O Εντουάρ Βιγιάρ (1868-1940) ήταν ένας μαζεμένος εργένης, ζώντας με τη μητέρα του μέχρι το θάνατό της στα 60 χρόνια της που άφησε πίσω του κάποιους μικρούς πίνακες οι οποίοι, όμως, με τη λεπτότητα και τη μαστορία τους, του εξασφάλισαν μια φήμη πολύ μεγαλύτερη από τις διαστάσεις τους.
Μιλώντας για τον Βιγιάρ πρέπει, καθώς γράφει η Λόρα Κάμινγκ στην «Ομπζέρβερ», να μιλάμε για ένα πράγμα? τα εσωτερικά του. Βέβαια έχει ζωγραφίσει κι άλλα πράγματα ή τα ίδια αλλιώς, μετά το 1900 κυρίως, αλλά η μεγάλη τέχνη του είναι τα μικρά εσωτερικά του. Θα μπορούσε να αποκληθεί ο δεξιοτέχνης των πνιχτών φωνών και των ανείπωτων αισθημάτων, των αβυσσαλέων μυστικών που κρύβουν οι Παριζιάνοι, όταν είναι μόνοι, μόνοι τους ή μόνοι με παρέα, μέσα στα διαμερίσματά τους. Υπάρχει κάτι από Προυστ στα εσωτερικά αυτά, το αίσθημα του σταματημένου χρόνου, του αποκλεισμού από τον έξω κόσμο, της εσώστρεφης ζωής. Το ίδιο είναι και τα πρόσωπά του που δεν ξεχωρίζουν από την ταπετσαρία του τοίχου. H κοινή γνώμη τον θέλει να υστερεί από τον φίλο του Μπονάρ κι αυτή την παρεξήγηση επιδιώκει να διορθώσει τώρα η μεγάλη αναδρομική έκθεση του Βιγιάρ στη Βασιλική Ακαδημία του Λονδίνου.
Το εσωτερικό ενός τυπικού, παρισινού διαμερίσματος της δεκαετίας του 1890, είναι το χαρακτηριστικό έργο του Βιγιάρ. Μάλλον πνιγηρό, τα παράθυρα κλειστά και η θέα έξω από το τζάμι μοιάζει προέκταση της ταπετσαρίας, η οποία πρωταγωνιστεί, ενσωματώνοντας στο πλαίσιό της και τα πρόσωπα μέσα στο δωμάτιο. Αυτά μπορεί να είναι ένα ή δύο, καθιστά διαβάζοντας, ράβοντας, μοντάροντας, ρεμβάζοντας. Μέσα στη λουλουδιασμένη ταπετσαρία, τα τραπεζομάντιλα και τα μαξιλάρια με τα ζωντανά χρώματα, τα περσικά χαλιά και τις θάλασσες του μεταξιού, τίποτα δεν συμβαίνει. Μπορεί να έχει συμβεί ή να πρόκειται να συμβεί αλλά κι αυτό ήταν ή θα είναι κάτι ουδέτερο, απρόσωπο, καλυμμένα απάνθρωπο, τελείως διαφορετικό απ’ ό,τι στον Μπονάρ. Οι τύποι, οι συμβάσεις, η ταπετσαρία είναι το έργο, όπως στη «Ράφτρα» όπου η γυναίκα περικυκλωμένη από την ταπετσαρία του τοίχου και τα ρούχα που ράβει, μοιάζει να διαλύεται και να εξαφανίζεται μέσα σ’ αυτά. Σε άλλα τελούνται επίφοβα πράγματα. Μια κόρη σπρώχνει την καρέκλα από τη μάνα της, αλλού τρεις πετσοκόβονται. Στην «Εφημερίδα», ένας βουλιαγμένος στην πολυθρόνα, διαβάζει μια διπλωμένη εφημερίδα, σαν καφκικός ήρωας περιμένοντας ένα χτύπο στην πόρτα. Στο «Κουβεντολόι», μια νεαρή γυναίκα στ’ άσπρα, ιδωμένη από προφίλ, με νταντέλα στο στήθος, κάθεται μπροστά σε μια γριά γυναίκα ντυμένη μαύρα. Πίσω τους, ένα έπιπλο τις πλαισιώνει σαν ανοιχτό βιβλίο του οποίου η ράχη τις χωρίζει, σαν να είναι ξεχωριστές εικόνες, σε αντικριστές σελίδες του. H απανθρωπιά των αστικών εσωτερικών, με σκηνογράφο τον Βιγιάρ.
Η αλήθεια είναι ότι υπήρξε και σκηνογράφος. Σχεδίασε για παραστάσεις του Ιψεν και του Μέτερλινγκ και κατά μία έννοια, οι πίνακές του είναι σκηνές του ίδιου ψυχολογικού δράματος του οποίου ο ζωγράφος δρα ως εξομολογητής. Μια τέτοια στιγμή, είναι το έργο «Εσωτερικό: η μητέρα κι η αδελφή του καλλιτέχνη». H μητέρα κάθεται σαν την Γερτρούδη Στάιν του Πικάσο, συμπαγής με τα χέρια απλωμένα στα γόνατα. H αδελφή μοιάζει να μη διακρίνεται από την ταπετσαρία, ένα ωχρό φάσμα παγιδευμένο μέσα στα ωχρά άνθη, ή που κρύβεται μέσα τους καμουφλαρισμένη. Ενταση μεταξύ τους, ή μεταξύ του γιου και αυτών, δεν υπήρχε, καμιά τέτοια δεν αναφέρει ο Βιγιάρ στο ημερολόγιό του. Αντιθέτως, σύμφωνα με αυτό, ζήσανε αρμονικά μέχρι τον θάνατο της μητέρας στα 60 της. Δεν υπάρχει ομολογημένη ένταση, όμως ο πίνακας υπαινίσσεται ότι ίσως να υπήρχε ανομολόγητη, τουλάχιστον ανά περιόδους.
Αποκλεισμένοι άνθρωποι
Η έκθεση καλύπτει θαυμαστά την παραγωγή του Βιγιάρ μέχρι το 1900. Ακολούθησαν όμως άλλες τέσσερις δεκαετίες που στη διάρκειά τους, ζωγράφισε ελεγειακά τοπία, όχι από τις καλύτερες στιγμές της τοπιογραφίας και τεράστια πορτρέτα πλουτοκρατών, οικοδεσποινών, οδοντιάτρων με τα εργαλεία τους. Αλλοι βρίσκουν σε αυτά ψυχολογική διεισδυτικότητα, άλλοι όχι. «Δεν ζωγραφίζω πορτρέτα», έλεγε ο ίδιος, «αλλά ανθρώπους σε δωμάτια». Οι αληθινοί του, ανέκφραστοι και ανεκδήλωτοι, παθητικοί ή απειλητικοί, άνθρωποι σε δωμάτια, βρίσκονται στα έργα του της δεκαετίας του 1890.