Π λησιάζουν μεσάνυχτα και η κατάσταση έχει παρεκτραπεί για τα καλά. Θα νόμιζε κανείς πως βρισκόμαστε σε πεδίο μάχης. Μερικές χιλιάδες κόσμου μοιάζουν σαν να πλακώνονται στο ξύλο, τραυματίες όμως δεν υπάρχουν. Τα πρόσωπα αστράφτουν από ένα πλατύ χαμόγελο, κανείς δεν πτοείται από την υψηλή θερμοκρασία. Ευτυχώς, ένας πίδακας νερού από τη βάση της σκηνής δροσίζει το κοινό και αποτρέπει τις λιποθυμίες. Αθήνα 1985. Στο Παναθηναϊκό Στάδιο, εκεί όπου φιλοξενήθηκαν οι πρώτοι Ολυμπιακοί, εκεί οι Ελληνες ρόκερ βιώνουν για πρώτη φορά τι σημαίνει πραγματική ροκ συναυλία.
Επρόκειτο για την τελετή μύησης μιας ολόκληρης γενιάς που αναζητούσε μια διαφορετική ταυτότητα και συνειδητοποιούσε τη μαγεία του διονυσιακού στοιχείου σε μια προσωρινή αυτόνομη ζώνη – εκείνη του φεστιβάλ «Rock iAthens». Τριγύρω, παιδιά με παράξενα κουρέματα και αλλόκοτα ρούχα, ένα καρναβάλι που διηύθυνε κάποιος κύριος με κούρεμα «μοϊκανού»: ξυρισμένοι κρόταφοι, βαμμένα μαλλιά και άγριο ύφος. Οι Clash όργωναν πάνω κάτω τη σκηνή με τρεις κιθάρες στο τέρμα. Τα τραγούδια τους είχαν μεταποιηθεί έτσι ώστε να γίνουν ορμητικός χείμαρρος – ξεχάστε ό,τι έχει αποτυπωθεί στους δίσκους. Σ’ αυτή τη συμβολική μάχη τα τύμπανα έδιναν τον ρυθμό και η φωνή του Τζο Στράμερ (του κυρίου με το παράξενο κούρεμα) εμψύχωνε τον κόσμο και τον ωθούσε να εξωτερικεύσει την ενέργειά του.
Η Αθήνα δεν ήταν ποτέ το τυχερό μέρος του Στράμερ. Οι Clash της αθηναϊκής συναυλίας ήταν ό,τι επιβίωσε από την αποχώρηση του Mick Jones, βασικού συνθέτη του συγκροτήματος και αντίβαρου ισόποσης σημασίας απέναντι στην πληθωρική προσωπικότητα του Στράμερ. Διέλυσαν μερικούς μήνες αργότερα. Η περυσινή εμφάνιση του τελευταίου σχήματος του καλλιτέχνη, των Mescaleros, βρήκε το αθηναϊκό κοινό να παρακολουθεί έναν Στράμερ μεσήλικα και κουρασμένο. Τη Δευτέρα 23 Δεκεμβρίου, ο Τζο Στράμερ απεβίωσε ήσυχα, σε ηλικία 50 ετών. Βρισκόταν σπίτι του, στο Σόμερσετ της δυτικής Αγγλίας, κοντά στις κόρες και τη σύζυγό του.
Η ανατροπή του πανκ
Ο JohGraham Mellor -όπως ήταν το πραγματικό του όνομα- γεννήθηκε στην Αγκυρα της Τουρκίας το 1952. Γιος διπλωμάτη, εγκατέλειψε γρήγορα την ευκατάστατη οικογενειακή εστία και δούλεψε στις πιο απίθανες εργασίες μέχρι που συνειδητοποίησε πως αν μάθαινε κιθάρα θα μπορούσε να βγάζει ένα καλό μεροκάματο, παίζοντας στους σταθμούς του μετρό τραγούδια του Τσακ Μπέρι. Παράλληλα άρχισε να παίζει με τους Vultures και κατόπιν με τους 101ers, οι οποίοι γνώρισαν την επιτυχία στο πλαίσιο της λονδρέζικης σκηνής του παμπ-ροκ, δηλαδή του κινήματος που προηγήθηκε του πανκ. Παρόλο που υπέγραψαν συμβόλαιο και κυκλοφόρησαν ένα σινγκλ (κι αργότερα ένα ολοκληρωμένο άλμπουμ), ο Στράμερ εγκατέλειψε την μπάντα για να συνεργαστεί με τον Μικ Τζόουνς και τον μπασίστα Πολ Σιμόνον.
Ηταν η εποχή των Sex Pistols και το Λονδίνο έμοιαζε σαν ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί. Και οι τρεις ένιωθαν μέλη της εργατικής τάξης, περισσότερο εκ πεποιθήσεως και λιγότερο εξ αιτίας της καταγωγής τους – ήταν άλλωστε γόνοι μέσων και μεγαλοαστικών οικογενειών. Επίσης, η πόλη τους αποτελούσε την πρώτη ευρωπαϊκή πολυπολιτισμική μητρόπολη που αποδέχτηκε αυτό ακριβώς το γεγονός. Το πανκ εξερράγη κι ανέτρεψε το καθεστωτικό ροκ εν’ ρολ και τα συμφραζόμενά του. Παράλληλα οι μετανάστες από την Τζαμάικα είχαν μεταφέρει την κουλτούρα τους στην Αλβιώνα και επί δέκα χρόνια διείσδυαν στις νεανικές κουλτούρες των νεαρών λευκών. Το σκα και η ρέγκε ακούγονταν στο νότιο Λονδίνο. Στο Μπρίξτον, οι φυλετικές ταραχές ήταν ενδημικό φαινόμενο. Η σημερινή περιοχή των Ντόκλαντς είχε γεμίσει από καταληψίες στέγης. Η κυβέρνηση σχεδίαζε την ανάπλασή τους, καταστρώνοντας σχέδια απομάκρυνσης των ανεπιθύμητων λευκών ανέργων για να στεγαστούν εκεί οι ναυτιλιακές εταιρείες του Σίτι. Οι Clash έγιναν οι κυριότεροι αφηγητές της ιστορίας που εξελισσόταν μπρος στα μάτια τους. Μετά τη διάλυση των Sex Pistols πήραν τα ηνία της νέας μουσικής πραγματικότητας. Μετά το χάος και την αυτοκαταστροφή των τελευταίων, η παρέα του Στράμερ αναδυόταν προσφέροντας επανάσταση με αιτία και επιχειρήματα.
Το πρώτο… σοκ
Το πρώτο (ομώνυμο) άλμπουμ του συγκροτήματος θεωρείται σήμερα ένας σταθμός για το ροκ. Την εποχή της κυκλοφορίας του ήταν απλώς ένα σοκ! Ο ήχος ακουγόταν ακατέργαστος και ο ρυθμός ανέτρεπε τα έως τότε όρια. Ως προς τη φόρμα, το συγκρότημα αποδομούσε ακόμα κι εκείνα να νεογεννηθέντα στερεότυπα του πανκ. Κυριαρχούσε η πολυμορφία. Ο πατέρας της νταμπ-ρέγκε Lee Perry είχε αναλάβει την παραγωγή σε ένα τραγούδι. Η μπάντα διασκεύαζε τη σύνθεσή του «Police and Thieves». Οι στίχοι δεν άφηναν περιθώρια για παρανοήσεις: «White Riot» (Λευκή ταραχή), «London’s Burning» (Το Λονδίνο καίγεται), «Hate and War» (Μίσος και πόλεμος).
Δύο ήταν τα στοιχεία στα οποία δομήθηκε το έργο τους με το οποίο ανέτρεψαν τη λογική της σύγχρονης λαϊκής (pop) μουσικής. Οι Clash συνέθεταν υβρίδια όπου συνυπήρχαν το πρωτόλειο ροκ εν ρολ του Τζόνι Κας, η ρέγκε και ολόκληρη η μουσική παράδοση της αφροκαραϊβικής περιφέρειας, το μαύρο φανκ και τα νέα ρεύματα που γεννούσε η δυτική μητρόπολη. Το συνονθύλευμα των υποκειμένων που διέτρεχαν τους δρόμους της, άλλωστε, ήταν η οντότητα που εξέφραζαν. Η πολιτική ρητορεία του συγκροτήματος αποτέλεσε το δημοφιλέστερο ανάγνωσμα μιας νεολαίας που διέβλεπε ότι η επερχόμενη συντηρητική στροφή των κυβερνητικών σχημάτων θα την ωθούσε όλο και περισσότερο στο περιθώριο. Το ίδιο χαρακτηριστικές υπήρξαν και οι επόμενες δισκογραφικές παρουσίες της μπάντας με αποκορύφωμα τα άλμπουμ «LondoCalling», «Sandinista» και «Combat Rock». Η πολιτική ματιά τους επεκτάθηκε από τα τεκταινόμενα του λονδρέζικου τοπίου στο παγκόσμιο σκηνικό. Οι Clash έγιναν η προσωποποίηση του πολιτικού τραγουδιού!
Φάση δημιουργικής ιδιώτευσης
Μετά τη διάλυση του συγκροτήματος, ο Μικ Τζόουνς έφτιαξε τους Big Audio Dynamite και ο Στράμερ πέρασε σε κατάσταση δημιουργικής ιδιώτευσης: έπαιξε σε ταινίες (των Αλεξ Κοξ, Τζιμ Τζάρμους και Ακι Καουρισμάκι, μεταξύ άλλων), έγραψε κινηματογραφική μουσική και σχημάτισε κάποια εφήμερα συγκροτήματα. Δεν εγκατέλειψε όμως ποτέ την πολιτική δράση, είτε στηρίζοντας το φεστιβάλ «Rock Against the Rich» είτε ηχογραφώντας για το Κέντρο για τα Ατομικά Δικαιώματα. Ποτέ δεν ξεπέρασε βέβαια σε δημιουργικότητα την περίοδο των Clash, γιατί το έργο τους υπήρξε κεφαλαιώδες και δύσκολα θα μπορούσε να επαναληφθεί κάτι τόσο σπουδαίο. Σημαντικοί νεότεροι καλλιτέχνες όπως ο Manu Chao ή οι U2 αναφέρουν τον Τζο Στράμερ και την παρέα του ως τη σημαντικότερη επιρροή τους. Πέρα όμως απ’ αυτούς μπορεί κανείς να ακούσει τους Clash σε κάθε νέο και νέα που, μετά το 1980, άρχισε να γρατζουνάει μια ηλεκτρική κιθάρα εξωτερικεύοντας τις μπερδεμένες του σκέψεις και τα καταπιεσμένα του συναισθήματα…
Επιλογή από τη δισκογραφία
Τhe 101ers, ElgiAvenue Breakdow(1981): Ο δίσκος κυκλοφόρησε μετά τη διάλυση του συγκροτήματος.
Τhe Clash (1977): Η πρώτη δισκογραφική παρουσία των Clash ανέτρεψε το τοπίο του ροκ εν ρολ.
LondoCalling (1979): Ο κορυφαίος δίσκος του συγκροτήματος, κατά την άποψή μου. «Μπορείτε να μας τσακίσετε/ μπορείτε να μας χτυπήσετε/ αλλά θα δώσετε λόγο γι’ αυτό/ Ω, τα όπλα του Μπρίξτον».
Sandinista (1981): Τριπλό άλμπουμ με άμεσες αναφορές στους επαναστάτες της Νικαράγουας.
Combat Rock (1982): Οι Clash φλερτάρουν με τη χορευτική μουσική και εν μέρει τον ερωτικό στίχο.
Τhe Mescaleros, Global A Go-Go (2001): Τελικά το κύκνειο άσμα του Τζο Στράμερ.