Με αφορμή την εύστοχη αναφορά του υπουργού Εξωτερικών κ. Δένδια για ενεργοποίηση του άρθρου 42 της Συνθήκης της Ε.Ε. σε περίπτωση που η χώρα μας δεχθεί επίθεση από οποιαδήποτε άλλη χώρα, θέλω να προσθέσω κάποιες διευκρινίσεις για την ιστορία. Ηδη, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας της Συντακτικής Συνέλευσης (επιτροπή Ζισκάρ ντ’ Εστέν, 2002-2003) εκπονήθηκε ένα σχέδιο Συνταγματικής Συνθήκης, το οποίο είχα την τιμή να υποστηρίξω ως προεδρεύουσα των εθνικών βουλευτών-μελών της συνέλευσης.
Η Συνθήκη της Λισσαβώνας που άρχισε να ισχύει την 1/12/2009 περιλαμβάνει δύο ρήτρες με ιδιαίτερο εθνικό ενδιαφέρον, δηλαδή τη ρήτρα αμοιβαίας άμυνας (Mutual Defence Clause-άρθρο 42 παράγραφος 7 της συνθήκης για την Ε.Ε.) και τη ρήτρα αλληλεγγύης (Solidarity Clause-άρθρο 222 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε.). Το άρθρο 42 καθώς και το άρθρο 222 αποτελούν προσωπική μου συνεισφορά στην τροποποίηση των συνθηκών που έτυχε ευρείας υποστήριξης από εθνικούς βουλευτές και ευρωβουλευτές που μετείχαν στη συνέλευση. Ας σημειωθεί ότι ο σημερινός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ύπατος εκπρόσωπος της Ενωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Αμυνας Ζοζέφ Μπορέλ μετείχε με την ιδιότητά του ως βουλευτής του ισπανικού Κοινοβουλίου. Τα δύο άρθρα περιελήφθησαν, όπως ακριβώς είχαν διατυπωθεί, στην Συνθήκη της Λισσαβώνας και ισχύουν έως σήμερα.
Η πρώτη ρήτρα προβλέπει ότι, σε περίπτωση κατά την οποία ένα από τα κράτη-μέλη είναι θύμα ένοπλης επιθετικότητας στο έδαφός του (If a Member State is the victim of armed aggression), τα άλλα κράτη-μέλη οφείλουν να του παράσχουν βοήθεια και συνδρομή «με όλα τα μέσα» που έχουν στη διάθεσή τους. Η φράση αυτή περιλαμβάνει διπλωματικά, διοικητικά, τεχνικά, αλλά και στρατιωτικά μέσα που θα παρέχουν τα κράτη-μέλη και όχι η Ενωση η οποία δεν διαθέτει στρατιωτικά μέσα. Αντίστοιχη πρόβλεψη υπάρχει και στο άρθρο 5 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου (ΝΑΤΟ).
Υπενθυμίζω πως αναφορικά με την υποχρεωτικότητα συνδρομής των κρατών-μελών έχει αποφανθεί θετικά και η νομική υπηρεσία του Συμβουλίου της Ε.Ε. (Γνώμη 11176/16, 12/7/16).
Η δεύτερη ρήτρα προβλέπει την υποχρέωση των κρατών-μελών να ενεργούν από κοινού ώστε να αποτρέψουν τρομοκρατική απειλή στο έδαφος μιας χώρας της Ε.Ε., ή να παράσχουν βοήθεια σε άλλη χώρα της Ε.Ε. που έχει πέσει θύμα φυσικής ή ανθρωπογενούς καταστροφής.
Και οι δύο ρήτρες παρέχουν ένα πλαίσιο προστασίας ενόψει καταστάσεων έκτακτου κινδύνου ή καταστροφής, ιδιαίτερα δε όταν η αντίδραση απαιτεί υψηλού επιπέδου πολιτικό συντονισμό και τη συμμετοχή των ενόπλων δυνάμεων, σύμφωνα πάντα με την αρχή της αναλογικότητας.
Η ουσία της ρήτρας αμοιβαίας άμυνας έγκειται και στο γεγονός πως μολονότι μια μεγάλης κλίμακας επίθεση κατά κράτους-μέλους μοιάζει απίθανη στο άμεσο μέλλον, τόσο η παραδοσιακή υπεράσπιση του εδάφους όσο και η προστασία από νέες απειλές πρέπει να εξακολουθήσουν να συνιστούν απόλυτη προτεραιότητα.
Δεν πρέπει να διαφεύγει, τέλος, πως η Ενωση αναγνωρίζει τα εξωτερικά σύνορα ενός κράτους-μέλους ως κοινά ευρωπαϊκά σύνορα και οφείλει να τα προστατεύσει υπό αυτή την έννοια.
Παρ’ όλα αυτά, η ρήτρα του άρθρου 42, παρ. 7 έχει ενεργοποιηθεί μόλις μία φορά από τη Γαλλία (2015), χωρίς εντούτοις να έχουν ακόμη θεσπισθεί οι πρακτικές ρυθμίσεις για την εφαρμογή της.
Τις επόμενες εβδομάδες, παράλληλα με τις όποιες άλλες πιθανές κυρώσεις θα συζητηθούν για την επιθετική και παραβατική συμπεριφορά της Τουρκίας, είναι αναγκαίο να πιέσουμε ως χώρα και για τη θέσπιση αυτών ακριβώς των ρυθμίσεων σε περίπτωση που χρειαστεί.
Δεν θα πρέπει όμως να είμαστε αδαείς και να περιμένουμε πως σε ένα περιστατικό στο Αιγαίο σύσσωμα τα κράτη-μέλη θα στείλουν στρατιωτικές δυνάμεις τους στο Αιγαίο. Κάποια μπορεί και να το κάνουν. Αυτό που πρέπει να τονίζουμε σε κάθε περίσταση είναι πως η ασφάλεια των κρατών-μελών της Ε.Ε. είναι αδιαίρετη και ότι όλοι οι Ευρωπαίοι πολίτες θα πρέπει να απολαμβάνουν τις ίδιες εγγυήσεις ασφαλείας και ισότιμο επίπεδο προστασίας έναντι τόσο παραδοσιακών όσο και μη συμβατικών απειλών. Το είδαμε και στον Εβρο αυτό τους προηγούμενους μήνες. Στο διά ταύτα, τα εθνικά θέματα θα αναδειχθούν μόνο στο μέτρο που θεωρηθούν αναπόσπαστα τμήματα των ευρωπαϊκών συμφερόντων.
* Η κ. Μαριέττα Γιαννάκου είναι βουλευτής Επικρατείας της Ν.Δ., πρώην υπουργός.