Πώς απαντάς στον Ερντογάν;

3' 33" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Πώς αντιμετωπίζεις έναν επεκτατικό γείτονα που αισθάνεται άβολα στο δυτικό του κοστούμι, στριμωγμένος στα υπάρχοντα σύνορά του; Πρώτα, πρέπει να τον «διαβάζεις» σωστά. Η σημερινή Τουρκία του Ερντογάν θεωρεί εαυτήν «κεντρικό κράτος», περιφερειακή ή και διεθνή δύναμη. Μια χώρα που το μέγεθος της επιτρέπει να διατηρεί ευκαιριακές, «συναλλακτικές» σχέσεις, να συντονίζεται ή να συγκρούεται με τη Ρωσία, να χρησιμοποιεί εργαλειακά το ΝΑΤΟ. Μια χώρα που μέχρι πρότινος διεκδικούσε ηθικό κεφάλαιο «ήπιας δύναμης», παρέχοντας στέγη σε 3,5 εκατ. πρόσφυγες, συγκρατώντας τους από το να περάσουν στην Ευρώπη. Για τον ρόλο της αυτό διεκδικεί χρήματα, ευκολότερη πρόσβαση στην ευρωπαϊκή αγορά, ευκολότερη μετακίνηση των Τούρκων πολιτών.

Η μετατροπή της Αγίας Σοφίας σε τζαμί συνιστά σημείο καμπής και παράλληλα κορύφωση της ύβρεως. Ο Ερντογάν προτιμά να μετατρέψει την Τουρκία σε παγκόσμιο φάρο του σουνιτικού Ισλάμ παρά να διατηρήσει τα προσχήματα εντός δυτικόστροφου ανεξίθρησκου κράτους. Το status quo της Λωζάννης τον στενεύει, τον Κεμαλισμό ενταφιάζει η δική του νεοοθωμανική Τουρκία.

Η απόφαση για την Αγία Σοφία συνιστά προϊόν αναθεωρητισμού όσο και οξείας εσωτερικής αποδυνάμωσης του Ερντογάν. Η επίδειξη ισχύος εμφορείται από ένα μείγμα αλαζονείας και απελπισίας, αποβλέποντας στο οξυγόνο της μακράς δημοσκοπικής τόνωσης, με την οποία επιδιώκει να αντισταθμίσει τις βαριές πολιτικές απώλειες λόγω στρατιωτικών αποτυχιών και οικονομικής κρίσης. Αλλά μια ηγεσία σε θέση εγκλωβισμού είναι ακόμη πιο απρόβλεπτη κι επικίνδυνη.

Πώς αντιδράς σε ένα καθεστώς το οποίο διεξάγει πολεμικές επιχειρήσεις εντός και εκτός, στη Συρία, στο Ιράκ, στη Λιβύη; Που παρεμβαίνει ενισχύοντας ανατρεπτικές δυνάμεις σε αραβικές χώρες όπως η Αίγυπτος, η Σαουδική Αραβία, τα ΗΑΕ;

Πυρήνας της αντίδρασης είναι, βέβαια, η αμυντική οχύρωση, η ετοιμότητα των ενόπλων μας, η αποτροπή. Μεγιστοποίηση του κόστους μιας θερμής σύγκρουσης για τον θερμοκέφαλο γείτονα. Χωρίς πολεμικές ιαχές, με ψυχραιμία, αυτοσυγκράτηση και αποφασιστικότητα. Εάν ο απέναντι σου προτείνει την κάννη του όπλου δεν είναι για να βάλεις μέσα ένα γαρίφαλο.

Το κρίσιμο αποτρεπτικό μας κεφάλαιο είναι διεθνοπολιτικό. Είμαστε μια δύναμη αγκυρωμένη στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., την ισχυρότερη ένωση ανεπτυγμένων κρατών στον κόσμο. Είναι αυτό επαρκές για να μας διασφαλίσει; Δυστυχώς όχι. Η κοινή εξωτερική και πολιτική ασφάλειας της Ε.Ε. (ΚΕΠΠΑ) δεν είναι ενιαία. Κάθε χώρα έχει τις επιδιώξεις, τους αταβισμούς, τις εξαρτήσεις της. Ακόμη και σε ένα θέμα όπως η Λιβύη, η Ευρώπη διχάστηκε. Δεν είναι και η Ελλάδα άμοιρη ευθυνών για την αδυναμία κοινής πολιτικής. Δεκαετίες ήμασταν αποκλίνοντες, στη διαφορά μας με τη σημερινή Βόρεια Μακεδονία, που ευτυχώς έκλεισε και δεν σπαταλάμε άλλους πολύτιμους διπλωματικούς πόρους.

Η απάντηση στον συγκεκριμένο εξ Ανατολών γείτονα δεν είναι να του μοιάσεις, αλλά αντιθέτως να δείξεις πόσο διαφορετικός είσαι. Η δική μας σχέση με την Ε.Ε. δεν είναι η ευκαιριακή σχέση που έχει ο Ερντογάν με τους κατά περίσταση συμμάχους του. Αλλά κι εμείς δεν είμαστε ένα διολισθαίνον στην απολυταρχία καθεστώς, σε εμπόλεμη κατάσταση, με αχανείς δεξαμενές πληθυσμού αναλώσιμου για διεξαγωγή πολέμων. Εκαστος εφ’ ω ετάχθη και καθείς με τα όπλα του.

Συμβαίνει κάτι ακόμη. Η κλιμάκωση της τουρκικής πρόκλησης συμπίπτει με τη γεωπολιτική ωρίμανση της Ε.Ε. και τη χωρίς προηγούμενο διπλωματική δραστηριοποίηση της Γερμανίας – η Γαλλία έχει ήδη μακρά παράδοση. Το πρώτο μεγάλο τεστ θα είναι μάλλον κατά τη γερμανική προεδρία, που βεβαίως επιζητεί σταθερότητα και ήρεμα νερά.

Αν η πανδημία ήταν ο επιταχυντής δημοσιονομικής ενοποίησης της Ε.Ε., η τουρκική πρόκληση και το κενό που αφήνουν οι ΗΠΑ κινητοποιούν μία δυναμικότερη εξωτερική πολιτική της Ευρώπης, με επισπεύδοντα πλέον όχι μόνο το Παρίσι αλλά το Βερολίνο.

Ομως, εδώ η Ε.Ε. βρίσκει τα όριά της. Η ΚΕΠΠΑ υπόκειται σε ομοφωνία. Το άρθρο 42 αναφέρεται σε κοινές στρατιωτικές αποστολές εκτός Ε.Ε. Μόλις στην τελευταία παράγραφο 7 εισάγεται η αρχή της αμοιβαίας «βοήθειας και συνδρομής» εάν κράτος-μέλος δεχθεί ένοπλη επίθεση. Η διάταξη δεν έχει εφαρμοστεί. Η Γαλλία είναι η μόνη αξιόπιστη στρατιωτική δύναμη. Η προοπτική της ΚΕΠΠΑ είναι η ενισχυμένη συνεργασία ενός πυρήνα κρατών γύρω από τη Γαλλία και τη Γερμανία. Αυτό απαιτεί χρόνο, που δεν περισσεύει.

Απομένει το κεφάλαιο της διεθνούς νομιμότητας, για μια χώρα προσηλωμένη στο διεθνές δίκαιο. Αυτό σημαίνει ετοιμότητα να παραπέμψεις και να υπερασπιστείς τα συμφέροντά σου στη Χάγη. Οπως λένε στη Μέση Ανατολή, κανείς δεν θα πολεμήσει τον δικό σου πόλεμο – κάτι ξέρουν. Οπως ισχύει ακόμη στην Ευρώπη, κανείς δεν θα επιλύσει για λογαριασμό σου τις δικές σου διαφορές.

* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής και Οικονομίας στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή