To πόσο ενεργειακώς εξαρτημένη είναι η Ελλάδα από την Τουρκία είναι ένα ερώτημα που επανέρχεται στην επικαιρότητα με την κλιμάκωση των προκλήσεων από τη γείτονα χώρα. Κοινό στοιχείο των δύο χώρων είναι ο υψηλός βαθμός ενεργειακής εξάρτησης από εισαγόμενα καύσιμα. Η Ελλάδα εισάγει το 98% του πετρελαίου που καταναλώνει και το 100% του φυσικού αερίου, και η Τουρκία το 95,7% του πετρελαίου και το 100% του φυσικού αερίου. Ως αποτέλεσμα της υψηλής ενεργειακής τους εξάρτησης και οι δύο χώρες έχουν αναγάγει τα θέματα ενεργειακής προμήθειας σε βασικό στοιχείο της εξωτερικής τους πολιτικής και σε μέσον σύναψης συνεργασιών και συμμαχιών στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή.
Διασύνδεση
Η Τουρκία, για την εξασφάλιση ενεργειακών πρώτων υλών που αφορούν την κάλυψη των διαρκώς αυξανόμενων αναγκών της, έχει καταφέρει τα τελευταία 20 και κάτι χρόνια, μέσω ενός εκτενούς πλέγματος αγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου που έχει κατασκευάσει, να διασυνδεθεί με όλες τις γύρω παραγωγούς χώρες και να αναδειχθεί ως ο βασικός ενεργειακός κόμβος της ευρύτερης περιοχής.
Η Ελλάδα εξαρτάται σήμερα, αν και σε περιορισμένο βαθμό, από την Τουρκία, μέσω της οποίας εισάγει φυσικό αέριο και ηλεκτρική ενέργεια. Σε ό,τι αφορά το φυσικό αέριο, η χώρα μας προμηθεύεται αέριο μέσω των Κήπων, που αποτελεί το σημείο εισόδου του ελληνοτουρκικού αγωγού, βάσει σχετικής σύμβασης που υπεγράφη το 2000 μεταξύ της ΔΕΠΑ και της τουρκικής Βotas και αντίστοιχης διακυβερνητικής συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας – Τουρκίας.
Βάσει αυτών των συμφωνιών, εισρέει σήμερα στην ελληνική αγορά το 17% του φυσικού αερίου που καταναλώνεται στη χώρα (0,7 δισ. κ.μ. αερίου ετησίως). Το αέριο που εισάγεται μέσω της Βotas είναι αζέρικης προελεύσεως, αφού η Τουρκία δεν είναι παραγωγός χώρα αλλά διαμετακομιστής. Η συμβατικής φύσεως εξάρτηση από την τουρκική Βotas, πέραν της γεωγραφικής, δημιούργησε πολλές φορές προβλήματα στην τροφοδοσία της ελληνικής αγοράς. Η Τουρκία κατά καιρούς και καθ’ όλη τη διάρκεια της σύμβασης παρέδιδε ελλειμματικές ποσότητες φυσικού αερίου στην Ελλάδα με πρόσχημα τις ανάγκες της τουρκικής αγοράς, θέμα για το οποίο η ΔΕΠΑ είχε προσφύγει στη Διαιτησία και δικαιώθηκε.
Το 2009 η ΔΕΠΑ, υπό τον τότε πρόεδρο και διευθύνοντα σύμβουλο Χάρη Σαχίνη, διαπραγματεύτηκε και πέτυχε την απευθείας προμήθεια φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν από το 2021, με απευθείας παράδοση στα ελληνοτουρκικά σύνορα, παρακάμπτοντας συμβατικά την Τουρκία ως ενδιάμεσο, υπογράφοντας σύμβαση με την κοινοπραξία της ΒP που ελέγχει το κοίτασμα του Σαχ Ντενίζ 2.
Ταυτόχρονα, την ίδια εποχή ξεκίνησαν και οι διαπραγματεύσεις με την Botas για τη μείωση της τιμής του αζέρικου φυσικού αερίου που μεταπουλούσε στη ΔΕΠΑ και τις οποίες η τουρκική εταιρεία είχε μονομερώς και αυθαίρετα αυξήσει. Η υπόθεση οδηγήθηκε στη Διαιτησία και το 2019 το Δικαστήριο της Στοκχόλμης δικαίωσε τη ΔΕΠΑ.
Ερμηνεία
Η απόφαση ερμηνεύτηκε από αναλυτές της αγοράς και ως ακύρωση ουσιαστικά του ρόλου της Τουρκίας ως θεματοφύλακα της ενεργειακής ασφάλειας, αφού εκτός από τη μεγάλη μείωση των τιμών φυσικού αερίου που διέταξε, ανέδειξε και τον αδιαφανή τρόπο τιμολόγησης του αζέρικου αερίου προς την Ελλάδα από την Βοtas.
Τα τελευταία χρόνια οι οδεύσεις ενεργειακού εφοδιασμού έχουν αναδιαταχθεί, αναβαθμίζοντας τον ρόλο της Τουρκίας. Το σύνολο του φυσικού αερίου μέσω αγωγών που θα προορίζεται για την Ελλάδα, αλλά και για τις χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, στο εγγύς αλλά και στο απώτερο μέλλον θα διαμετακομίζεται μέσω της Τουρκίας. Ο νότιος διάδρομος (ΤΑΝΑP/TAP) θα μεταφέρει μέσω της Τουρκίας, διασχίζοντας την Ελλάδα και την Αλβανία, αρχικά 10 δισ. κ.μ. αερίου ετησίως, και με την αύξηση της δυναμικότητάς του 20 δισ. κ.μ. αερίου.
Σε ό,τι αφορά την τροφοδοσία των χωρών της Ανατολικής Βαλκανικής (Ρουμανία, Βουλγαρία, Ελλάδα), με τη λήξη της συμφωνίας διαμετακόμισης ρωσικού φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας το αέριο θα μεταφέρεται μέσω του αγωγού ΤurkStream. O νέος αυτός αγωγός θα μεταφέρει 15,5 δισ. κ.μ. για την κάλυψη των τουρκικών αναγκών, αντικαθιστώντας το αέριο που προμηθεύεται η Τουρκία μέσω του Trans Balkan, και επιπλέον 15,5 δισ. κ.μ. για εξαγωγές προς τις ευρωπαϊκές αγορές σε δεύτερη φάση, καθώς και επιπλέον 31 δισ. κ.μ. αερίου σε τρίτη φάση. Η αναδιάταξη αυτή των οδών διέλευσης αερίου θα αυξήσει μετά το 2021 την εξάρτηση της Ελλάδας σε αέριο από την παροχή μέσω Τουρκίας, από το 17% σήμερα, σχεδόν στο 80%, αλλά και την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από την Τουρκία.
Κοιτάσματα
Πέραν της ανάδειξής της ως ενεργειακού κόμβου της ευρύτερης περιοχής και με στρατηγικό στόχο να μεγιστοποιήσει τη γεωπολιτική της θέση, η Τουρκία προσβλέπει και στην εξασφάλιση δικών της κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, προβάλλοντας αξιώσεις στο Αιγαίο και στην Κύπρο αλλά και στη Συρία και στο Ιράκ.
Στον τομέα του ηλεκτρισμού η Ελλάδα συνδέεται με την Τουρκία μέσω ηλεκτρικής διασύνδεσης 400 kV μεταξύ του ΚΥΤ Νέας Σάντας και του Υ/Σ Babaeski στην Τουρκία. Η γραμμή διασύνδεσης κατασκευάστηκε στο πλαίσιο του Πρωτοκόλλου Ανταλλαγής Ηλεκτρικής Ενέργειας μεταξύ των δύο χωρών, που υπογράφηκε στην Αγκυρα τον Ιούλιο του 2007. Στο πλαίσιο της ανάπτυξης νέων διασυνδέσεων ανάμεσα στο ευρωπαϊκό και στο τουρκικό σύστημα τον Δεκέμβριο του 2017, οι Διαχειριστές Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας αποφάσισαν την κατασκευή ακόμη μιας διασύνδεσης, της Τουρκίας με τη Βουλγαρία, ισχύος 400 kV, και μιας με την Ελλάδα, αντίστοιχης ισχύος, που θα αρχίσει να κατασκευάζεται το 2021 με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2022.