Η αδράνεια χαρακτηρίζει το ελληνικό κράτος για πολλές δεκαετίες. Δεν είναι μόνο η τεμπελιά, υπάρχει και δόλος. Τα πάντα γίνονται για να μη θιγούν τα υπάρχοντα συμφέροντα, συντεχνιακά, ολιγοπωλιακά και μικροπολιτικά. Για πολλές δεκαετίες κυριαρχεί η διαφθορά στον δημόσιο βίο και οι διορισμοί των ανίκανων «δικών μας» στον τεράστιο δημόσιο τομέα, ακόμα και στην ηγεσία της Πυροσβεστικής και άλλων Σωμάτων.
Χάνουμε στον ανταγωνισμό με ξένες χώρες; Δεν πειράζει! (Δανεικά) λεφτά υπάρχουν. Χάνουμε από την πίεση της Τουρκίας; Δεν πειράζει, «έχουμε το δίκιο με το μέρος μας»! Και πάντα το ρεφρέν: φταίνε οι Αμερικανοί, οι Γερμανοί, η Μέρκελ, ο Τραμπ, οι Τούρκοι κ.λπ. Ποτέ δεν φταίμε εμείς, οι αλάθητοι. Κυριαρχεί μια ψυχολογική κατάσταση στην Ελλάδα: «Εχουμε το δίκιο με το μέρος μας», αλλά τα «μεγάλα συμφέροντα» είναι εναντίον μας, άρα δεν μπορούμε να καταφέρουμε τίποτα. Αν μας συμπαθήσει η Μέρκελ, αν εκλεγεί ο Μπάιντεν, όλα θα λυθούν. Αρα, γιατί να κοπιάζουμε. Ασ’ το. Τεράστια διαχρονικά λάθη στην εξωτερική πολιτική ούτε καν συζητιούνται. Συμφωνίες όπως της ΑΟΖ με την Ιταλία και την Αίγυπτο καθυστέρησαν για δεκαετίες χωρίς λόγο.
Στην εξωτερική πολιτική, το ελληνικό κράτος ηττάται γιατί δεν έχει λόμπι στην Αμερική, όταν η Τουρκία ξοδεύει 80-100 εκατομμύρια δολάρια τον χρόνο για επιρροή στο Κογκρέσο και στον Λευκό Οίκο. Η Ελλάδα επαφίεται στις πολύ μικρές πολιτικές δυνάμεις των Ελληνοαμερικανών. Η Ελλάδα χρειάζεται να ξοδέψει τουλάχιστον τα μισά από την Τουρκία κάθε χρόνο, ποσό μηδαμινό όταν σκεφτόμαστε να δαπανήσουμε εξηνταπλάσιο (3 δισ. δολάρια) μόνο για ένα πολεμικό πλοίο. Οσο δεν φτιάχνουμε λόμπι, μένουμε στην ψυχολογική και μοιρολατρική ανάλυση των αποφάσεων «δεν μας συμπαθεί ο τάδε», «φταίνε τα μεγάλα συμφέροντα» κ.λπ. Η ευθύνη κυβερνήσεων δεκαετιών κουκουλώνεται από την ψυχολογική ανάλυση και την έμφαση σε προσωπικότητες και όχι στις πολιτικές. Και τα σχόλια στην «Καθημερινή» που εκθειάζουν τη «μεγάλη» επιρροή των Ελληνοαμερικανών δημιουργούν φρούδες ελπίδες.
Στην οικονομία, η φοροδιαφυγή είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Το τεράστιο και αναποτελεσματικό κράτος, θηρίο-φαταούλας, υποχρεώνει τη χώρα να επιβάλλει πολύ μεγάλους φόρους στη μεσαία τάξη και αστρονομικό συντελεστή ΦΠΑ στους φτωχούς. Οταν η λογική επέβαλε το 2010 να μην ξοδεύει το κράτος λεφτά που δεν έχει, ο ελληνικός λαός σαν κακομαθημένο παιδί εξέλεξε εκείνους που φώναζαν τα μεγαλύτερα ψέματα: θα διαγράψουμε το χρέος, καλύτερα έξω από το ευρώ κ.λπ. Πολλοί Ελληνες δεν δέχτηκαν ποτέ ότι έφταιγε η πολιτική του άκρατου δανεισμού και οι αυξήσεις μισθών χωρίς αύξηση της παραγωγικότητας. Εριξαν την ευθύνη στα μνημόνια και στο ΔΝΤ. Φτάσαμε μια αναπνοή από την ολική καταστροφή.
Υπάρχει ελπίδα; Ζώντας τα χάλια μας, ο κόσμος λέει ότι θέλει μεταρρυθμίσεις. Βέβαια «θέλει μεταρρυθμίσεις», αρκεί να μην του αφαιρέσουμε κάτι. Με όλες τις συντεχνίες, τα ολιγοπώλια και τα μικροπολιτικά συμφέροντα, όταν βάλουμε κάτω όλους τους περιορισμούς που επιβάλλουν στην οποιαδήποτε κυβέρνηση, δεν υπάρχει σχεδόν κανένα περιθώριο σημαντικών αλλαγών. Ομως οι σημαντικές αλλαγές είναι απαραίτητες.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης εκλέχθηκε για να κάνει μεταρρυθμίσεις. Πρέπει να τις κάνει! Ο μόνος τρόπος να τις κάνει είναι να υπερβεί τα συντεχνιακά, ολιγοπωλιακά και μικροπολιτικά συμφέροντα που έχουν τη χώρα αλυσοδεμένη για δεκαετίες. Μόλις αρχίζει να το κάνει, αυτά τα συμφέροντα λυσσάζουν να τον ρίξουν. Ομως ο κ. Μητσοτάκης σήμερα είναι κυρίαρχος του πολιτικού παιχνιδιού. Τώρα πρέπει να βάλει μπροστά τις μεταρρυθμίσεις. Αν δεν το κάνει τώρα που έχει την ισχύ, πότε θα το κάνει; Και αν δεν το κάνει αυτός, η μεταρρύθμιση θα καθυστερήσει για δεκαετίες. Και χωρίς μεταρρυθμίσεις, θα είμαστε πολύ πιο φτωχοί και στο χέρι των Τούρκων.
Η συγκυρία βοηθάει. Η Ελλάδα στο εγγύς μέλλον θα μπορεί να χρησιμοποιήσει πολλά χρήματα από την Ε.Ε., άλλα δωρεές, άλλα δάνεια. Πώς θα γίνει αυτό με γνώμονα τις μεταρρυθμίσεις; Θα μειωθεί το κράτος-φαταούλας για να μπορούν να μειωθούν οι φόροι χωρίς δανεικά; Θα υποστηριχθεί η παραγωγή (σωστό) ή η κατανάλωση (λάθος); Ποιους τομείς παραγωγής θα υποστηρίξει το κράτος; Θα μπορέσουμε επιτέλους να έχουμε ένα ανταποδοτικό συνταξιοδοτικό σύστημα που σου δίνει τα λεφτά που επένδυσες εσύ και όχι τα λεφτά του γείτονα;
Μια αρχή είναι η έκθεση Πισσαρίδη, που δίνει χρήσιμες γενικές γραμμές. Με όλο τον σεβασμό στους φίλους συνάδελφους που την έγραψαν, η εφαρμογή θα είναι πολύ πιο σημαντική από τη μελέτη. Και αυτή πέφτει 100% στην κυβέρνηση. Είναι μια καταπληκτική ευκαιρία να γίνουν μεταρρυθμίσεις! Και αν δεν γίνουν τώρα, στη σημερινή συγκυρία, με τον πολιτικά πανίσχυρο μεταρρυθμιστή πρωθυπουργό και τον αρκετά μεγάλο δημοσιονομικό χώρο που μας δίνει η Ευρωπαϊκή Ενωση, πότε θα γίνουν;
* Ο κ. Νίκος Οικονομίδης είναι καθηγητής στο Stern School of Business, New York University, και διευθυντής του NET Institute.