«Είχα πει στο παρελθόν ότι το σύστημα της διαφθοράς είναι βαθιά ριζωμένο σε όλες τις γωνίες του κράτους, αλλά διαπίστωσα ότι το καθεστώς της διαφθοράς είναι μεγαλύτερο από το κράτος. Υποβάλλω σήμερα την παραίτηση της κυβέρνησής μου. Ο Θεός ας προστατέψει τον Λίβανο. Ο Θεός ας προστατέψει τον Λίβανο. Ο Θεός ας προστατέψει τον Λίβανο». Με τη θεατρικά επαναλαμβανόμενη αυτή επίκληση, ο Χασάν Ντιάμπ, πρωθυπουργός από τις αρχές της χρονιάς, αποποιήθηκε τις ευθύνες για τη φοβερή έκρηξη της 4ης Αυγούστου, που ισοπέδωσε το λιμάνι της Βηρυτού κοστίζοντας τη ζωή περίπου 200 ανθρώπων.
Αν υπάρχει μια βεβαιότητα που ξεπροβάλλει μέσα από τον σωρό των ερειπίων του πάλαι ποτέ «Παρισιού της Μέσης Ανατολής» είναι ότι κανείς δεν αναλαμβάνει την ευθύνη. Ούτε αυτοί που μετέφεραν τις 2.750 τόνους νιτρικού αμμωνίου στο λιμάνι της Βηρυτού το 2013, ούτε η διαχειριστική αρχή του λιμανιού που είχε τα επικίνδυνα εκρηκτικά τόσα χρόνια υπό την εποπτεία της, ούτε οι δικαστές στους οποίους ζητήθηκε να απελευθερώσουν το φορτίο προς πώληση, ούτε οι υπηρεσίες ασφαλείας, ούτε τα αρμόδια υπουργεία, ούτε οι κυβερνήσεις των προηγούμενων χρόνων, κανείς.
Ομως η έκρηξη συνέβη και οι συγγενείς των νεκρών, οι 6.000 τραυματίες, οι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που έχασαν σπίτια και μαγαζιά, αλλά και εκατομμύρια άλλοι που θα κληθούν να πληρώσουν με τους φόρους τους τον λογαριασμό της ανοικοδόμησης, απαιτούν εξηγήσεις. Στους δρόμους της Βηρυτού διαδηλωτές ζητούν όχι μόνο την παραίτηση της κυβέρνησης, που πράγματι υποβλήθηκε τη Δευτέρα, αλλά συνολικά την κάθαρση ενός συστήματος που έχει αποτύχει στα πιο στοιχειώδη: τη διαφύλαξη της ασφάλειας και της οικονομικής ευημερίας.
Πελατειακά δίκτυα
Προκειμένου να αποφεύγονται οι εντάσεις, τα αξιώματα στον Λίβανο μοιράζονται μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων, με αποτέλεσμα η κάθε κοινότητα να μπορεί να προστρέξει στα δικά της παγιωμένα πελατειακά δίκτυα. Είναι ενδιαφέρουσα η απάντηση που έδωσε στον βετεράνο ανταποκριτή της εφημερίδας Independent, Ρόμπερτ Φισκ, ναυτιλιακός πράκτορας της Βηρυτού, όταν ο Φισκ ρώτησε ποιος επιτέλους κάνει κουμάντο στο λιμάνι. «Ολοι έχουν τους ανθρώπους τους στο λιμάνι – οι σουνίτες, οι σιίτες, οι χριστιανοί, όλοι. Αν θέλω να εκτελωνιστεί ένα φορτίο γρήγορα, μπορεί να πέσω σε ανθρώπους του Μπέρι (του αρχηγού του σιιτικού κινήματος Αμάλ και προέδρου της Βουλής). Αν αυτοί ζητούν πολλά, πάω στη Χεζμπολάχ για να δω αν οι δικοί τους τελωνειακοί μπορούν να κάνουν τη δουλειά με λιγότερα». «Ή στους χριστιανούς, ή στους λιγοστούς Δρούζους», προσθέτει με τη σειρά του ο Φισκ.
Τα πελατειακά δίκτυα λειτουργούν αμφίδρομα, με τις κορυφές να υπόσχονται ότι θα «τακτοποιήσουν» τους δικούς τους, σύστημα που λειτουργούσε όσο κυκλοφορούσε χρήμα και η χώρα ήταν πόλος έλξης κεφαλαίων από τη Μέση Ανατολή, αλλά τορπιλίστηκε όταν ο Λευκός Οίκος επέβαλε κυρώσεις σε τράπεζες που έχουν συναλλαγές με το Ιράν, προξενώντας σοβαρά προβλήματα στο τραπεζικό σύστημα και στην οικονομία. Τον Δεκέμβριο, η οικονομική κατάρρευση είχε ήδη κατεβάσει τον κόσμο στους δρόμους, σε τεράστιες διαδηλώσεις, οι οποίες ξεθύμαναν όταν ανέλαβε η κυβέρνηση «ανεξάρτητων εμπειρογνωμόνων» του Ντιάμπ.
Κίνδυνος πολέμου
Η τωρινή, νέα έκφραση λαϊκής οργής θα μπορούσε να εξυπηρετήσει την προϋπάρχουσα, δεδηλωμένη επιδίωξη των ΗΠΑ, της Σαουδικής Αραβίας και του Ισραήλ να αποσπάσουν τον Λίβανο από τον σιιτικό άξονα Ιράν – Ιράκ – Συρίας. Υπάρχει, δηλαδή, το ενδεχόμενο οι εκκλήσεις για σαρωτικές αλλαγές να μην αφορούν μόνο την καταπολέμηση της διαφθοράς, αλλά να επιχειρηθεί να αλλάξει ο στρατηγικός προσανατολισμός της χώρας μέσω της αλλαγής του συστήματος διακυβέρνησης.
Ως πρώην υπουργός Εξωτερικών του Ισραήλ, ο Σλόμο Μπεν Αμι θα επιθυμούσε διακαώς να συμβεί κάτι τέτοιο, ώστε να απαλλαγεί το Ισραήλ από τον φόβο της Χεζμπολάχ. Δεν μπορεί, ωστόσο, να παραγνωρίζει τους τεράστιους κινδύνους. «Την τελευταία δεκαπενταετία, το Ιράν έχει ξοδέψει πολλά για να μετατρέψει τον Λίβανο σε δικό του προνομιακό στρατηγικό πεδίο. Ως αποτέλεσμα, η Χεζμπολάχ είναι πιο ισχυρή από ποτέ και ο Λίβανος πιο εξαρτημένος από ποτέ από εξωτερικές δυνάμεις – μεταξύ αυτών το Ιράν, η Συρία και η Ρωσία», γράφει ο Μπεν Αμι σε σχόλιο για το Project Syndicate. «Αυτές οι δυνάμεις δεν θα επιτρέψουν τη μεταρρύθμιση ενός πολιτικού συστήματος που καθιστά τον Λίβανο τόσο σημαντικό κρίκο της περιφερειακής τους στρατηγικής, έστω και αν γίνει η χώρα νέα Λιβύη».
Ο Μπεν Αμι καταλήγει με μια προειδοποίηση: «Αντί για μια νέα Επανάσταση των Κέδρων (κύμα διαδηλώσεων που οδήγησε σε αποχώρηση των συριακών στρατευμάτων από τον Λίβανο το 2005), οι προσπάθειες για προώθηση μεταρρυθμίσεων μπορεί να οδηγήσουν σε μια σύγκρουση στα πρότυπα του εμφυλίου πολέμου του 1975-1990, με τις ξένες δυνάμεις και τις αντίπαλες τοπικές πολιτοφυλακές να ενώνουν τις δυνάμεις τους για να διαλύσουν τον Λίβανο». Δεν θα είναι η πρώτη φορά που ο λαός ζητεί να σαρωθεί το υπάρχον σύστημα εξουσίας με υψηλά ιδεώδη, όπως ο εκδημοκρατισμός, η καταπολέμηση της διαφθοράς ή η ανατροπή ενός δικτάτορα, για να διαπιστώσει ότι μαζί καταρρέει και ολόκληρη η χώρα.
Το μοιραίο πλοίο από τη Μαύρη Θάλασσα
Η διαδρομή του καραβιού «Rhosus», που μετέφερε το νιτρικό αμμώνιο από τη Μαύρη Θάλασσα στη Μοζαμβίκη (όπου δεν έφθασε ποτέ) το 2013, το έφερε και στον Πειραιά. «Οταν ο καπετάνιος συνάντησε τον Γκρεγκούσκιν (τον Ρώσο κάτοικο Κύπρου που είχε ναυλώσει το καράβι) στον Πειραιά, σε μια στάση ανεφοδιασμού τον Οκτώβριο, κατάλαβε το μέγεθος των οικονομικών προβλημάτων του», αναφέρει έρευνα της εφημερίδας Independent. Ο Γκρεγκούσκιν τους ζήτησε να κάνουν στάση στη Βηρυτό πριν περάσουν από το Σουέζ, ώστε να φορτώσουν επιπλέον εμπόρευμα, όμως οι Αρχές του Λιβάνου έκριναν το καράβι αναξιόπλοο και δεν του επέτρεψαν τον απόπλου. Δύο χρόνια αργότερα, το «Rhosus» βούλιαξε στο λιμάνι της Βηρυτού, ενώ το φορτίο είχε εκφορτωθεί στην Αποθήκη 12, όπου συνυπήρχε με διαλυτικό μπογιάς, εξαιρετικά πτητικό σε συνθήκες καύσωνα, καθώς και με πυροτεχνήματα, οι λάμψεις των οποίων έδωσαν μια σουρεαλιστική εικόνα στις πρώτες στιγμές της πυρκαγιάς, λίγο πριν από τη μεγαλύτερη έκρηξη στην ιστορία του Λιβάνου.