Θα σας πω κάτι που μπορεί να πηγαίνει κόντρα με ό,τι υπονοείται από την επικαιρότητα και από τα περισσότερα πρόσφατα άρθρα σε αυτό εδώ το site: η σημαντικότερη πρόκληση για την Ελλάδα αυτή τη στιγμή δεν είναι οι ταρζανιές της Τουρκίας, αλλά το να μην ξεφύγει ο κορωνοϊός στον πληθυσμό της χώρας μας πολύ απότομα.
Παρεμπιπτόντως, κατά τη γνώμη μου οι ταρζανιές της Τουρκίας δεν είναι ούτε η δεύτερη σημαντικότερη πρόκληση αυτή τη στιγμή (είναι η τρίτη), αλλά τι ξέρω εγώ.
Αν ξεφύγει ο κορωνοϊός πολύ απότομα, αν αρχίσουν να γεμίζουν οι ΜΕΘ και μπούν -έστω και τοπικά- lockdowns, τελείωσε. Ξεχάστε την οικονομία, την ανάκαμψη, τη χώρα. Θυμάστε παλιά που έλεγαν για το δίλημμα, αντιμετωπίζουμε την υγειονομική κρίση ή στηρίζουμε την οικονομία; Η πράξη απέδειξε ότι κανένα δίλημμα δεν υπήρχε. Η οικονομία θα καταρρεύσει ούτως ή άλλως -απλά ανάλογα με το τι κάνουν τα κράτη θα πεθάνουν όσοι θα πέθαιναν ούτως ή άλλως, ή θα πεθάνουν πολύ, πολύ περισσότεροι. Όσες χώρες δεν αντιμετώπισαν την υγειονομική κρίση αποτελεσματικά, δεν έσωσαν τις οικονομίες τους. Καθώς μετρούν νεκρούς, αντιμετωπίζουν όλες τους ύφεση και ρίχνουν δισεκατομμύρια (ενίοτε και τρισεκατομμύρια) που δανείζονται ή τυπώνουν για να κρατήσουν τις οικονομίες τος ζωντανές. Αυτές που την αντιμετώπισαν αποτελεσματικά, κάνουν το ίδιο, απλώς χωρίς ουρές από φορτηγά ψυγεία γεμάτα με πτώματα στους δρόμους.
Αν μας ξεφύγει ο κορωνοϊός στον πληθυσμό -αυτό που αποφύγαμε το Μάρτιο δηλαδή- η πολύ δύσκολη υπόθεση της διάσωσης της ελληνικής οικονομίας θα γίνει αδύνατη. Είναι άλλο πράγμα να προσπαθείς να σώσεις δουλειές και επιχειρηματικούς κλάδους όταν η κοινωνία ασχολείται με ψεκασμένους τραγουδοποιούς και με το αν θα κερδίζαμε στη Χάγη, και άλλο όταν πεθαίνουν οκταπλάσιοι άνθρωποι από ό,τι συμβαίνει κανονικά και δεν υπάρχει χώρος στα νεκροταφεία, όπως έγινε στη Νέα Υόρκη τον Απρίλιο.
Επιπλέον, η άσκηση γίνεται ολοένα πιο δύσκολη καθώς γίνεται σαφές ότι αυτή η κρίση δεν θα τελειώσει γρήγορα. Θυμάστε που έλεγαν ναι, θα πέσει 8-9% το ΑΕΠ φέτος, αλλά περιμένετε να έρθει το 2021 που θα έχει εξαφανιστεί ο κορωνοϊός και θα έχουμε απότομη ανάκαμψη και το ΑΕΠ θα εκτοξευθεί στο υπερπέραν; Πάνε αυτά. Τώρα οι ειδικοί, όταν ερωτώνται για το πότε θα “επανέλθει η κανονικότητα”, λένε άλλα νούμερα, "τέλος 2021" ο ένας, "το 2022" άλλος, "ως και το 2024" ο τρίτος. Αυτό το πράγμα θα πάρει πολύ καιρό για να περάσει και οπότε το φθινόπωρο που καταφτάνει εμείς θα πρέπει να καταφέρουμε να βρούμε μια ισορροπία. Να κάνουμε τις δουλειές μας (για να έχουμε τις δουλειές μας) αλλά να προστατευόμαστε και μεταξύ μας για να μην κολλήσουμε όλοι μαζί.
Αυτό, τώρα που τα κρούσματα πληθαίνουν μοιάζει αμφίβολο. Επιπλέον, φαίνεται ότι ο συντονισμός των φορέων που λειτούργησε ικανοποιητικά στην αρχή της κρίσης, τώρα, που τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα, οι κανόνες πιο ασαφείς και τα περιθώρια για αυτοσχεδιασμούς και αστοχίες περισσότερα, δεν λειτουργεί εξίσου ικανοποιητικά. Το πρόσφατο ρεπορτάζ της Τασούλας Επτακοίλη σε αυτήν την εφημερίδα είναι αποκαλυπτικό και πολύ ανησυχητικό.
Πιστεύω, όμως, ότι υπάρχουν λόγοι αισιοδοξίας.
Πρώτα απ' όλα, θέλω να σας πω κάτι που πιστεύω παρ' όλες τις πολλές ενδείξεις περί του αντιθέτου: ο κόσμος δεν είναι ηλίθιος. Οι ψεκασμένοι αντιμασκίτες φαϊβτζιαζμένοι στην κοινωνία μας είναι λίγοι -νομίζουμε ότι είναι περισσότεροι επειδή κάθε παλαβή ανορθόγραφη ανάρτησή τους στο Facebook αναπαράγεται από χιλιάδες άλλους, φυσιολογικούς ανθρώπους για να γελάσουν. Στην πραγματικότητα ο περισσότερος κόσμος ακούει και ανταποκρίνεται. Παρ' όλη τη φήμη μας ως απείθαρχων και ατιθάσευτων παρτάκηδων, θεωρώ πως όταν σφίγγουν τα πράγματα είναι ένα άλλο χαρακτηριστικό μας που αναδύεται και κυριαρχεί: η δειλία -και μάλιστα μια δειλία γόνιμη, η της αυτοσυντήρησης.
Μπορούμε να αντέξουμε αυτό το φθινόπωρο, αλλά θα πρέπει να γίνουν τρία πράγματα: πρώτον, να πυροδοτηθεί αυτό το ένστικτο αυτοσυντήρησης σε όλους μας ξανά. Κι επειδή αυτή τη φορά δεν έχουμε ειδήσεις από το Μπέργκαμο και τη Μαδρίτη να μας πανικοβάλουν, πρέπει αυτό να γίνει με διαρκή, διαφανή, ειλικρινή και ξεκάθαρη ενημέρωση από τους ειδικούς. Μια καταιγίδα ενημέρωσης για το πού βρισκόμαστε, τι ξέρουμε, τι δεν ξέρουμε και τι πρέπει να κάνουμε. Στην αρχή της κρίσης οι Έλληνες απέδειξαν πως όταν το διακύβευμα είναι μεγάλο και υπαρκτό και όταν οι ειδικοί τους φέρονται ως ενήλικες, ακούνε.
Το δεύτερο, και πιο δύσκολο, είναι το ότι το κράτος πρέπει να προσαρμοστεί στα δεδομένα μιας μακροχρόνιας κρίσης. Είναι διαφορετική πρόκληση από αυτή που είχαν να αντιμετωπίσουν το Μάρτιο. Τότε είχαν μια κρίση που έσκασε ξαφνικά και εκλήθησαν να την αντιμετωπίσουν σαν πυρκαγιά. Η αλήθεια είναι ότι το κράτος τότε ανταποκρίθηκε με συνέπεια και αποτελεσματικότητα που σχεδόν μας ξένισαν. Τώρα πρέπει να ανταποκριθεί σε κάτι άλλο, πιο δύσκολο. Τα υπουργεία, ειδικά σε νευραλγικούς τομείς που αφορούν άμεσα χιλιάδες πολίτες, δεν επιτρέπεται να εμφανίζονται σαν να μην έχουν πλάνο, σαν να μην έχουν εξετάσει εναλλακτικά σενάρια, σαν να περιμένουν τι θα γίνει, εβδομάδα την εβδομάδα. Έχουν περάσει έξι μήνες πια, κανένας δεν δικαιολογείται να μην έχει καταστρώσει σοβαρό σχέδιο για μια κρίση που θα τραβήξει χρόνια.
Το τρίτο πράγμα, βεβαίως, έχει να κάνει με την οικονομία. Έχει γίνει ξεκάθαρο, πια, ότι σε αυτή τη δύσκολη περίοδο η οικονομία μας θα πρέπει να αντέξει διασωληνωμένη με ευρωπαϊκά λεφτά, στην εντατική. Κι εδώ θα ήθελα να κάνετε ένα διανοητικό διάλειμμα και να φέρετε στο μυαλό σας το τραπεζάκι με τους δραχμιστές στο Σύνταγμα, 8-9 χρόνια πριν, που εξηγούσαν γιατί πρέπει να φύγουμε από την Ε.Ε. Να τη θυμάστε αυτή την εικόνα πότε πότε. Τώρα -σήμερα- πρέπει να φτιαχτεί ένα σοβαρό, στέρεο αναπτυξιακό σχέδιο για να αξιοποιηθούν τα ευρωπαϊκά λεφτά που θα έρθουν από το '21 και μετά. Είναι τα μόνα που έχουμε και η τελευταία μας ελπίδα να γλιτώσουμε από αυτή την κρίση και να φτιάξουμε μια οικονομία που θα μπορέσει κάποτε, σύντομα, να επιστρέψει σε μια βιώσιμη ανάπτυξη. Αυτή, παρεμπιπτόντως, είναι κατά τη γνώμη μου η δεύτερη σημαντικότερη πρόκληση για τη χώρα μας σήμερα.