Επιστημονική αλήθεια και τέχνη

Επιστημονική αλήθεια και τέχνη

3' 46" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι προραφαηλίτες ζωγράφοι επανήλθαν στην επικαιρότητα πρόσφατα, με την έκθεση της συλλογής του μουσικοσυνθέτη Αντριου Λόιντ Γουέμπερ. Δέσποζε ανάμεσα στα έργα τους η παραγωγή του Μπερν Τζόουνς, που η φανταχτερή, επιπόλαια δημαγωγία της, ώς ένα σημείο εξηγεί την απορριπτικότητα με την οποία έγινε δεκτή από τους κριτικούς. Είναι όμως στο σύνολό της και στο σύνολο των εγχειρημάτων της απορριπτέα η τέχνη αυτή;

Πίστη στη φύση

Το ερώτημα θέτει τώρα μια νέα έκθεση «Το όραμα των προραφαηλιτών. H αλήθεια στη φύση», στην Τέιτ Μόντερν του Λονδίνου. Οχι τόσο ο τίτλος της, όσο ο υπότιτλος («H αλήθεια στη φύση», ανοίγει ένα δρόμο για την απάντηση του παραπάνω ερωτήματος. H έκθεση, καθώς γράφει η Κάθριν Χιουζ στην «Γκάρντιαν», έχει κύριο θέμα της τη ζωγραφική απόδοση της φύσης, που είναι ένα ευρωπαϊκό φαινόμενο και όχι στενά βρετανικό? και εξερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι προραφαηλίτες επέλεξαν την ακριβή απεικόνιση της φύσης σε όλες της τις λεπτομέρειες, κατά την προτροπή του Τζον Ράσκιν «μην απορρίπτετε τίποτα και μη διαλέγετε τίποτα». Τι σημαίνει αυτό; Απογυμνώνοντας τη φύση απ’ όλες τις κληρονομημένες στρώσεις ιδεολογιών και ιδεοληψιών, οι ζωγράφοι θα μπορούσαν να τη δουν πάλι με ένα αθώο μάτι, έτσι όπως είναι, και μέσα από αυτό το βλέμμα θα ανακάλυπταν εκ νέου την ομορφιά και το θάμβος της θεϊκής δημιουργίας. Αυτά ίσως αρκούν για εκείνους που αντιλαμβάνονται μυθικοθρησκευτικά τον κόσμο, σε μια εποχή όμως, σαν τούτη, που αρέσκεται στην κριτική αντιμετώπιση, δεν είναι αρκετά. Ηταν, όμως, εντελώς μυθοποιητική η προσέγγιση της φύσης από τους προραφαηλίτες, με τέλεια αδιαφορία για την επιστημονική γνώση;

Υπάρχει ένας πίνακας του Τζον Εβερετ Μίλες (1829-96), η «Οφηλία» (1852) που απεικονίζει την πνιγμένη, σαιξπηρική ηρωίδα να πλέει στο νερό της λίμης. H μορφή (στην πραγματικότητα, το μοντέλο, η Λίζι Σίντολ, στο νερό της μπανιέρας της), μοιάζει ώριμη σχεδόν να ενσωματωθεί και να ενοποιηθεί με τον φυσικό κόσμο που την περιβάλλει, το υγρό στοιχείο, τα νερολούλουδα, τα καλάμια, την όχθη. Για να το πετύχει αυτό ο ζωγράφος, έπρεπε πρώτα να κοιτάζει επί πολύ και προσεκτικά τη βλάστηση της φύσης, όχι αισθητικά μόνο, αλλά και ως επιστήμονας φυσιοδίφης, έστω και αν η φύση αυτή της Οφηλίας δεν ανήκει στη Δανία του Αμλετ, αλλά στο πολύ πιο πεζό Σάρεϊ της Αγγλίας.

Επρεπε, λοιπόν, ο Μίλες να κοιτάξει ψυχρά τη φύση, αλλά δεν ήταν ο μόνος. H εποχή του, το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, ήταν η εποχή του επιστημονικού διαφωτισμού. Και στο Λονδίνο ιδιαίτερα που δεν ήταν μόνο του «Κεφαλαίου» του Καρλ Μαρξ, αλλά και, κυρίως, της «Καταγωγής των ειδών» του Δαρβίνου και λίγο πρωτύτερα, των «Αρχών της γεωλογίας» του Λάιελ. Τα βιβλία αυτά ώθησαν αμέτρητους ερασιτέχνες ερευνητές, μεταξύ των οποίων και ζωγράφους, να κοιτάξουν συγκεντρωμένα τη φύση γύρω τους, προσλαμβάνοντας όχι την ιδέα της, με τον νου τους, αλλά την όψη και τα συστατικά της, όπως τα έβλεπαν τα μάτια τους. Ενα παράδειγμα. Το έργο του Τζον Ιντσμπολντ «O όρμος Ανστι, στο Ντέβον» (1853-4), που συγκαταλέγεται στην έκθεση της Τέιτ Μόντερν, είναι απόδοση ενός συμπλέγματος βράχων και της βλάστησης στην ακτή του Ντέβον, την οποία λίγο πριν από το ζωγράφισμα του πίνακα, ο γεωλόγος Φίλιπ Χένρι Γκος είχε γνωρίσει στο πλατύ κοινό με την εικονογραφημένη έκδοσή του «Περιπλανήσεις ενός φυσιολόγου στην ακτή του Ντέβον».

Οι νέοι ζωγράφοι με τον Τζον Ράσκιν επικεφαλής, εξαιτίας ή παράλληλα με τον Γκος έσκυψαν με προσοχή πάνω από τον φυσικό κόσμο πιστεύοντας ότι είναι καθήκον τους, αισθητικό όσο και ηθικό, να τον αποδώσουν όπως πραγματικά είναι στη σύστασή του, ασχέτως ζωγραφικής ακρίβειας. O Μίλες, ζωγραφίζοντας το πορτρέτο του Ράσκιν στη Σκωτία, του πρότεινε να βρουν ένα παρόμοιο τοπίο στην Ουαλλία για να τελειώσει το έργο γρηγορότερα και ο γηραιότερος συγγραφέας και κριτικός σκανδαλίσθηκε από την επιπολαιότητα, όπως τη θεώρησε, της πρότασης.

Ιχνηλασία

Ετσι συμβάδισε η προραφαηλιτική ζωγραφική της φύσης με την επιστημονική επανάσταση. Ομως, αυτό δεν έγινε ανέξοδα. Για μερικούς από τους ζωγράφους αυτούς, όπως και για άλλους ανθρώπους, η νέα αντίληψη ότι η Βίβλος είναι γραφτό του ανθρώπου και όχι του Θεού, με ό,τι αυτό εξυπακούεται για τον κόσμο και τη δημιουργία του, είχε αποτέλεσμα να χάσουν την πίστη τους. Και ένα από τα θετικά στοιχεία τούτης της έκθεσης είναι ότι ιχνηλατεί την πορεία των προραφαηλιτών από το δόγμα «πίστη στη φύση», σε μια προβληματική υπαρξιακή κατάσταση.

Οι δύο δρόμοι

Από αυτήν την προβληματική κατάσταση, μία διέξοδο είχαν. Να ζωγραφίσουν πια τη φύση όχι ως είναι, αλλά τη δική τους προσωπική σχέση με εκείνη. Αυτός ο υποκειμενικός δρόμος έχει δύο απολήξεις. ΄H τον μοντερνισμό ή την εκλαΐκευση. O δρόμος με τον οποίο έχουν απομείνει εν πολλοίς στην ιστορία οι προραφαηλίτες είναι ο δεύτερος.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή