ΓΚΡΑΧΑΜ ΓΚΡΙΝ
Ο ανθρώπινος παράγοντας
εκδ. Πόλις
μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, σελ. 370
Αν και δεν πρόκειται για ένα από τα πιο γνωστά βιβλία του σπουδαίου Βρετανού συγγραφέα, «Ο ανθρώπινος παράγοντας» φέρει ατόφιες όλες τις σημαντικές αξίες της γραφής του. Το σκηνικό είναι επίσης γνώριμο, αφού τοποθετείται στον περίγυρο των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, τις οποίες ο Γκριν γνώριζε καλά. Εκεί, ο Μορίς Κάσελ, ένας φαινομενικά ήσυχος πράκτορας, που έχει πια αποσυρθεί από το πεδίο της δράσης στην Αφρική, στα κεντρικά γραφεία του Λονδίνου, βρίσκεται ξαφνικά εν μέσω κρίσης. Μια διαρροή πληροφοριών που προέρχεται από το τμήμα του γίνεται αιτία έρευνας και ενός κλίματος καχυποψίας που κυριεύει την υπηρεσία. Τα διάφορα στελέχη, καθένα με τις δικές του ιδιαιτερότητες και καταβολές, πρωταγωνιστούν στην ιστορία, μαζί με τον Κάσελ και τη σύζυγό του, τη Σάρα, μια μαύρη γυναίκα από την Αφρική, η οποία συνδέεται με το παρελθόν του εκεί.
Ο Γκριν εισάγει δεξιοτεχνικά τα πρόσωπα της ιστορίας του, πλάθοντας τους λεπτούς αρμούς που τα συνδέουν· άλλα βρίσκονται διαρκώς στο προσκήνιο, είναι προσβάσιμα και αμέσως κατανοητά και άλλα κινούνται στις σκιές, τυλιγμένα στο μυστήριο και απειλητικά. Και όπως συνήθως συμβαίνει στα βιβλία του, τα πράγματα τελικά δεν είναι καθόλου όπως δείχνουν στην αρχή. Οσο για τον «ανθρώπινο παράγοντα» του τίτλου, αυτός έχει να κάνει ακριβώς με την ανθρωπιά και το συναίσθημα, το οποίο όσο και να καταπνίγεται λόγω συνθηκών, επανέρχεται στην επιφάνεια κόντρα σε όλους και σε όλα.
Φυσικά, το πιο ενδιαφέρον στοιχείο και σε αυτό το μυθιστόρημα του Γκριν έχει να κάνει με την ενδοσκόπηση των χαρακτήρων. Ολοι τους σχεδόν, εκτός από κάποιους πραγματικά αδίστακτους, παλεύουν με τη συνείδηση ή με τις αξίες που έχουν διδαχθεί. Πόσο σημαντική είναι η αγάπη προς την πατρίδα απέναντι στην προσωπική γαλήνη; Τι αξία έχει ένας πατριωτισμός που πηγαίνει κόντρα στην ανθρώπινη ζωή και αξιοπρέπεια; Τι σημαίνει καθήκον και προς ποια κατεύθυνση διοχετεύεται; Ολα αυτά τα ερωτήματα αναδύονται μέσα από το τρυφερό, χιουμοριστικό κείμενο του Γκριν, το οποίο κατά τα άλλα διαβάζεται και ως γνήσιο κατασκοπικό μυθιστόρημα, δίχως πάντως την «εμμονή» με το σασπένς που θα συναντήσει κανείς στα πιο χαρακτηριστικά δείγματα του είδους.
Σημαντικά, τέλος, –και πολύ επίκαιρα– είναι τα σχόλια περί ρατσισμού καθώς και εκείνα που αφορούν τη σκοτεινή ιστορία της αφρικανικής ηπείρου. Γράφοντας το 1978, ο Γκράχαμ Γκριν παρατηρεί με καθαρό και σύγχρονο βλέμμα τη στρέβλωση τόσο του ρατσισμού όσο και της αποικιοκρατίας, καταγράφοντάς τη με τον δικό του, πικρά ειρωνικό τρόπο.