Α, θα είναι μάλλον αξιομνημόνευτοι αυτοί οι «Πέρσες». Το παλαιότερο πλήρες δράμα που σώζεται μέχρι σήμερα ίσως γίνει η πρώτη αρχαία τραγωδία (παγκοσμίως;) που μετά τον εγκλεισμό θα παιχτεί σε φυσικό χώρο: στο ιαματικό Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου, στις 24, 25 και 26 Ιουλίου, σε σκηνοθεσία του καλλιτεχνικού διευθυντή του Εθνικού Θεάτρου, Δημήτρη Λιγνάδη.
Αυθαιρετώντας ελαφρώς, θα λέγαμε ότι ο Αισχύλος δύσκολα θα φανταζόταν πως το έργο του, μια σπουδή στη διαχείριση της ήττας, ένας ύμνος στη δικαιοσύνη που ευνοεί τη σύνεση και τιμωρεί την αλαζονεία, θα παρουσιαζόταν 2.500 χρόνια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας σε ένα κοινό (διεθνές, αν υπολογίσουμε τη ζωντανή μετάδοση της παράστασης από το κανάλι του Εθνικού στο YouTube), που τόσα έχει υπομείνει από αλαζόνες ηγέτες εν μέσω πανδημίας.
Θα μπορούσαμε να κάνουμε και άλλες αμφίβολες συνδέσεις με το παρόν, θα μπορούσαμε να πούμε πολλά, ας μείνουμε όμως σε λίγα και πυκνά: ας ζητήσουμε από τους πρωταγωνιστές του έργου να διαλέξουν ένα στίχο, στον οποίο συγκεντρώνονται τα στοιχεία του ρόλου τους και αντανακλώνται ενδεχομένως κάποια χαρακτηριστικά της εποχής μας. Ο Ξέρξης, ο Δαρείος, ο Αγγελος και η Ατοσσα έχουν τον λόγο.
ΑΡΓΥΡΗΣ ΞΑΦΗΣ
«Τόσα λίγα από τα τόσα πολλά…»
Τη στιγμή που όλα μοιάζουν πιθανά, όλα μοιάζουν δυνατά, η απορία μου μεγαλώνει: γιατί διαλέγουμε ή καταλήγουμε, αφηνόμενοι σε άλλους, στο ελάχιστο; Στο σχεδόν τίποτα; Πώς επιτρέπουμε στον εαυτό μας να ζει με κανόνα τον ελάχιστο κοινό παρονομαστή την ίδια ώρα που μπορεί να έχει μπροστά του το σύμπαν ολόκληρο; Ονειρα και σχέδια φαίνεται να λυγίζουν μπροστά στον φόβο. Αυτά όμως δεν είναι το πραγματικό μας ανοσοποιητικό; Το αντίδοτό μας στην απανθρωπιά και στην υπ-ανθρωπιά; Μια τόσο μικρή ατάκα του Ξέρξη, για τη μεγαλύτερη ήττα. Ας αρπάξουμε τη δυνατότητα για το μέγιστο λοιπόν, λέω εγώ. Και στη χτυπημένη παιδεία μας και στον πολιτισμό που προσπαθεί να υπάρξει ενώ μπορεί να εκτοξευθεί, και στις μεταξύ μας εκδικητικές και απάνθρωπες εντέλει σχέσεις. Αν δεν θέλουμε τα «τόσα πολλά» να παραμείνουν μια φαντασίωση ενός παρελθόντος. Αν δεν θέλουμε τα «τόσα λίγα» να είναι ο κανόνας του μέλλοντός μας.
Η Λυδία Κονιόρδου και ο Αργύρης Ξάφης.
ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΘΑΝΟΣ
«Τους νεκρούς κανένας πλούτος δεν τους ωφελεί»
Διαλέγω τον στίχο «έχετε γεια, γέροντες, και με τα τόσα βάσανα χαρίστε στην ψυχή σας τη χαρά, μέρα τη μέρα, γιατί τους νεκρούς κανένας πλούτος δεν τους ωφελεί». Κατ’ αρχήν, δεν υπάρχει παρόμοια στιγμή στο αρχαίο θέατρο, ίσως και στο σύγχρονο, με την επίκληση ενός νεκρού, ο οποίος διαβαίνει τον Αχέροντα ανάποδα. Ο ρόλος του Δαρείου είναι ένας άυλος, ένας άσαρκος ρόλος: είναι ένας νεκρός. Του λείπει η ζωή. Και η φράση του για την οποία μιλώ, μου θυμίζει, μιας και έρχεται το 2021, τον στίχο του Κάλβου, που έλεγε «Ελεύθερος ή δούλος / τι χρησιμεύει αν είναι, / μόνον ας ζήσει ο άνθρωπος, / ότι είναι η γη παράδεισος, / και η ζωή μία». Κι αυτό, την ίδια στιγμή που λεγόταν και το «Ελευθερία ή θάνατος». Το ξύπνημα ενός νεκρού έχει ένα βλεφάρισμα στη ζωή και στα άστρα, που εκείνος δεν θα τα ξαναδεί. Δεν υπάρχει κάτι πιο πολύτιμο από το να ανασάνεις, για ένα λεπτό, τη ζωή. Να πάρεις μιαν ανάσα από αυτόν τον κόσμο και να νιώσεις ότι είσαι ζωντανός. Δεν έχουν καμία σημασία, ούτε τα πλούτη ούτε τίποτε από αυτά. Το ζην μόνο· η σημασία τού να ζει κανείς. Να ζει, να ανασαίνει και να υπάρχει.
ΑΡΓΥΡΗΣ ΠΑΝΤΑΖΑΡΑΣ
«Ποτέ δεν χάθηκαν τόσες ψυχές μέσα σε μια μέρα»
Ως ηθοποιοί-δημιουργοί-ερμηνευτές, μέσα στο κείμενο ψάχνουμε τις χειρολαβές μας. Το κείμενο ως νευρικό σύστημα κι εμείς ως χειρουργοί του νοήματος. Ψάχνουμε τις δονήσεις που προκαλούνται. Στο κείμενο του Αγγελιαφόρου, όποια φράση και αν ξεχωρίσω παρασέρνει μαζί της και όλο το υπόλοιπο. Σαν να προσπαθείς να σηκώσεις μια ρίζα δέντρου! Μια φράση που μου έρχεται τώρα είναι: «Ποτέ δεν χάθηκαν τόσες ψυχές μέσα σε μια μέρα». Και νοηματικά και ερμηνευτικά είναι κάτι που δεν το χωράει ο νους μου. Αυτή η φράση δεν έχει εικόνα! Και όταν τη λέω, δεν έχει συναισθήματα! Νιώθω σαν να μιλάω στο κενό. Οπως μιλάς σε ηχοαπορροφητικούς χώρους. Νιώθω σαν να μου παίρνει κάποιος τη φωνή. Αυτή η φράση δεν λέγεται, δεν προφέρεται, δεν παίζεται, δεν αντέχεται. Δεν βιώνεται. Δεν ξέρω. Θα το ψάχνω μέχρι τελευταία στιγμή. Τη δοκιμάζω ξανά και ξανά και αποτυγχάνω. Ή επιτυγχάνω μέτρια! Ρωτάω τον σκηνοθέτη, ρωτάω τον μεταφραστή μήπως βρω τρόπο να το καταλάβω ή να το πω καλύτερα, αν βάλω ένα τόνο στο «μία μέρα», αντί για «μια μέρα». Ξέρετε, όλο ψάχνουμε τρόπους να φέρουμε τα πράγματα στα μέτρα μας. Ε, δεν γίνεται, τι να κάνουμε; Το θέατρο, και ειδικά το αρχαίο δράμα, δεν γίνεται να το φέρεις στα μέτρα σου· πρέπει εσύ να φτάσεις σε αυτό! Κι έτσι χαμογελάω με μια μικρή υπόσχεση ότι έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας! Αλλη μία τέτοια φράση είναι για μένα η εξής: «Ημουν εκεί! Δεν λέω λόγια που άκουσα από άλλους!». Τι σήμαινε να λέει κάποιος και αντίστοιχα να ακούει κάτι τέτοιο, οκτώ χρόνια μετά τα πραγματικά γεγονότα που έζησαν; Τι δονήσεις προκαλούνταν;
Ο Αργύρης Πανταζάρας.
ΛΥΔΙΑ ΚΟΝΙΟΡΔΟΥ
«Φοβάμαι μήπως ο μέγας πλούτος, με ένα του λάκτισμα, σηκώσει σκόνη οργής»
Η φράση που με απασχόλησε ιδιαίτερα είναι: «Φοβάμαι μήπως ο μέγας πλούτος, με ένα του λάκτισμα, σηκώσει σκόνη οργής από το χώμα και γκρεμίσει την ευτυχία που ύψωσε ο Δαρείος, όχι χωρίς βοήθεια ενός θεού». Σήμερα βλέπουμε τον μέγα πλούτο, που συσσωρεύεται σε όλο και λιγότερα χέρια, σε σύγχρονους μονάρχες, να ευθύνεται όλο και περισσότερο, λόγω της απληστίας και δρώντας ανεξέλεγκτα, για την καταστροφή του κλίματος. Στη λεηλασία και εξάντληση των φυσικών πόρων, στην περιθωριοποίηση μεγάλων αριθμών συνανθρώπων μας στον πλανήτη. Αυτό, όπως λέει ο Αισχύλος, μπορεί να σηκώσει σκόνη οργής και να γκρεμίσει ό,τι έχει χτιστεί με σωφροσύνη προς όφελος της ανθρωπότητας. Εγώ προσθέτω ότι η οργή αυτή θα προέλθει όχι μόνο από τους ανθρώπους, που θα ξεσηκωθούν μπροστά στη δυστυχία και στην αδικία, αλλά και από τη φύση. Εκεί, κανένας αυταρχισμός και χειραγώγηση, αυθαιρεσία, καμιά εικονική πραγματικότητα δεν θα μπορέσει να εμποδίσει μη αναστρέψιμες αντιδράσεις της οργής του πλανήτη που μας φιλοξενεί αιώνες. Τα σημάδια είναι πλέον
περισσότερο από ορατά.