισθήματά της. Μια καταθλιπτική, μακρόσυρτη δήλωση, δοσμένη σε ποιητικό ρυθμό, αληθινή και σκληρή, ένα μικρό αριστούργημα.
Ο Μιχάλης Μακρόπουλος έγραψε τη «Θάλασσα» (εκδ. Κίχλη) πριν από την περιπέτεια της πανδημίας – άριστος συγχρονισμός. Οι πάγοι λιώνουν, ο πλανήτης πλημμυρίζει και ένας ιός εξαπλώνεται παντού. Όσοι επιζούν μεταφέρονται σε πόλεις κάτω απ’ τη γη. Μια νουβέλα επιστημονικής φαντασίας, γραμμένη όμως με τον τρόπο του συγκεκριμένου συγγραφέα, με ποιότητα, συναίσθημα και ένταση. Ένα δυστοπικό πλαίσιο θέτει και ο Χρήστος Χρηστίδης στο «Γυμνός» (εκδ. Εντευκτήριο): δύο άνθρωποι προσγειώνονται αναγκαστικά σε έναν παράξενο τόπο και περιηγούνται ανάμεσα σε μυστηριώδεις μορφές – μια θαυμάσια, μακάβρια φάρσα. Και μια ακόμα νουβέλα, το «Μπαμ!» (εκδ. ΑΩ) της Χαράς Νικολακοπούλου, μια μαύρη αθηναϊκή σάτιρα. Η συγγραφέας δίνει τον λόγο σε μια τετραπέρατη αφηγήτρια, ένα πλάσμα που ζει χωρίς ποιότητα, παρωδώντας τη σύγχρονη πραγματικότητα και τον λογοτεχνικό κόσμο.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ
Σε ένα από τα διηγήματά της η Ρέα Γαλανάκη γράφει ότι «ο συγγραφέας είναι ένα μικρό παιδί, που παίζει, παίζει, παίζει ασταμάτητα». Η ίδια «παίζει» όταν συνομιλεί με τους μυθιστορηματικούς της χαρακτήρες, αλλά αυτό που κυριαρχεί στα περισσότερα κείμενα της συλλογής «Διηγήματα» (εκδ. Καστανιώτη) είναι ο ονειρικός λυρισμός, οι αρχαίοι μύθοι, η φύση, η ποιητική γλώσσα. Δέκα συνολικά διηγήματα και μία νουβέλα που γράφτηκαν σε μια περίοδο από το 1984 μέχρι το 2018. Έκδοση λογοτεχνικής και αρχειακής αξίας.
Ο Γιώργος Παυλόπουλος γράφει «36 ιστορίες ξενοδοχείων», όπως αυτοπροσδιορίζεται η συλλογή «Όσο πιο μακριά από το σπίτι» (εκδ. Στερέωμα). Τα ξενοδοχεία αυτά βέβαια είναι μη τόποι, συμβολικά οικοδομήματα, «αόρατα ξενοδοχεία» – κατ’ αντιστοιχία με τις «Αόρατες πόλεις» του Καλβίνο, βιβλίο με το οποίο συγγενεύει η πραγματικά εξαιρετική δουλειά του συγγραφέα. Δεν πρόκειται για παραδοσιακά διηγήματα και το ίδιο ισχύει για τα κείμενα που αποτελούν τον «Ιστορικό ενεστώτα» (εκδ. Πόλις) του Θανάση Χατζόπουλου, μια συλλογή σύντομων επινοημένων βιογραφικών, ολοκληρωμένων ζωών με ημερομηνίες γέννησης και θανάτου, που παραπέμπουν σε νεκρολογίες. Ευφυής σύλληψη και άψογη εκτέλεση.
ΠΟΙΗΣΗ ΑΠΟ ΑΛΛΕΣ ΓΛΩΣΣΕΣ
O Τ. Σ. Έλιοτ έγραψε το ποίημα «Waste Land» το 1922, το οποίο αναφέρω σκόπιμα με τον πρωτότυπο τίτλο του, και περίπου μία δεκαετία αργότερα αυτό μεταφράστηκε στα ελληνικά, αρχικά από τον Τάκη Παπατσώνη, ως «Ερημότοπος». Επικράτησε, τελικά, η εκδοχή του Γιώργου Σεφέρη: «Έρημη χώρα». Το ποίημα, όμως, δεν έπαψε μέσα στις δεκαετίες να αποτελεί πρόκληση για τους Έλληνες μεταφραστές που κατέθεσαν τις προτάσεις τους (όχι μόνο όσον αφορά τον τίτλο, φυσικά, αλλά και το περιεχόμενο), με τελευταία αυτή του ποιητή Χάρη Βλαβιανού. Η «Άγονη Γη» (εκδ. Πατάκη) αποτελεί αυτή τη στιγμή μια πολύ ελκυστική πρόταση για τον Έλληνα αναγνώστη να γνωρίσει και να εκτιμήσει, έναν αιώνα μετά, την ποιητική καρδιά του μοντερνισμού. Εν τω μεταξύ, κάποια χρόνια αργότερα, ο Έλιοτ, διάσημος πια, διαβάζοντας τις ποιητικές επιθεωρήσεις ξεχώρισε τα ποιήματα ενός νεαρού – ήταν του Ντίλαν Τόμας. Η ανθολογία «Τόμας: ποιήματα» (εκδ. Σοκόλη) αποτελεί μια ευκαιρία περαιτέρω γνωριμίας με το έργο αυτού του ανένταχτου καλλιτέχνη που έζησε και δημιούργησε έντονα, ακολουθώντας μόνο τους δικούς του κανόνες.
Κυκλοφόρησε μόλις και μια συλλογή του Αυστριακού Ούγκο φον Χόφμανσταλ, ο οποίος υπήρξε σημαντικός παράγοντας στη διαμόρφωση της κεντροευρωπαϊκής κουλτούρας στο μεταίχμιο του 19ου και του 20ού αιώνα. Το «Ιππότης, θάνατος, διάβολος» (εκδ. Κείμενα) είναι μια ρομαντική ποιητική ανθολογία από τα χρόνια της νεότητάς του, ενώ στην έκδοση εμπεριέχονται και δύο μονόπρακτα. Ο Χόφμανσταλ πέθανε το 1929 – στη χώρα του είχε μόλις γεννηθεί η Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν, μία από τις πιο δυνατές και αυθεντικές ποιητικές φωνές της μεταπολεμικής Ευρώπης. Είναι ευτύχημα η πρώτη ελληνική συγκεντρωτική έκδοση «Άπαντα τα ποιήματα» (εκδ. Βακχικόν), που ίσως διορθώσει την ανορθογραφία να την έχουν διαβάσει (στη χώρα μας) τόσο λίγοι και τόσο λίγο.
«Άκου με, ξέρω τι σου λέω / θα συνεχίσω / να γράφω αυτό το ποίημα για σένα / ακόμα κι αφότου πεθάνω», γράφει ο Άλντεν Νόουλαν, ο οποίος περίπου σαράντα χρόνια μετά τον θάνατό του διατηρεί τη φήμη του ως ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του Καναδά. Τον διαβάζουμε για πρώτη φορά στα ελληνικά, «Χαίρομαι που είμαι εδώ» (εκδ. Loggia), και γνωρίζουμε την απλότητά του, το καθαρό του πνεύμα, την αγάπη για το καθημερινό. Δεν είναι ο μοναδικός Καναδός ποιητής, πάντως, που διαβάσαμε αυτόν τον καιρό. Για την ακρίβεια, μόλις κυκλοφόρησε η «Φλόγα» (εκδ. Gutenberg) του Λέοναρντ Κοέν, του πιο σημαντικού τραγουδοποιού των τελευταίων δεκαετιών, και χάρη στην παρούσα, πολύ όμορφη έκδοση, κοιτάμε τις σημειώσεις του, διαβάζουμε τους στίχους απ’ τα τραγούδια του, τα ποιήματά του.
ΠΟΙΗΣΗ ΣΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΜΑΣ
Ο θάνατος της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ, πρώτα απ’ όλα, στις αρχές του χρόνου, καθιστά πιο «απαραίτητο» τον συγκεντρωτικό τόμο των ποιημάτων της «Ποίηση 1963-2011», που επανακυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Η ποίηση έχει φιλοξενήσει αμέτρητες φορές τον πόνο, κάθε είδους πόνο, ακόμα και τον μεγαλύτερο – την απώλεια ενός παιδιού. Η Αγγελική Σιδηρά στρέφεται στο καταφύγιο των στίχων στο «Οίμοι, λέγουσα» (εκδ. Κέδρος), μια τόσο σκληρή συλλογή που ο αναγνώστης θα απορήσει πώς συγχρόνως είναι και τόσο περίτεχνη. Η ποίηση έχει φιλοξενήσει, σπανιότερα ίσως, και χαρές. Έχει φιλοξενήσει, σίγουρα, τις σημαντικές στιγμές. Το διαπιστώνουμε μέσα από τη συλλογή του Κώστα Κουτσουρέλη «Η κόρη μου» (εκδ. Κίχλη), ένα ποιητικό ημερολόγιο μιας χρονιάς γύρω απ’ τον ερχομό μιας νέας ζωής. Νέα συλλογή και από τον Γιώργο Βέη, με τίτλο «Βράχια» (εκδ. Ύψιλον). Αντιγράφω το ποίημα «Επίκληση»: «Οι κάμπιες ξέρουν από την αρχή / ότι το έλατο ο τάφος τους θα γίνει / αν δεν το φάνε στα γρήγορα / είναι και τα πουλιά ο φόβος τους / αλλά δεν τα προλαβαίνουν όλα».
Θα συμπληρώσουμε τις προτάσεις μας με τρεις νεότερες φωνές, κατά σύμπτωση γυναικείες. Της Μυρσίνης Γκανά, με τη συναισθηματική, ώριμη συλλογή «Εγώ έχω κι άλλα πράγματα που αγαπώ» (εκδ. Μελάνι). Της Αντωνίνης Σμυρίλλη, «Κάτω απ’ το πάπλωμα» (εκδ. Σαιξπηρικόν), που έχει μια ξεχωριστή άνεση με τους στίχους της και ο κυνισμός της τους δίνει ρυθμό. Και της Κορίνας Καλούδη, πρώτο βιβλίο, «Και βέβαια τους φοβάμαι» (εκδ. Περισπωμένη), αφαιρετική, διακριτική, σαν να ψιθυρίζει αλήθειες, αλλά να μη θέλει να ενοχλήσει.
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ, ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ, ΒΙΟΓΡΑΦΙΕΣ
Κάθε βιβλίο του Εντουάρ Λουί είναι ένα σημαντικό εκδοτικό γεγονός. Στο «Ποιος σκότωσε τον πατέρα μου» (εκδ. Αντίποδες) προσθέτει τον οβολό του στη μακρά και σπουδαία παράδοση των κειμένων που έχουν γραφτεί για τη σχέση πατέρα-γιου, σε ένα βιβλίο, πάντως, με πολιτική χροιά και ευθεία κριτική στην πολιτική σκηνή και στη σύγχρονη κοινωνία της Γαλλίας. Από τη σχέση πατέρα-γιου περνάμε στη σχέση πατέρα-κόρης και στην Ανί Ερνό, που βιογραφεί τον πατέρα της και την εποχή του στον «Τόπο» (εκδ. Μεταίχμιο). Ένα στοχαστικό αυτοβιογραφικό αφήγημα (στα όρια του autofiction) στο οποίο η συγγραφέας παρατηρεί την απόσταση που δημιούργησε από την προηγούμενη γενιά το γεγονός ότι επέλεξε για τον εαυτό της να ζήσει αλλιώς: να σπουδάσει, να ζήσει στην πόλη, να ενταχθεί στην αστική τάξη. Και τώρα η σχέση μητέρας-γιου μέσα από το συγκλονιστικό κείμενο του Πέτερ Χάντκε «Ανέμελη δυστυχία», που ήταν εξαντλημένο και εκδίδεται σήμερα από το Βιβλιοπωλείον της Εστίας. Ο Αυστριακός νομπελίστας πενθεί τη μητέρα του με έναν παγωμένο τρόπο, καταπίνοντας συναισθήματα, λίγες εβδομάδες μετά την αυτοχειρία της. Και, τέλος, η σχέση μητέρας-κόρης: Η Χέντι Ντίνερ έζησε προπολεμικά σε μια επαρχία της Ουγγαρίας, έχασε την οικογένειά της στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και βρήκε καταφύγιο στην Ελλάδα. Στο «Πορτρέτο της Χέντι Ντίνερ» (εκδ. Καπόν) η συγγραφέας και ιστορικός τέχνης Ευρυδίκη Τρισόν-Μιλσανή βιογραφεί τη μητέρα της, σε μια έκδοση που αποτελεί παράλληλα και μια σπουδή γύρω από την τέχνη της βιογραφίας.
Ο Γουίλιαμ Κάρλος Γουίλιαμς εργάστηκε σχεδόν όλη του τη ζωή ως γιατρός στο Νιου Τζέρσεϊ και ορισμένες από τις εμπειρίες του έχουμε την τύχη να διαβάσουμε στο «Ιστορίες ενός γιατρού» (εκδ. Αρμός), μια συλλογή κειμένων που εκδόθηκε τη δεκαετία του 1980, μετά τον θάνατό του. Ο Γουίλιαμς, βέβαια, δεν υπήρξε μόνο γιατρός. Υπήρξε και ένας από τους σημαντικότερους ποιητές του 20ού αιώνα και ο συνδυασμός των δύο ιδιοτήτων είναι το στοιχείο που καθιστά τις αφηγήσεις του τόσο ξεχωριστές. Ο Γουίλιαμς δεν βλέπει συμπτώματα. Βλέπει ανθρώπους, βλέπει μάτια με αγωνία, βλέπει σπίτια με προβλήματα.
Ο συγγραφέας Αχμέτ Αλάν είναι ένας από τους πολλούς εκπροσώπους των γραμμάτων της σύγχρονης εποχής της Τουρκίας που πέρασαν τις πύλες της φυλακής, συνήθως χωρίς να υπάρχει λόγος. Μέσα από το κελί του έγραψε τα απομνημονεύματά του, «Δεν θα δω τον κόσμο ξανά» (εκδ. Διόπτρα), έναν «θρίαμβο του πνεύματος», όπως σχολίασε η βρετανική Guardian.
Άμεσο ελληνικό ενδιαφέρον παρουσιάζει η αυτοβιογραφία του Κρίστοφερ Γουντχάουζ «Μια ζωή γεμάτη τόλμη» (εκδ. Παπαδόπουλος), καθώς ξεκινά από τα νεανικά χρόνια του συγγραφέα, το 1942, όταν προσγειώθηκε με ένα αλεξίπτωτο στα βουνά της χώρας μας. Στο βιβλίο διαβάζουμε για τον ρόλο του στην ανατίναξη της γέφυρας του Γοργοπόταμου και γενικότερα στην αντίσταση κατά των Γερμανών. Τον ακολουθούμε κατόπιν στο Ιράν και έπειτα στην Αγγλία και στην πολιτική του καριέρα. Μια συναρπαστική ζωή και μια συναρπαστική εξιστόρησή της.
Συναρπαστική είναι και η ζωή του Σταμάτη Κριμιζή, όπως την αφηγείται με τη βοήθεια του Μάκη Προβατά στο «Όλα σε μια ζωή» (εκδ. Παπαδόπουλος) που μόλις κυκλοφόρησε. Από τα παιδικά του χρόνια στη Χίο μέχρι την καταξίωσή του στην παγκόσμια ελίτ της διαστημικής επιστήμης. Όταν έφυγε από το νησί για να σπουδάσει, ήταν ο μόνος από τα τρία αδέρφια του που θα είχε αυτή την ευκαιρία. Θα μπορούσε να αποτελεί μία από τις ιστορίες της Σοφίας Νικολαΐδου στο «Χρυσό βραχιόλι» (εκδ. Μεταίχμιο), μια συλλογή μαρτυριών ανθρώπων που πάλεψαν για την υπέρβαση των σπουδών – συγκεκριμένα ήταν οι πρώτοι που σπούδασαν στην οικογένειά τους. Μέσα από τα λόγια τους σχηματίζεται ένα ψηφιδωτό της μεταπολεμικής Ελλάδας, που ονειρεύτηκε το πτυχίο ως το διαβατήριο για μια καλύτερη μέρα.
Η πρώτη ματιά στο εξώφυλλο του «Έρωτες κομμουνιστών» (εκδ. Angelus Novus) ίσως προκαλέσει μια μικρή απορία, ωστόσο το βιβλίο της Λουτσιάνα Καστελίνα, δημοσιογράφου και πολιτικού (και παρ’ ολίγον προέδρου της Ιταλίας), είναι ακριβώς αυτό που λέει ο τίτλος του. Μια αφήγηση τριών ερωτικών ιστοριών ζευγαριών που πίστεψαν στον κομμουνισμό, γεγονός που σε συγκεκριμένους τόπους και στιγμές της ιστορίας συνεπαγόταν μια μεγάλη περιπέτεια ζωής. Έτσι διαβάζουμε για τη Σίλβια Μπέρμαν και τον Ρόμπερτ Τόμσον στις ΗΠΑ, τη Μινεβέρ Αντάτς και τον Ναζίμ Χικμέτ στην Τουρκία και για την Αργυρώ Πολυχρονάκη και τον Νίκο Κοκοβλή, που γνωρίστηκαν στα βουνά της Κρήτης τα χρόνια του Εμφυλίου.
ΙΔΕΕΣ, ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΙΣΤΟΡΙΑ
Στα μέσα του 19ου αιώνα και για περισσότερα από δώδεκα χρόνια, ο συγγραφέας Χένρι Ντέιβιντ Θορώ αλληλογραφούσε με έναν αρχικά άγνωστο αναγνώστη του και κατόπιν καλό του φίλο, τον Χάρισον Μπλέικ, χάρη στον οποίο γνωρίζουμε την ύπαρξη αυτών των γραμμάτων. Είναι τα «Γράμματα ενός Υπερβατιστή» (εκδ. Ροές), στα οποία παρατηρούμε την εξέλιξη της φιλοσοφικής σκέψης του συγγραφέα, την αναζήτηση της ελευθερίας του πνεύματός του, τη σύνδεσή του με τη φύση και, συγχρόνως, βλέπουμε πώς εξελίσσεται σταδιακά η σχέση των δύο ανδρών σε μια πολύτιμη συντροφιά. Την ίδια στιγμή στην Ευρώπη ο Τζον Στιούαρτ Μιλ, εκ των πρωτοπόρων του κλασικού φιλελευθερισμού του 19ου αιώνα, έγραφε το πρωτοποριακό για την εποχή του «Περί ελευθερίας» (εκδ. Μίνωας). Το κείμενο και οι ιδέες του Μιλ ίσως εντυπωσιάσουν τον σημερινό αναγνώστη, αν μη τι άλλο, για το εξής: πώς ένας άνθρωπος εν έτει 1859 είχε μια τόσο καθαρή άποψη για ζητήματα που σήμερα είναι ακόμα υπό διαπραγμάτευση, όπως η καταδίκη του θρησκευτικού φανατισμού ή η ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα.
Περίπου έναν αιώνα αργότερα, ο Γερμανός Χέρμπερτ Μαρκούζε, γνωστός ως ο πατέρας της Νέας Αριστεράς, μίλησε κι αυτός για ελευθερία, καταδίκασε τον καπιταλισμό, τον υλικό πολιτισμό της Δύσης και την τεχνολογία, και το εμβληματικό του έργο «Ο μονοδιάστατος άνθρωπος» (εκδ. Πεδίο) έγινε το ευαγγέλιο μιας γενιάς κατά τη δεκαετία του 1960. Ο Μαρκούζε έφυγε από τη Γερμανία πριν από τον πόλεμο και εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ, όπως ακριβώς και η σπουδαία Χάνα Άρεντ, η οποία το 1972 δημοσίευσε το τελευταίο της βιβλίο, «Κρίσεις της δημοκρατίας» (εκδ. Επίκεντρο). Στην πολύ ενδιαφέρουσα έκδοση εμπεριέχονται τέσσερις φιλοσοφικές της εκθέσεις, όπου μεταξύ άλλων σχολιάζει την πολιτική του πολέμου στο Βιετνάμ, το κίνημα των πολιτικών δικαιωμάτων, τις ισορροπίες του ψυχροπολεμικού κόσμου και καταθέτει τις απόψεις της περί βίας –σημείο αναφοράς στη σκέψη της.
«Ο άνθρωπος πρέπει να ξαναβρεί τον εαυτό του και να πειστεί ότι τίποτα δεν μπορεί να του επιτρέψει να ξεφύγει απ’ τον εαυτό του – ούτε καν μια έγκυρη απόδειξη της ύπαρξης του Θεού», είπε ο Ζαν Πολ Σαρτρ, μια τρομερή δήλωση-κατάληξη της διάσημης διάλεξης του 1945 «Ο υπαρξισμός είναι ένας ανθρωπισμός» (εκδ. Δώμα), στην οποία μας θύμισε, σε μια ευαίσθητη ιστορική στιγμή, ότι «ο άνθρωπος είναι καταδικασμένος να είναι ελεύθερος». Περίφημες ήταν και οι διαλέξεις του Μισέλ Φουκώ, χρόνια αργότερα, στο Κολέγιο της Γαλλίας. Οι τελευταίες εξ αυτών, το 1980, συγκεντρώνονται στο «Για την κυβέρνηση των ζωντανών» (εκδ. Εστία).
Μια πολύ ενδιαφέρουσα φωνή στον χώρο της σύγχρονης πολιτικής και φιλοσοφικής σκέψης, ο Βρετανός Ντέιβιντ Χάρβεϊ, εξηγεί στο «Χώροι του νεοφιλελευθερισμού» (εκδ. ΕΑΠ) πώς η διεύρυνση των κοινωνικών ανισοτήτων συνδέεται με την άνιση γεωγραφική ανάπτυξη. Ο Χάρβεϊ στοχοποιεί τον καπιταλισμό μέσα από την επιστήμη της ριζοσπαστικής γεωγραφίας, της οποίας έχει υπάρξει επί της ουσίας θεμελιωτής, της μελέτης δηλαδή του χώρου μέσω της μαρξιστικής θεωρίας. Κυκλοφόρησε και ένα ακόμα βιβλίο του Χάρβεϊ, το πιο πρόσφατο, «Ο Μαρξ, το “Κεφάλαιο” και η τρέλα του οικονομικού λόγου» (εκδ. Τόπος), στο οποίο ο συγγραφέας σχολιάζει την επικαιρότητα των μαρξιστικών ιδεών στον σύγχρονο κόσμο. Είναι το συμπέρασμα που εξάγουν για τον Μαρξ και οι καθηγητές Γκρέαμ Γκάραρντ και Τζέιμς Μπέρναρντ Μέρφι στο «Πώς να σκέφτεστε πολιτικά» (εκδ. Παπαδόπουλος), ένα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί ως μια εισαγωγή στην ιστορία της πολιτικής σκέψης. Οι συγγραφείς του μας ξεναγούν στον κόσμο του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, του Λοκ και του Ρουσό, του Μαρξ, του Ρολς και της Νούσμπαουμ – συνολικά 30 πορτρέτα επιδραστικών διανοητών.
Φτάνουμε στο σήμερα και στη Ναόμι Κλάιν, τη γνωστή ακτιβίστρια και συγγραφέα, η οποία στο τελευταίο της βιβλίο, «Στις φλόγες» (εκδ. Κλειδάριθμος), θέτει το ζήτημα της κλιματικής αλλαγής και υπογραμμίζει την αναγκαιότητα του λεγόμενου «Πράσινου Νιου Ντιλ», δηλαδή ενός προγράμματος υποστήριξης του περιβάλλοντος και της οικονομίας μέσα από το πρίσμα πραγματικών, σύγχρονων παγκόσμιων υποχρεώσεων. Την ίδια στιγμή ο Τζόναθαν Φράνζεν, μυθιστοριογράφος πρώτης γραμμής, με μια παράλληλη, πολύ σημαντική πορεία και στον χώρο του δοκιμίου, γράφει το «Τέλος του τέλους της Γης» (εκδ. Ψυχογιός). Ένα άθροισμα εκθέσεων με το βλέμμα στην κατάσταση του πλανήτη σήμερα, στη δύναμη της λογοτεχνίας, αλλά και στην έτερη μεγάλη του αγάπη: τα πουλιά.
Ο Ράνταλ Λω χρησιμοποιεί ως υπότιτλο στο βιβλίο του «Τρομοκρατία» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) τη φράση «μια παγκόσμια ιστορία». Θα μπορούσε να είχε γράψει επίσης και «μια διαχρονική ιστορία». Η αφήγησή του ξεκινάει από την εποχή του Ασσουρνασιρπάλ, περνάει στους θρυλικούς Ασσασίνους του 12ου αιώνα, στον Γκάι Φοκς, στη δολοφονία του αρχιδούκα Φερδινάνδου και φτάνει τελικά, έπειτα από εκατοντάδες στιγμές, στην 11η Σεπτεμβρίου και στις μέρες μας. Ο Αμερικανός καθηγητής αφηγείται την ιστορία της τρομοκρατίας με τον πληρέστερο τρόπο και το εντυπωσιακό είναι ότι θυμίζει αρκετά την ιστορία της ανθρωπότητας. Αντίστοιχες εξιστορήσεις διαβάζουμε και από τον Γκάι Χέρμετ στο «Ιστορία των εθνών και του εθνικισμού στην Ευρώπη» (εκδ. Πεδίο) και τον Ντέιβιντ Άρμιτατζ, «Εμφύλιοι πόλεμοι» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης). Ο πρώτος εξερευνά το πολύπλοκο παρελθόν της ηπείρου μας και αναζητά τις ρίζες απ’ τις οποίες φύτρωσαν τα εθνικά πάθη. Ο δεύτερος ανατρέχει κι εκείνος στο παρελθόν, εκκινώντας απ’ την αρχαία Ρώμη, και φτάνει μέχρι το σήμερα που ένας εμφύλιος πόλεμος τείνει να είναι παγκόσμιος.
ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, ΚΑΠΟΤΕ ΣΤΟ ΤΩΡΑ
Μέσα από το βιβλίο «Θεσσαλονίκη – Όψεις μιας αρχαίας μητρόπολης» (εκδ. University Studio Press) της Θεοδοσίας Στεφανίδου-Τιερίου αποκαλύπτονται η ιστορία και η φυσιογνωμία της αρχαίας πόλης της Θεσσαλονίκης. Δώδεκα κείμενα (με τη συνοδεία εικόνων) μας ξεναγούν σε έναν αρχαιολογικό παράδεισο. Πλούσια έκδοση, μια εντυπωσιακή μελέτη. Η περιήγησή μας στον αρχαίο κόσμο συνεχίζεται με ένα ταξίδι στον 16ο αιώνα π.Χ. και το λεύκωμα «Μυκήνες – Ταξιδεύοντας στον κόσμο του Αγαμέμνονα» (εκδ. Καπόν) των Άλκηστης Παπαδημητρίου και Ελισάβετ Σπαθάρη. Στις σελίδες του βιβλίου γνωρίζουμε τον αρχαιολογικό χώρο και τα ευρήματα του γειτονικού μουσείου και, κυρίως, αποκτάμε μια σφαιρική εικόνα και γνώση για τον μυκηναϊκό πολιτισμό. Μερικούς αιώνες αργότερα έφτασε στην ακμή του ένας άλλος πολιτισμός, όχι του ελληνικού χώρου, αλλά της ευρύτερης γειτονιάς της Μεσογείου. Ο λόγος για τους Φοίνικες, οι οποίοι εκτός από τη μακρά παράδοση της ναυτοσύνης πιστώνονται και τη δημιουργία του αλφάβητου που υπήρξε η βάση και για το δικό μας. Όπως παρατηρεί ο ιστορικός Μαρκ Γούλμερ, δεδομένου του σημαντικού ρόλου των Φοινίκων στον αρχαίο κόσμο, είναι μάλλον λίγα όσα γνωρίζουμε γι’ αυτούς. Όσα γνωρίζουμε, πάντως, και όσα προσθέτουν στις γνώσεις μας τα νέα ευρήματα της ιστορικής και αρχαιολογικής έρευνας συντίθενται θαυμάσια στην όμορφη έκδοση «Φοίνικες, Ιστορία και Πολιτισμός» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης).
Κάνουμε ένα άλμα πολλών αιώνων, διαβάζουμε την εξαιρετική δουλειά του Ρόντερικ Μπίτον «Ελλάδα, βιογραφία ενός σύγχρονου έθνους» (εκδ. Πατάκη) και τη μελέτη του Λευτέρη Καντζίνου «Αθήνα, 1204-1456, Τα άγνωστα χρόνια» (εκδ. Μεταίχμιο), που φωτίζει την περίοδο της μεσαιωνικής ιστορίας της πρωτεύουσας, αλλά και το «Βυζάντιο» (εκδ. Παπαδόπουλος) του Πίτερ Σάρις, που εξετάζει τη μείξη του ελληνικού και του ρωμαϊκού στοιχείου, τη σκοτεινή, τη φωτεινή και την πολύπλοκη κουλτούρα μιας παρεξηγημένης αυτοκρατορίας. Εντός των ημερών θα κυκλοφορήσει και η ιστορική μελέτη του Γρηγορίου Δαφνή «Πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα 1821-1961» (εκδ. Κάκτος), μια μακρά περίοδο γεμάτη πολιτικά γεγονότα, ορισμένα εκ των οποίων ο Δαφνής έζησε από κοντά.
Φτάνουμε στα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου με το «Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη» (εκδ. Αλεξάνδρεια) του Ανδρέα Κ. Μπουρούτη: η τραγική ιστορία της εξόντωσης του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης είναι γνωστή, ωστόσο στη συγκεκριμένη έκδοση εξετάζεται συγκεκριμένα ο ιταλικός παράγοντας και φανερώνονται πτυχές λιγότερο συζητημένες, όπως ο ρόλος του πρόξενου Ζαμπόνι ή τα όσα συνέβαιναν στο σχολείο του Ουμπέρτο Πρίμο. Σχετικά άγνωστη ή ξεχασμένη είναι και η ιστορία που παρουσιάζει η Αννίτα Π. Παναρέτου στο «Συμπληρώνω τη μνήμη του κόσμου» (εκδ. Παπαδόπουλος), έπειτα από την πολυετή της έρευνα για τους Έλληνες (μη Εβραίους) που μεταφέρθηκαν σε ναζιστικά και φασιστικά στρατόπεδα και φυλακές της υπό κατοχή Ευρώπης. Αιτία; Για τον καθένα διαφορετική. Συμμετοχή στην αντίσταση; Πολιτικά φρονήματα; Ανάγκη εργατικού δυναμικού; Η συγγραφέας φέρνει στο προσκήνιο τις μαρτυρίες όσων επέζησαν. Αμέτρητες φωνές μεταφέρουν τη φρίκη που έζησαν στα χρόνια του πολέμου.
Και καταλήγουμε στο σήμερα, με δύο εκδόσεις που στρέφονται σε ισάριθμα ζητήματα μείζονος σημασίας της σύγχρονης Ελλάδας. Το πρώτο, «Με τις μέλισσες ή με τους λύκους» (εκδ. Αντίποδες), μας μεταφέρει στη δικαστική αίθουσα κατά τη δίκη της Χρυσής Αυγής, μέσω της αγόρευσης του Θανάση Καμπαγιάννη, δικηγόρου πολιτικής αγωγής των Αιγυπτίων αλιεργατών, η οποία φανέρωσε τον ναζιστικό χαρακτήρα της οργάνωσης. Το δεύτερο λέγεται «Μόρια – μετέωροι στο πουθενά της Ευρώπης» (εκδ. Ποταμός) και το έγραψε η Βελγίδα Μαρί Ντρουτρεπόν, μια νεαρή δικηγόρος που ταξίδεψε στη Λέσβο για να προσφέρει νομικές υπηρεσίες στους πρόσφυγες. Τις τρεις εβδομάδες που έμεινε στο hot spot του ελληνικού νησιού έγραφε γράμματα στην οικογένεια και στους φίλους της, τα οποία τώρα διαβάζουμε, παρατηρώντας μέσα από τα δικά της μάτια τις σοκαριστικές εικόνες που αντίκρισε. Θα μπορούσε να είναι ένα επιστολικό μυθιστόρημα, όμως είναι μια σκληρή μαρτυρία.
ΤΕΧΝΕΣ, ΓΡΑΜΜΑΤΑ, ΧΡΩΜΑΤΑ
Η καλλιτεχνική δημιουργία, γράφει ο Άλκης Χαραλαμπίδης, καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης στο ΑΠΘ, είναι «μία από τις σημαντικότερες συνιστώσες του πολιτισμού, δίπλα στη γλώσσα, τη θρησκεία, την επιστήμη, τον μύθο». Η κατανόηση της ιστορίας και της θεωρίας της καλλιτεχνικής δημιουργίας (σχέδιο, ζωγραφική, χαρακτική, γλυπτική, αρχιτεκτονική) ενισχύει την αισθητική εμπειρία, και αυτό είναι το αποτέλεσμα του λευκώματος «Τέχνη: βλέπω, γνωρίζω, αισθάνομαι» (εκδ. University Studio Press), που κυκλοφορεί σε νέα, σημαντικά εμπλουτισμένη έκδοση. Ένα ολόκληρο κεφάλαιο για μια βιβλιοθήκη. Με την καλλιτεχνική δημιουργία ασχολείται και η Ευαγγελία-Μαρίνα Μ. Τσίλαγα στο «Ζωγράφοι του 20ού αιώνα» (εκδ. Επίκεντρο), παρατηρώντας την εικαστική έκρηξη και την ταχύτατη εναλλαγή των κινημάτων της συγκεκριμένης περιόδου. Στο βιβλίο παρουσιάζονται καλλιτέχνες και έργα, τα υλικά και οι τεχνικές τους, οι τάσεις και η εξέλιξη.
Είναι μάλλον η κατάλληλη στιγμή να μιλήσουμε για χρώματα. Το «Παρατηρήσεις πάνω στα χρώματα» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) του Λούντβιχ Βίτγκενσταϊν είναι ένας καταπληκτικός φιλοσοφικός στοχασμός που αποτελείται από σκέψεις, σχόλια και προβληματισμούς (μεγέθους μιας φράσης ή μιας παραγράφου) του φιλοσόφου γύρω από τον κόσμο των χρωμάτων. Αντιγράφω ορισμένες απορίες του: «Τι καθιστά το γκρίζο ένα ουδέτερο χρώμα; Είναι κάτι που ανήκει στη φυσιολογία ή μήπως στη λογική; Τι καθιστά τα φωτεινά χρώματα φωτεινά; Βασίζεται στην έννοια ή είναι ζήτημα αιτίας και αποτελέσματος; Γιατί δεν περιλαμβάνουμε το μαύρο και το λευκό στον κύκλο των χρωμάτων; Μονάχα επειδή έχουμε την αίσθηση πως δεν θα ‘ταν σωστό;».
Στον κόσμο των γραμμάτων, η Κυριακή Χρυσομάλλη-Henrich, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο του Κιέλου, έγραψε το «Προσεγγίσεις στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία» (εκδ. University Studio Press), το οποίο εκτός από ένα πολύτιμο εγχειρίδιο για τη θεωρία της λογοτεχνίας, απευθύνεται επίσης και σε όσους αγαπούν το ελληνικό βιβλίο, αναγνωρίζοντας στις σελίδες της έκδοσης συγγραφείς που έχουν διαβάσει τις τελευταίες δεκαετίες (Καρυστιάνη, Δούκα, Ταχτσής, Μάτεσις, Βαλτινός κ.ά.). Πολύ πιο ειδικό είναι το ενδιαφέρον της Έλενας Χουζούρη στο «Η στρατιωτική ζωή στη νεοελληνική λογοτεχνία» (εκδ. Επίκεντρο). Ο τίτλος είναι σαφής. Η συγγραφέας εξετάζει τη «λογοτεχνία του στρατώνα», δηλαδή τα (πολλά και σημαντικά) κείμενα που άντλησαν την έμπνευσή τους από τη στρατιωτική ζωή και τα οποία, όπως παρατηρεί η κ. Χουζούρη στην εισαγωγή της, αποτελούν ένα ενδιαφέρον και ζωντανό κεφάλαιο των γραμμάτων μας. Μια τελευταία στάση στη νεοελληνική λογοτεχνία με το «Χωρικά ύδατα» (εκδ. Μελάνι) του Δημήτρη Δασκαλόπουλου, ο οποίος μελετά πρόσωπα που, σύμφωνα με τον ίδιο, «συνδέονται» κυρίως χάρη στην παραδειγματική ηθική τους στάση στη λογοτεχνική και δημόσια ζωή τους. Θα μπορούσαν και να μη συνδέονται καθόλου. Ο συγγραφέας μάς προσφέρει μικρές ιστορίες λογοτεχνίας, καλογραμμένες, όπως συνηθίζει, ένα μικρό δώρο στον κόσμο της βιβλιοφιλίας. Το ίδιο θα μπορούσαμε να πούμε και για τα «Μαθήματα για τη ρωσική λογοτεχνία» (εκδ. Πατάκη) του Βλάντιμιρ Ναμπόκοφ, ο οποίος δίδαξε λογοτεχνία στα αμερικανικά πανεπιστήμια μετά το 1940 και μέσα απ’ τη συγκεκριμένη έκδοση οι παραδόσεις του φτάνουν και σε εμάς. Το βιβλίο λειτουργεί και ως οδηγός ανάγνωσης για τους Ρώσους κλασικούς. Με άλλα λόγια, αν δεν είχατε σκοπό να διαβάσετε Τουργκένιεφ, καλό είναι να αναθεωρήσετε.
Και δυο λόγια για τον έρωτα. Είναι μια κινητήρια δύναμη, όπως προκύπτει από το ξεφύλλισμα του λευκώματος «Έρως καλός» (εκδ. University Studio Press) που συνοδεύει την ομώνυμη έκθεση στον Εικαστικό Κύκλο Sianti Gallery. Η έκδοση περιλαμβάνει 21 λογοτεχνικά κείμενα που βρίσκονται «απέναντι» από ισάριθμα έργα ζωγράφων και γλυπτών. Σκεφτείτε ένα ποίημα της Ρουκ πλάι σε έναν πίνακα του Μόραλη. Εξαιρετική σύνθεση, όμορφη ιδέα. Δεν ξέρω βέβαια αν θα συμφωνούσε με όλα αυτά η Λόρα Κίπνις, η οποία γράφει μια «πολεμική», όπως λέει, αν και, όπως επίσης λέει, «οι πολεμικές δεν είναι απαραίτητα χωρίς αντιφάσεις». Το «Κατά του έρωτα» (εκδ. Αλεξάνδρεια) είναι μια κατ’ αρχάς διασκεδαστική (πολύ διασκεδαστική), αλλά και αιχμηρή μελέτη για τα «προβλήματα» του έρωτα, του γάμου, της μονογαμίας. Η συγγραφέας είναι άριστα διαβασμένη για το θέμα της και υπερασπίζεται τη θέση της με έναν ευχάριστο, προφορικό τόνο.
ΕΞΩΓΗΙΝΟΙ, ΘΕΟΣ, ΚΟΡΩΝΟΪΟΣ
«Η αναζήτηση εξωγήινων έχει τη φήμη ότι είναι ένα “ελαφρύ” θέμα, ενίοτε ανόητο –γεμάτο θεωρίες συνωμοσίας και πράσινα ανθρωπάκια– τελικά, όμως, σκεπτόμενοι τους εξωγήινους αρχίσαμε να διατυπώνουμε, και σε κάποιες περιπτώσεις να διασαφηνίζουμε, κάποια από τα πιο βαθιά μυστήρια της ύπαρξής μας», γράφει ο Τζιμ Αλ-Καλίλι, Βρετανός ακαδημαϊκός και συγγραφέας του «Εξωγήινοι» (εκδ. Τραυλός), στο οποίο «ψάχνει» για ζωή μακριά από τη Γη, συνθέτοντας ένα κείμενο με διασκεδαστικό τρόπο και σεβασμό στην επιστήμη του, διακωμωδώντας όπου χρειάζεται το «ελαφρύ» θέμα με το οποίο καταπιάστηκε. Τις επόμενες μέρες αναμένεται ένα ακόμα βιβλίο του Αλ-Καλίλι από τις ίδιες εκδόσεις: «Ο κόσμος μας σύμφωνα με τη σύγχρονη φυσική». Ενώ για όσους αγαπούν τα μαθηματικά προτείνουμε τη μελέτη του Γεώργιου Δάσιου «Κλασματικός λογισμός» (εκδ. ΕΑΠ), μια θεωρία που βρίσκει πλέον χρήσιμες εφαρμογές σε προβλήματα της σύγχρονης επιστήμης και τεχνολογίας.
Στο βιβλίο του «Τεχνητή νοημοσύνη και άνθρωπος» (εκδ. Παπαδόπουλος), ο Γιάννης Μαστρογεωργίου συζητά τις οικονομικές, κοινωνικές, αλλά και ηθικές επιπτώσεις σε έναν κόσμο όπου οι εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης αποτελούν πλέον μέρος της καθημερινής μας ζωής. Ποια είναι η θέση του ανθρώπου σε όλα αυτά; Μπροστά στον θαυμασμό μας για τα επιτεύγματα της τεχνολογίας καμιά φορά ξεχνάμε τον ρόλο μας σε έναν κόσμο που αλλάζει.
Ο κορυφαίος εξελικτικός βιολόγος Ρίτσαρντ Ντόκινς γράφει το «Ξεπερνώντας τον Θεό» (εκδ. Τραυλός», έναν «οδηγό για αρχάριους», όπως προσθέτει χιουμοριστικά στον υπότιτλο της έκδοσης. Ο Ντόκινς χρησιμοποιεί τον ορθολογισμό και την επιστημονική γνώση για να αποδομήσει τον κόσμο των θρησκευτικών δογμάτων, καταλήγοντας στο ότι «πρέπει να δείξουμε θάρρος, να ενηλικιωθούμε και να εγκαταλείψουμε για πάντα όλους τους θεούς».
Βασιζόμενος σε μελέτες διαπροσωπικής νευροβιολογίας, ο Ντάνιελ Σίγκελ, ψυχίατρος και καθηγητής στο UCLA, παρατηρεί τον εφηβικό εγκέφαλο και εξηγεί πώς πρέπει να προσεγγίζεται αυτό το τόσο ιδιαίτερο αναπτυξιακό στάδιο. Το «Η δύναμη και ο πλούτος του εφηβικού εγκεφάλου» (εκδ. Κάκτος) είναι ένα πολυδιαβασμένο επιστημονικό εγχειρίδιο που προσφέρει μια δίοδο επικοινωνίας με τους κατοίκους του διπλανού δωματίου. Με τη νευροεπιστήμη ασχολείται ερευνητικά και ο Σέιν Ο’ Μάρα, καθηγητής στο Τρίνιτι Κόλετζ του Δουβλίνου, ο οποίος έκανε μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη με τίτλο «Το περπάτημα και τα οφέλη του» (εκδ. Κάκτος). Πιο συγκεκριμένα, ο Ιρλανδός ερευνητής μάς θυμίζει ότι ο άνθρωπος, ως είδος, ξεχωρίζει (και) για την ικανότητά του να βαδίζει σε όρθια στάση, εξετάζει την εγκεφαλική διαδικασία κατά την οποία επιτυγχάνεται η μηχανική του βαδίσματος, εστιάζει στο πώς το περπάτημα απελευθερώνει τις σκέψεις, αλλά δεν ξεχνά και τα κοινωνικά οφέλη ενός περιπάτου.
Και τέλος ο ιός, αναπόφευκτα. Μέσα σε αυτούς τους τελευταίους μήνες πρόλαβαν και κυκλοφόρησαν δεκάδες εκδόσεις με έμμεση ή άμεση σχέση με την πανδημία, όπως το χρηστικό «Κορονοϊός, ένα εγχειρίδιο» (εκδ. Νεφέλη) που έρχεται κατευθείαν από τους γιατρούς της Γουχάν, το «Πανδημία κορονοϊού» (εκδ. Κάκτος) του γιατρού Χαράλαμπου Γκούβα, που απαντά με χιούμορ σε όλες τις λογικές και απίθανες απορίες που διατυπώθηκαν αυτόν τον καιρό ή το «Covid-19» (εκδ. Πεδίο) της δημοσιογράφου με εξειδίκευση στο ιατρικό ρεπορτάζ Ντέμπορα Μακένζι, που περιγράφει την «πανδημία που δεν θα έπρεπε να έχει συμβεί», αλλά και «πώς θα σταματήσουμε την επόμενη». Σε περίπτωση νέας καραντίνας, θα έχουμε πάντα τα βιβλία. ■