Διεθνής προσωπικότητα των ΗΠΑ και ταυτόχρονα του ελληνισμού της διασποράς είναι ο δρ P. Roy Vagelos ή, αν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε το ελληνικό του όνομα, όπως μας προέτρεψε να κάνουμε, Πίνδαρος Βαγιέλος. Πίνδαρος είναι το όνομα που έλαβε όταν βαφτίστηκε, αλλά το όνομα Roy με το οποίο έγινε γνωστός προέρχεται από το «Ηρόδοτος» που ήταν το όνομα του πατέρα του. Το επώνυμο Vagelos προέρχεται φυσικά από το Βαγιέλος.
Ο δρ Βαγιέλος ξεχωρίζει τουλάχιστον για τέσσερις λόγους. Πρώτον, είναι γιος Ελλήνων μεταναστών που μεγάλωσε στις ΗΠΑ στα χρόνια της Μεγάλης Υφεσης και στη συνέχεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και πέτυχε στη ζωή του με πείσμα, πίστη στον εαυτό του, σκληρή δουλειά και προσήλωση σε ηθικές αξίες. Δεύτερον, αφοσιώθηκε στην επιστήμη και συνδέθηκε με εντυπωσιακές επιτυχίες στον φαρμακευτικό τομέα, ως επικεφαλής ερευνών και στη συνέχεια ως πρόεδρος της φαρμακοβιομηχανίας Merck. Παράλληλα ταυτίστηκε με ένα φιλανθρωπικό έργο παγκοσμίων διαστάσεων στην Αφρική και στην Κίνα. Δεν είναι καθόλου υπερβολή αν πούμε ότι δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι χρωστούν τη ζωή τους στις αποφάσεις του. Τρίτον, έχει χτίσει μια μακρά και ευτυχισμένη οικογενειακή ζωή μαζί με τη σύζυγό του Νταϊάνα, επίσης ελληνικής καταγωγής, από την Κεφαλονιά. Τέταρτον, δεν έχει συνταξιοδοτηθεί ποτέ. Εξακολουθεί να προσφέρει συμβουλές και χορηγίες στα πανεπιστήμια στα οποία υπήρξε φοιτητής, ενώ ταυτόχρονα είναι πρόεδρος της εταιρείας βιοτεχνολογίας Regeneron.
Η εταιρεία αυτή είναι μία από τις πιο καινοτόμες στον κόσμο και μεταξύ άλλων έγινε ευρύτερα γνωστή το 2014 λόγω της ανάπτυξης μιας αποτελεσματικής θεραπείας αντισωμάτων κατά του Ebola. Στις αρχές Ιουλίου η Regeneron έκλεισε συμφωνία ύψους 450 εκατ. δολαρίων με την αμερικανική κυβέρνηση για την παραγωγή ενός κοκτέιλ αντισωμάτων κατά του κορωνοϊού που αναμένεται να αποτελέσει βασική θεραπευτική επιλογή και να είναι έτοιμη στο τέλος του καλοκαιριού ή στις αρχές του φθινοπώρου. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Καθημερινή», ο κ. Βαγιέλος, μιλάει για τη συναρπαστική διαδρομή της ζωής του, που φτάνει στο σημερινό «στοίχημα» κατά του κορωνοϊού.
– Από το 1995 είστε πρόεδρος του Δ.Σ. της Regeneron, η οποία τώρα προετοιμάζει μια θεραπεία αντισωμάτων κατά του κορωνοϊού.
– Μου τηλεφώνησε ένας φίλος μου, ο Λέοναρντ Σλάιφερ, συνιδρυτής της εταιρείας και διευθύνων σύμβουλος. Εκεί γνώρισα και τον Τζωρτζ Γιανκόπουλο, επίσης συνιδρυτή της Regeneron, που είναι ένας καταπληκτικός επιστήμονας και επικεφαλής Ερευνας και Ανάπτυξης. Η εταιρεία παρουσίαζε τότε έλλειψη κεφαλαίων, αλλά κατάλαβα ότι πρόκειται για μια σπουδαία εταιρεία. Αποφάσισα να τη στηρίξω. Η τεχνική τους για τη δημιουργία αντισωμάτων και την ανακάλυψη θεραπειών είναι μοναδική.
– Η Regeneron θα ανακοινώσει αποτελέσματα μέσα στις επόμενες εβδομάδες;
– Περίπου στα μέσα Αυγούστου θα γνωρίζουμε αν τα αντισώματα που έχουν επιλεγεί μπορούν πραγματικά να σταματήσουν τον ιό. Βρίσκονται σε εξέλιξη κλινικές δοκιμές σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ. Ο λόγος που είμαστε αισιόδοξοι είναι ότι πρόκειται για την ίδια ομάδα που ανακάλυψε ένα αποτελεσματικό κοκτέιλ από τρία αντισώματα κατά του Εμπολα πριν από μερικά χρόνια.
– Αλλες πανδημίες έχουν αλλάξει την Ιστορία γιατί έχουν οδηγήσει σε καταστροφή ολόκληρους πολιτισμούς. Πιστεύετε όμως ότι σήμερα η επιστήμη θα συγκρατήσει και θα σταματήσει την κρίση;
– Ναι, πιστεύω ότι η επιστήμη αυτή τη φορά θα σώσει τον κόσμο. Θα υπάρξουν θεραπείες, θα διατεθούν σε όλο τον κόσμο και αυτό θα επιτρέψει στις οικονομίες να ανοίξουν ξανά και στις κοινωνίες να επιστρέψουν σε φυσιολογική λειτουργία.
– Τι πιστεύετε για τον κορωνοϊό; Προήλθε από τη φύση ή από ένα πείραμα που ξέφυγε από τον έλεγχο;
– Δεν είμαι ειδικός στη Βιολογία, αλλά σύμφωνα με τις επικρατούσες απόψεις, είναι ενδεχόμενο ένας τέτοιος ιός να κατασκευάστηκε σε εργαστήριο, αλλά είναι πολύ πιο πιθανό να προήλθε από κάποιο ζώο.
– Εσείς θα κάνετε αμέσως το εμβόλιο μόλις ανακαλυφθεί και διατεθεί στην αγορά;
– Φυσικά. Θα το κάνω αμέσως και συνιστώ σε όλους να το κάνουν γιατί η πρόληψη είναι πολύ καλύτερη της θεραπείας. Γιατί αν περιμένεις να θεραπευτείς διατρέχεις τον κίνδυνο να μην προλάβεις, ιδίως αν ανήκεις στις μεγάλες ηλικίες ή αν έχεις υποκείμενα νοσήματα.
– Ποια είναι η άποψή σας για τις πολιτικές που ακολούθησε η ελληνική κυβέρνηση;
– Νομίζω ότι η Ελλάδα τα πήγε πολύ καλά και η κυβέρνηση εφάρμοσε πολύ καλές πολιτικές. Ο Μητσοτάκης έκανε καλή δουλειά.
– Εσείς προσωπικά φοβάστε τον ιό;
– Παίρνουμε τα μέτρα μας οικογενειακώς. Τηρούμε τις αποστάσεις, δεν πηγαίνουμε σε συναντήσεις πολλών ατόμων, χρησιμοποιούμε μάσκες όταν βγαίνουμε από το σπίτι. Δεν πηγαίνουμε στα εστιατόρια, αν θέλουμε παραγγέλνουμε φαγητό που διανέμεται εδώ. Τα παιδιά μας μάς προσέχουν πολύ. Είμαστε και οι δύο ευχαριστημένοι.
– Είστε περισσότερο επιστήμονας ή επιχειρηματίας;
– Είμαι γιατρός. Οτιδήποτε κάνω είναι εστιασμένο στην ανθρώπινη υγεία και στη βελτίωση της ζωής. Αυτή ήταν πάντοτε για μένα η νούμερο ένα προτεραιότητα από τότε που πήγα στο πανεπιστήμιο. Και η δεύτερη προτεραιότητά μου είναι η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Πρόκειται για ένα πρόβλημα πολύ μεγαλύτερο από την πανδημία. Ολοι πρέπει να συνεργαστούμε σε όλο τον κόσμο προκειμένου να το αντιμετωπίσουμε και να ανακαλύψουμε και να αξιοποιήσουμε άλλες μορφές ενέργειας που θα αντικαταστήσουν τα ορυκτά καύσιμα.
– Αναφέρεστε στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας;
– Ναι, αλλά όχι μόνο, γιατί δεν νομίζω ότι μπορούμε να καλύψουμε τις ανάγκες της ανθρωπότητας μόνο με ηλιακή και αιολική ενέργεια. Μια Γη που αγγίζει τα 8 και 9 δισεκατομμύρια σε πληθυσμό πρέπει να εξετάσει μεθόδους αξιοποίησης ακόμα και της πυρηνικής ενέργειας. Σκεφτείτε ότι σε έναν κόσμο που αυξάνεται η θερμοκρασία προκαλούνται πολλές ξηρασίες και μειώνεται η δυνατότητα παραγωγής τροφίμων. Πρόκειται για ένα τεράστιο πρόβλημα. Ασφαλώς συμμετέχω ως σύμβουλος σε σχετικά προγράμματα στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια και στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια.
– Τι πιστεύετε ότι θα γίνει στις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του Νοεμβρίου;
– Νομίζω ότι όλο και περισσότεροι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι ο σημερινός πρόεδρος οδηγεί τη χώρα προς τη λάθος κατεύθυνση, από το κλίμα ώς την υγειονομική περίθαλψη. Τώρα βρισκόμαστε επίσης μπροστά στην επιδείνωση του φυλετικού προβλήματος αφού η χώρα δεν έχει ακόμα επιλύσει το ιστορικό ζήτημα της δουλείας που διαρκώς επανέρχεται. Ασφαλώς πρέπει να επιλύσουμε αυτό το ζήτημα, όπως πρέπει να προχωρήσουμε στην επανεκκίνηση της οικονομίας, αλλά με τρόπο ασφαλή. Αν όλα αυτά δεν μπορεί να τα κάνει αυτός ο πρόεδρος, τότε πρέπει να τα κάνει ο επόμενος.
Η συμβουλή
– Μεγαλώσατε σε μια εποχή κατά την οποία τα πράγματα δεν ήταν καθόλου εύκολα. Ποια συμβουλή θα δίνατε σε ένα νέο άνθρωπο που ξεκινάει τώρα για να ακολουθήσει μια επιστημονική σταδιοδρομία;
– Ολόκληρη η ζωή μου είναι επικεντρωμένη στην επιστήμη, στην ιατρική. Και νομίζω ότι η ιατρική σταδιοδρομία μπορεί να είναι απίστευτα συναρπαστική και δημιουργική. Μου αρέσουν οι άνθρωποι που αποφασίζουν να εκπαιδευτούν στην επιστήμη και στην τεχνολογία για να κατανοήσουν καλύτερα τον κόσμο γύρω τους.
Από τη δική μου οπτική γωνία πραγματικά δεν υπάρχει καλύτερη επιλογή από τη σταδιοδρομία στις επιστήμες της υγείας. Παράλληλα, όμως, χρειαζόμαστε πολλούς επιστήμονες, μηχανικούς για να εργαστούν στο πεδίο του κλίματος, γιατί αν δεν κινητοποιηθούμε σήμερα, τότε ώς το τέλος του αιώνα η Γη θα είναι πολύ θερμή και ολόκληρος ο ανθρώπινος πληθυσμός σταδιακά θα εξαφανιστεί. Βεβαίως, δεν χρειάζεται να γίνουν όλοι μηχανικοί, αλλά πρέπει αρκετοί από τους πιο έξυπνους ανθρώπους να δραστηριοποιηθούν σε αυτούς τους τομείς.
Ναι, στην πραγματικότητα δεν βγήκα ποτέ στη σύνταξη
– Γεννηθήκατε στην αρχή της Μεγάλης Υφεσης. Πώς ήταν τα πρώτα χρόνια της ζωής σας;
– Γεννήθηκα τον Οκτώβριο του 1929 από Ελληνες γονείς. Οι γονείς μου ονομάζονταν Ηρόδοτος και Μαριάνθη. Το δικό μου μικρό όνομα είναι το Πίνδαρος. Επειδή το Pindaros ήταν δύσκολο όνομα για τους Αμερικανούς. κράτησα το P. και πρόσθεσα το Roy, από το Ηρόδοτος του πατέρα μου. Ο πατέρας μου, που είχε φτάσει στην Αμερική από την Ερεσό της Λέσβου, συνεργαζόταν με τα αδέλφια του στο Westfield Sweet Shop, ένα ζαχαροπλαστείο στο Westfield της Μασαχουσέτης. Αργότερα ο πατέρας μου έφτιαξε ένα δικό του εστιατόριο, το Estelle, στην πόλη Rahway του Νιου Τζέρσεϊ. Δυο-τρία τετράγωνα πιο πέρα από το εστιατόριο, βρίσκονταν τα κεντρικά γραφεία της φαρμακοβιομηχανίας Merck. Πολλοί επιστήμονες της Merck έρχονταν στο εστιατόριό μας για το μεσημεριανό τους διάλειμμα και μιλούσα μαζί τους.
– Ησασταν καλός μαθητής;
– Ημουν καλός στην άλγεβρα, αλλά πρέπει να σας πω ότι εργαζόμουν καθημερινά στο εστιατόριο. Σπούδασα Χημεία στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και Ιατρική στο Κολούμπια, όπου τελείωσα το 1954. Μέχρι τότε είχα γνωρίσει τη σύζυγό μου, την Νταϊάνα, που κατάγεται από την Κεφαλονιά, και είχαμε παντρευτεί. Αρχισα να εργάζομαι στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας (National Institutes of Health) όπου παρέμεινα για μία δεκαετία, με κύριο αντικείμενο έρευνας την καρδιολογία. Στη συνέχεια εργάστηκα για άλλη μία δεκαετία στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον ως επικεφαλής στο Τμήμα Βιοχημείας.
– Κι έτσι φτάνουμε στη δεκαετία του ’70 και στη Merck.
– Ακριβώς. Μια μέρα, μου τηλεφώνησε ένας φίλος από τη Merck και μου είπε ότι έψαχναν για επικεφαλής του τμήματος έρευνας και ανάπτυξης φαρμάκων. Κάπως έτσι το 1975 επέστρεψα στην πόλη από όπου ξεκίνησα. Οι γονείς μου ζούσαν ακόμα και ήμασταν πολύ χαρούμενοι που μπορέσαμε να ζήσουμε ξανά μαζί.
– Ποια ήταν η στρατηγική σας; Τι θέλατε να πετύχετε στη Merck;
– Ηθελα να αξιοποιήσω τη γνώση μου στη χημεία για την ανακάλυψη μορίων που θα μπορούσαν να ήταν αποτελεσματικά στην καταπολέμηση ασθενειών. Είχαμε πολλές επιτυχίες. Για παράδειγμα, ήμασταν οι πρώτοι που μελέτησαν και απέδειξαν τη συσχέτιση της χοληστερίνης με τις καρδιακές παθήσεις. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το φάρμακο Mevacor και αργότερα το Zocor, δύο φάρμακα που ήταν ιδιαιτέρως αποτελεσματικά.
– Υστερα από δέκα χρόνια, το 1985, γίνατε πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της Merck.
– Η προαγωγή αυτή έγινε γιατί όλοι αναγνώρισαν πόσο πολύ η εταιρεία στηριζόταν στην ανακάλυψη και ανάπτυξη νέων φαρμάκων.
– Διαβάζω στο βιβλίο σας «Medicine, Science and Merck» (Cambridge University Press, 2004) ότι συνδυάσατε τη μεγάλη επιτυχία με το φιλανθρωπικό έργο. Γιατί δώσατε αυτή την έμφαση;
– Προσφέραμε δωρεάν το φάρμακο Ivermectin που θεραπεύει την ασθένεια ογκοκερκίαση, η οποία παρατηρείται στην Αφρική και προκαλεί τύφλωση. Πριν από τριάντα χρόνια, σχεδόν 19 εκατομμύρια άνθρωποι έχαναν την όρασή τους εξαιτίας της ασθένειας. Ακόμα μεγαλύτερη, ίσως, ήταν η προσφορά μας στην καταπολέμηση της ηπατίτιδας Β στην Κίνα. Είχαμε αναπτύξει το πρώτο εμβόλιο που δημιουργήθηκε με την τεχνολογία του ανασυνδυασμένου DNA, ένα εμβόλιο για την προστασία από την ηπατίτιδα Β.
– Πώς συνεργαστήκατε με την Κίνα στο πεδίο αυτό;
– Στην Κίνα τη δεκαετία του ’80 σχεδόν το 9% του πληθυσμού έπασχε από ηπατίτιδα Β, δηλαδή μιλάμε για 120 εκατομμύρια ανθρώπους. Ηλθαν Κινέζοι επιστήμονες στα εργαστήριά μας και τους εκπαιδεύσαμε. Στη συνέχεια, προσφέραμε την τεχνολογία παρασκευής του εμβολίου μόνο με 7 εκατομμύρια δολάρια, όσα και τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, στην κυβέρνηση της Κίνας, και από τότε παρασκευάζουν το εμβόλιο. Μέχρι σήμερα το ποσοστό των πασχόντων έχει μειωθεί κάτω από το 1%. Ολα αυτά έγιναν εφικτά επειδή είχαμε μεγάλη επιτυχία με πολλά άλλα εμπορικά προϊόντα και φάρμακα. Το 1987 η Merck αναδείχθηκε από το περιοδικό Fortune ως η Νο1 εταιρεία που όλοι θαυμάζουν (Most Αdmired Company), τίτλο που διατήρησε για 7 χρόνια.
– Νομίζω ότι στην πραγματικότητα δεν έχετε ποτέ πάρει σύνταξη.
– Ναι, στην πράξη είναι σωστό αυτό που λέτε. Εργάζομαι πιθανώς τόσο όσο εργαζόμουν στη Merck, κι αυτό είναι θαυμάσιο. Αφιερώνω μεγάλο κομμάτι του χρόνου μου στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Κολούμπια. Είμαι επικεφαλής της ομάδας των συμβούλων του πανεπιστημίου και τους βοηθώ να συγκεντρώσουν πόρους για τα προγράμματα που υλοποιούν. Επίσης, ασχολούμαι και με το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια και ιδίως με τα θέματα της κλιματικής αλλαγής. Η σύζυγός μου κι εγώ υποστηρίζουμε οικονομικά με χορηγίες τόσο ορισμένα εργαστήρια όσο και πολλούς φοιτητές μέσα από υποτροφίες και άλλες ενισχύσεις.
– Το μυστικό της μακροζωίας είναι να μην πάρεις ποτέ σύνταξη;
– Το πιο σημαντικό μυστικό για να ζήσεις πολλά χρόνια είναι να «επιλέξεις» να έχεις γονείς με καλά γονίδια. Το δεύτερο πιο σημαντικό είναι να επιλέξεις κάποιο είδος άσκησης που να σου ταιριάζει και να την κάνεις σχεδόν καθημερινά. Εγώ έχω βρει το τένις. Το πρόβλημα είναι βέβαια ότι πλέον δεν με κερδίζουν μόνο τα παιδιά μου, αλλά και τα εγγόνια μου.
– Επισκέπτεστε την Ελλάδα;
– Ταξιδεύουμε τακτικά στην Ελλάδα. Πηγαίνουμε στη Λέσβο και στην Κεφαλονιά, καθώς έχουμε συγγενείς και στα δύο αυτά νησιά. Πηγαίνουμε παντού, σε όλα τα μέρη που θέλουμε να πάμε στην Ελλάδα και πάντοτε περνάμε θαυμάσια.